Sygn.akt III AUa 713/12
Dnia 11 września 2012r.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku,
III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:
Przewodniczący: SSA Bożena Szponar - Jarocka (spr.)
Sędziowie: SA Alicja Sołowińska
SO del. Marek Szymanowski
Protokolant: Edyta Katarzyna Radziwońska
po rozpoznaniu w dniu 11 września 2012 r. w Białymstoku
sprawy z wniosku B. O.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.
o świadczenie przedemerytalne
na skutek apelacji wnioskodawczyni B. O.
od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 18 kwietnia 2011 r. sygn. akt V U 345/11
I.oddala apelację.
II. zobowiązuje B. O. do zwrotu na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwoty 13,263,71 zł (trzynaście tysięcy dwieście sześćdziesiąt trzy 71/100) złotych tytułem zwrotu spełnionego świadczenia; w pozostałym zakresie wniosek oddala.
III. odstępuje od obciążania B. O. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za postępowanie kasacyjne i apelacyjne.
Sygn. akt III AUa 713/12
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 21 lutego 2011 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. z 2004 roku, Nr 120, poz. 1252 ze zm.), odmówił B. O. prawa do świadczenia przedemerytalnego. Organ rentowy wskazał, iż po rozwiązaniu umowy o pracę w dniu 31 maja 2010 roku z przyczyn dotyczących zakładu pracy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 roku, Nr 69, poz. 415 ze zm.), B. O. w okresie od dnia 1 czerwca 2010 roku do dnia 30 czerwca 2010 roku podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej i dopiero po tym okresie uzyskała status osoby bezrobotnej. W związku z powyższym w ocenie organu rentowego ostatnim okresem ubezpieczenia B. O. przed zarejestrowaniem osoby bezrobotnej nie było zatrudnienie na podstawie umowy o pracę.
B. O. w odwołaniu od powyższej decyzji wniosła o jej zmianę i przyznanie jej prawa do świadczenia przedemerytalnego.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku po rozpoznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2011 roku oddalił odwołanie. Sąd Okręgowy ustalił, że B. O. na dzień 31 maja 2010 roku - dzień rozwiązania umowy o pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy udowodniła 35 lat, 7 miesięcy oraz 19 dni okresów składkowych i nieskładkowych, ukończyła 55 rok życia, posiada status osoby bezrobotnej, przez okres co najmniej 6 miesięcy pobierała zasiłek dla bezrobotnych, w trakcie którego nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji zatrudnienia oraz w terminie złożyła wniosek o świadczenie przedemerytalne. Jednakże B. O. po rozwiązaniu umowy o pracę w okresie od dnia 1 czerwca 2010 roku do dnia 30 czerwca 2010 roku podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej i dopiero po tym okresie uzyskała status osoby bezrobotnej. Sąd Okręgowy stwierdził, że kwestią sporną w niniejszej sprawie było, czy okoliczność, że ostatnim okresem ubezpieczenia odwołującej przed zarejestrowaniem w charakterze osoby bezrobotnej nie było zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, pozwala przyznać wnioskodawczyni prawo do świadczenia przedemerytalnego. Analizując treść przepisów ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych, Sąd Okręgowy uznał, że warunki do przyznania świadczenia przedemerytalnego należy spełnić bezpośrednio po sobie, zatem B. O., jako że bezpośrednio przed uzyskaniem statusu osoby bezrobotnej nie podlegała pracowniczym ubezpieczeniom społecznym, nie przysługuje prawo do świadczenia przedemerytalnego. Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy stwierdził, że B. O. nie spełniła określonych w art. 2 ust. 1 pkt 2 i ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych przesłanek warunkujących przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 14 § 1 kpc orzekł jak w sentencji wyroku.
B. O. zaskarżyła powyższy wyrok w całości, zarzucając mu błędną wykładnię art. 2 ust. 1 pkt 2 i ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych poprzez przyjęcie, że warunkiem koniecznym przyznania byłemu pracownikowi świadczenia przedemerytalnego jest pozostawanie w stosunku pracy bezpośrednio przed uzyskaniem statusu bezrobotnego.
Wskazując na powyższe B. O. wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
i przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku po rozpoznaniu powyższej apelacji, wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2011 roku zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 21 lutego 2011 roku i przyznał B. O. prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 14 stycznia 2011 roku oraz zasądził od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne. W pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny wskazał, że B. O. z uwagi na udowodniony na dzień rozwiązania stosunku pracy staż ubezpieczeniowy wynoszący ponad 35 lat ubiegała się o przyznanie jej prawa do świadczenia przedemerytalnego na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych, nie zaś na podstawie art. art. 2 ust. 1 pkt 2 i ust. 3 w/w ustawy, jak przyjął Sąd Okręgowy. Analizując przepisy ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych, Sąd Apelacyjny wskazał, że przepisy te nie wprowadzają warunku pozostawania w stosunku pracy bezpośrednio przed nabyciem statusu osoby bezrobotnej, tym samym, w ocenie Sądu Apelacyjnego, odmowa przyznania prawa do dochodzonego świadczenia z powołaniem się na niespełnienie
w/w przesłanki jest niezasadna. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 maja 2009 roku w sprawie o sygn. akt III AUa 5014/08 (lex numer 574503), iż art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych, ani inny przepis tej ustawy nie posługuje się warunkiem: „pozostawania w stosunku pracy bezpośrednio przez nabyciem statusu osoby bezrobotnej”, zatem zawarcie umowy zlecenia po rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy nie ma znaczenia z punktu widzenia warunków opisanych w treści art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy. Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 kpc. O kosztach procesu Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 kpc w zw. z § 11 ust. 2 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
Organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok skargą kasacyjną, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 2 ust. 3 w związku z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyznaniu wnioskodawczyni świadczenia przedemerytalnego w sytuacji, gdy status osoby bezrobotnej wnioskodawczyni uzyskała w związku ze zlikwidowaniem działalności gospodarczej, a nie bezpośrednio po rozwiązaniu z nią stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.
Wskazując na powyższe, organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie apelacji wnioskodawczyni ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz organu rentowego kosztów procesu przed Sądem Najwyższym, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Nadto w przypadku uwzględnienia skargi kasacyjnej, organ rentowy wniósł na podstawie art. 415 kpc o orzