Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 października 2012r.

Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku,

III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Maria Jolanta Kazberuk

Sędziowie: SO del. Elżbieta Krupińska (spr.)

SA Bożena Szponar - Jarocka

Protokolant: Barbara Chilimoniuk

po rozpoznaniu w dniu 3 października 2012 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku T. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji wnioskodawcy T. K.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 29 marca 2012 r. sygn. akt V U 133/10

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 4 marca 2009 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. do podstawy wymiaru renty T. K. doliczył okres podlegania ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od 1 I 1998 r. do 31 XII 1998 r., podnosząc świadczenie do jego minimalnej wysokości.

Decyzją z 28 kwietnia 2009r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do przeliczenia podstawy wymiaru świadczenia w oparciu o art.111 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wskazując, iż wskaźnik wyliczony z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z 10 – lecia sprzed zgłoszenia wniosku o rentę, tj. 1984 – 1993 wynosi 44,94%, z lat 1989 – 2008 – 27,01%, zaś z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia wskaźnik ten wynosi 39,45% i jest niższy od dotychczasowego, ustalonego decyzją z 11 grudnia 1997 r. z lat 1989 – 1999 w wysokości 47,04%.

Rozpoznając odwołanie T. K. Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 10 VII 2009 r. oddalił odwołanie od decyzji z 4 marca 2009 roku, odrzucił odwołanie w pozostałej części.

Wyrokiem z dnia 24 listopada 2009 roku Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił apelację, uchylił wyrok w pkt II i odwołanie od decyzji z 28 IV 2009 r. przekazał Sądowi Okręgowemu Sądowi Pracy w B. do ponownego rozpoznania .

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 29 marca 2011roku zmienił zaskarżone decyzje i do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia odwołującego przyjął przeciętną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne z okresu 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, to jest z lat :1972-1980,1884-1994, przy wskaźniku wysokości podstawy wymiaru wynoszącym 49,85%; oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

Wydając rozstrzygniecie Sąd wskazał, iż zgodnie z art.111 ust.1 ustawy z 17 XII 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. Nr 39, poz.353 z 2004 r. ze zm.) wysokość emerytury lub renty oblicza się ponownie – od podstawy wymiaru ustalonej w myśl art.15, jeżeli do jej obliczenia wskazano podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub emerytalne i rentowe na podstawie przepisów prawa polskiego,

- z liczby kolejnych lat kalendarzowych w okresie wskazanym do ustalenia poprzedniej podstawy wymiaru świadczenia,

- z liczby kolejnych 10 lat wybranych z 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok kalendarzowy, w którym zgłoszono wniosek o przyznanie emerytury lub renty albo o ponowne ustalenie emerytury lub renty,

- z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury lub renty

- a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy od poprzednio obliczonego.

Odwołujący T. K. działający poprzez swojego pełnomocnika D. K. stwierdził, iż przedmiotem oceny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie było wynagrodzenie określone w Rp-7 Nr (...), które niewątpliwie miałoby wpływ na wysokość podstawy wymiaru świadczenia tak samo jak wynagrodzenie z lat 1972 – 1975.

Aby ustalić wysokość wynagrodzenia odwołującego za wskazany okres, a także wysokość wskaźnika podstawy wymiaru w odniesieniu do decyzji z 28kwietnia 2009 r. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu księgowości.

W trakcie procesu odwołujący zaskarżył także decyzję z 30 grudnia 2009r., w której ZUS odmówił przeliczenia podstawy wymiaru świadczenia odwołującego ustalając wskaźnik podstawy wymiaru na 47,04% jako najbardziej korzystny , przy czym organ rentowy nie uwzględnił wynagrodzenia miesięcznego za rok 1977 z tytułu zatrudnienia w (...), angaży z lat 1972 – 1976 i wynagrodzenia za VI 1975 r., IX 1976 r. i X 197 r.

Biegły sądowy z zakresu księgowości w opinii podstawowej oraz kilku opiniach uzupełniających ustalił najkorzystniejszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia wynoszący 49,85% w oparciu o przeciętną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, to jest: 1972-1980 i 1984-1994.

Sąd uwzględnił opinię biegłego sądowego wydaną po analizie wszelkich zastrzeżeń stron i całej obszernej dokumentacji, uznając ją za logicznie uzasadnioną oraz uwzględniającą obowiązujące akty prawne.

W motywach swojego rozstrzygnięcia Sąd zaznaczył, iż zakres i przedmiot rozpoznania niniejszej sprawy, a więc przedmiot sporu, wyznaczyła treść decyzji organu rentowego co oznaczało, że Sąd nie mógł merytorycznie rozpoznawać żądań wykraczających poza tę treść. Dlatego zdaniem Sądu odwołujący nie mógł w niniejszym postępowaniu łączyć wszystkich żądań i wnosić o ich rozpoznanie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zmienił decyzję organu rentowego i z mocy art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 kpc orzekł jak w wyroku.

Apelację od powyższego wyroku złożył T. K.. Zaskarżył go w całości (k.575-576,611-612). Nie zgadzał się ze wskaźnikiem wysokości podstawy wymiaru świadczenia ustalonym przez Sąd w pkt I wyroku twierdząc, iż wskaźnik ten został zaniżony. W ocenie skarżącego wskaźnik powinien wynosić 51,12 % a nie 49,85% jak to ustalił Sąd Okręgowy.

Apelujący zarzucił wyrokowi naruszenie art. 233§1 kpc i art. 316 kpc , to jest błąd w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę wyrokowania i niewłaściwą ocenę wiarygodności i mocy zgromadzonych dowodów. Wskazywał również nie objęcie swoimi rozważaniami całokształtu materiału dowodowego zebranego w chwili zamknięcia rozprawy.

W ocenie skarżącego Sąd rozpoznawał odwołanie od czterech decyzji :z 4 marca 2009 roku , 28 kwietnia 2009 roku , 30 grudnia 2009 roku i 15 lutego 2010 roku jednakże nie znalazło to odzwierciedlenia w samej treści wyroku poprzez wskazanie wszystkich wymienionych decyzji i wyraźne zaznaczenie która z tych decyzji została zmieniona i w jakim zakresie, w jakiej zaś części Sąd oddalił odwołanie w punkcie II ( od której decyzji).

Zdaniem skarżącego niejasne i niezrozumiałe jest także uzasadnienie zaskarżonego wyroku , bowiem w żaden sposób nie wyjaśnia tych wątpliwości. Te powyżej wskazane wady zaskarżonego wyroku i jego uzasadnienia spowodowały niemożność wywiedzenia przez T. K. właściwych zarzutów i wniosków apelacyjnych .

Na rozprawie apelacyjnej wnioskodawca podtrzymał wniosek o dokonanie wykładni wyroku Sądu Okręgowego z 29 marca 20011 roku w punkcie II., zgodnie z zakresem wskazywanym w kilku pismach procesowych kierowanych do Sądu w tej sprawie (k.611).

Wnioskodawca wskazując na powyższe zarzuty wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Białymstoku.

Pełnomocnik organu rentowego na rozprawie w dniu 3 października 2012 roku wniósł o oddalenie apelacji jako bezzasadnej.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył , co następuje;

Apelacja T. K. jest uzasadniona z tych względów, iż Sąd Apelacyjny nie mógł dokonać kontroli zaskarżonego wyroku i zweryfikować zasadności zarzutów zawartych w apelacji ze względu na argumentację przedstawioną poniżej.

Zgodnie z treścią art. 328§2 kpc uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Jak wynika z jednolitego orzecznictwa Sądu Najwyższego naruszenie zasad sporządzania uzasadniania określonych w art. 328§2 kpc może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej gdy wskutek uchybienia wymaganiom stawianym uzasadnieniu, zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej (wyroki Sądu Najwyższego z: 11 lutego 2011 roku, IIUK273/10, LEX nr 817530; z 27 kwietnia 2010 roku IIUK336/09 LEX nr 604222; z 3 lutego 2011 roku , IIUK271/10 LEX nr 817528).

Niewątpliwie stanowisko zaprezentowane powyżej znajduje również zastosowanie w odniesieniu do apelacji i jeśli uzasadnienie nie zawiera wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia poprzez ustalenie faktów , które sąd uznał za udowodnione, dowodów na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności mocy dowodowej lub wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa, wówczas orzeczenie podlega uchyleniu, zaś sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania (wyrok Sądu Najwyższego z 26 lipca 2007 r.,VCSK 115/07, MP 2007/17/930).

Zaakcentowania wymaga , iż zarzut naruszenia art. 328§2 kpc może mieć zastosowanie jedynie w wyjątkowych sytuacjach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny wywodu, który doprowadził do wydania wyroku . W niniejszej sprawie taka sytuacja występuje.

Należy też podkreślić, iż rola uzasadnienia nie wyczerpuje się tylko do przekonywania strony do słuszności stanowiska sądu i jego zgodności z prawem, ale de facto warunkuje przeprowadzenie kontroli instancyjnej. Dlatego uzasadnienie spełnia rolę porządkującą zobowiązując sąd do prawidłowej i pełnej rekonstrukcji stanu faktycznego pod kątem jego dalszego przyrównania do normy prawa materialnego i ustalenia na tej podstawie wyniku sprawy. Podstawa faktyczna i podstawa prawna wskazana w uzasadnieniu tworzą jedną całość, którą powinna cechować wewnętrzna spójność, tak aby nie było wątpliwości co do tego, jaki stosunek faktyczny i w jaki sposób sąd uregulował.

Mając na uwadze powyższe rozważania zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można ustalić czy Sąd Okręgowy rozpoznał istotę sprawy, przy uwzględnieniu analizy wszystkich żądań wnioskodawcy i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia.

Należy bowiem zauważyć, iż Sąd Okręgowy rozpoznając niniejszą sprawę w postanowieniu z 12 marca 2010 roku zlecił biegłemu z zakresu księgowości ustosunkowanie się do żądań wnioskodawcy przy uwzględnieniu treści decyzji ZUS z 28 kwietnia 2009 roku, 30 grudnia 2009 roku i 4 marca 2009roku - k.114 ( tom I niniejszych akt) .

Zdaniem wnioskodawcy Sąd Okręgowy prowadził więc postępowanie dowodowe również w odniesieniu do decyzji z 4 marca 2009 roku, zgodnie z jego żądaniem, jednakże fakt ten nie znalazł odzwierciedlenia w treści wyroku.

Następnie Sąd Okręgowy postanowieniem z 14 marca 2012 roku, to jest po wydaniu wyroku (29 marca 2011 roku) sprostował oczywistą omyłkę pisarską w postanowieniach z 5 maja 2010 roku i 18 lutego 2011 roku w ten sposób, że zamiast decyzji z 4 marca 2009 roku wpisał decyzje z 28 kwietnia 2009 roku i 30 grudnia 2009 roku-k.554.

T. K. w piśmie procesowym z 19 kwietnia 2011 roku (data wpływu do sądu) wnosił o wykładnię wyroku z 29 marca 2011 roku poprzez wyjaśnienie w jakim zakresie sąd oddalił odwołanie – k.509.

Jednakże wniosek powyższy nie został rozpoznany przez sąd pozytywnie bądź negatywnie.

W kolejnym piśmie procesowym z 10 stycznia 2012 roku (data wpływu do sądu) wnioskodawca ponowił wniosek o wykładnię wyroku, a także jego uzasadnienia przez dokładne wskazanie, które decyzje były objęte przedmiotem sporu i wchodziły w zakres rozpoznania sprawy VU 273/10, a które były przedmiotem postępowania w sprawie VU 133/10, a także wypowiedzenie się w jakim konkretnie zakresie sąd oddalił odwołanie w pkt II wyroku z 29 marca 2011 roku, które z decyzji zostały zmienione i w jakim zakresie. Zaznaczył, iż dotychczas nie otrzymał odpowiedzi na wniosek z k.509 (k.532) .

Mimo zarządzenia przewodniczącego wydziału z 11 stycznia 2012 roku (k. 534) i ponaglenia wnioskodawcy (k.549 i 559 ) wniosek ten nadal nie został rozpoznany. W piśmie procesowym (k.559) wnioskodawca dodatkowo podnosił, iż nie może wnieść apelacji, sprecyzować zarzutów apelacyjnych bez uzyskania wyjaśnień od sądu w jakiej części, w jakim zakresie i od których decyzji zostało oddalone odwołanie w pkt II wyroku - k. 559 odwrót, ostatni akapit pisma oraz k. 596 kolejne pismo w tej sprawie z 29 maja 2012 roku.

Zgodnie z treścią art. 352 kpc sąd który wydał zaskarżony wyrok może dokonać jego wykładni, to jest rozstrzygnąć wątpliwości co do jego treści. Dokonanie wykładni nie jest ograniczone żadnym terminem i może też nastąpić z urzędu. Wykładni wyroku nie stoi na przeszkodzie to, że nie jest on prawomocny. Wnioskodawca nie musi wykazywać istnienia interesu prawnego w wykładni. O tym czy sąd dokona wykładni, decyduje okoliczność, czy zachodzą wątpliwości co do jego treści.

W ocenie skarżącego, którą Sąd Apelacyjny podziela, sentencja zaskarżonego wyroku nie jest adekwatna do przedmiotu żądania i wnioskodawca nie może określić w niniejszej sprawie zakresu powagi rzeczy osądzonej , jak też zakresu zaskarżenia, gdyż Sąd nie wypowiedział się, które z decyzji (4 marzec 2009r., 28 kwietnia 2009 r., 30 grudzień 2009 r. i 15 luty 2010 r.) wymienianych przez sąd w uzasadnieniu, były przedmiotem sporu w niniejszej sprawie, które zostały zmienione i w jakim zakresie, a w jakiej części odwołanie zostało oddalone.

Wprawdzie w art.352 kpc mówi się o wykładni wyroku, ale z utrwalonych poglądów judykatury wynika, że wykładnia odnosi się również do uzasadnienia wyroku (np. postanowienie SN z 30 kwietnia 1970r. ,IICZ32/70).

Zdaniem wnioskodawcy przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była również decyzja z 15 lutego 2010 roku.

W ocenie Sądu Apelacyjnego za powyższym przemawia treść pisma organu rentowego z 26 lutego 2010 roku (data wpływu do sądu) - k. 96 , tom I oraz treść pisma wnioskodawcy z 9 kwietnia 2010 roku – k. 165 i k. 166 odwrót załączona decyzja z 15 lutego 2010 roku i z 15 marca 2011 roku. Decyzja ta dotyczyła zmiany stażu pracy i podstawy wymiaru przy wskaźniku jej wysokości wynoszącym 47,29%

Organ rentowy informuje odwołującego w treści tejże decyzji o możliwości przeliczenia podstawy wymiaru z uwzględnieniem kwot zasiłków dla bezrobotnych za 1994 rok- k.166.

Ponadto biegły sądowy w swoich wyliczeniach uwzględnia wysokość zasiłku dla bezrobotnych za 1994 rok i okoliczność ta znajduje odzwierciedlenie w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku.

W toku postępowania przed Sądem Apelacyjnym zostało ustalone w sekretariacie V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku, iż nie została zarejestrowana odrębna sprawa wszczęta na skutek odwołania wnioskodawcy przeciwko ZUS od decyzji z 15 lutego 2010 roku.

Może to oznaczać objęcie zakresem rozpoznania odwołania także i od tej decyzji. Wobec nierozpoznania przez sąd wniosku T. K. o wykładnię wyroku i jego uzasadnienia wątpliwość powyższa nie została wyjaśniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego wątpliwości wnioskodawcy co do tego czy przedmiotem sporu była też decyzja z 15 lutego 2010 roku są tym bardziej uzasadnione, iż Sąd Okręgowy na stronie 5 swojego uzasadnienia stwierdza, że po uwzględnieniu korekty w zakresie składek za miesiące VII - VIII 1989r. podstawa wymiaru składek za 1979 - 1994 jest zgodna z decyzją ZUS z 15 lutego 2010 roku. Z tego stwierdzenia również może wynikać, iż w przedmiotowej sprawie sąd badał także zasadność odwołania od decyzji z 15 lutego 2010 roku lecz nie dał temu wyrazu w treści wyroku oraz jego uzasadnieniu.

W niniejszej sprawie nie można określić przedmiotu i zakresu rozpoznania sprawy przed Sądem Okręgowym, zakresu zaskarżenia wyroku niniejszą apelacją, skoro Sąd ten nie wskazał szczegółowo w jakim zakresie i od której z decyzji odwołanie zostało oddalone, bowiem rozstrzygnięcie tej części wyroku nie zawiera żadnego uzasadnienia.

Dlatego należy przyznać rację skarżącemu, który twierdzi, że z powodu braku uzasadnienia w tej części wyroku nie mógł on sformułować właściwych zarzutów i wniosków apelacyjnych.

W tej sytuacji domaga się ”uchylenia” wszystkich 4 wskazywanych decyzji jako zaniżających wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia k. 575 -576.

Wobec tych wszystkich wątpliwości Sąd Apelacyjny nie może wypowiedzieć się czy Sąd Okręgowy rozpoznał istotę sprawy, to jest czy rozstrzygnięcie sądu odnosi się do tego co było przedmiotem sprawy.

Omawiane powyżej przyczyny stwarzają procesowe przeciwwskazania do wydania wyroku reformatoryjnego, bowiem w okolicznościach niniejszej sprawy sąd nie może orzec merytorycznie i zmienić zaskarżonego wyroku.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy nie wyjaśnił w uzasadnieniu czy objął wyrokiem wszystkie roszczenia wnioskodawcy wynikające z treści zaskarżonych decyzji (jakich), czy też niektóre pominął milczeniem, jaką część roszczeń uznał a jaką oddalił i z jakich powodów, czy i w jakim zakresie rozpoznał odwołanie od decyzji z 15 lutego 2010 roku.

Z przytoczonych powyżej powodów sąd II instancji nie mógł dokonać oceny prawnej zaskarżonego wyroku.

Dlatego, też przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy powinien przesłuchać wnioskodawcę na okoliczność zakresu zaskarżonych decyzji wymienianych w apelacji, zobowiązując jednocześnie do złożenia wszelkich dowodów mających wpływ na wysokość wskaźnika podstawy wymiaru, następnie powinien rozważyć konieczność dopuszczenia dowodu z opinii innego biegłego w celu ustalenia tego wskaźnika w najkorzystniejszej wersji, wskazania lat przyjętych do jego wyliczenia, a następnie powinien w orzeczeniu końcowym wskazać zakres rozpoznania, decyzje podlegające kontroli, w jakiej części sąd uwzględnił, a w jakiej oddalił odwołanie, wyczerpująco uzasadniając swoje stanowisko i treść rozstrzygnięcia.

Biorąc powyższe pod uwagę orzeczono jak w sentencji na podstawie art.386§4 kpc w związku z art. 328§2 kpc.-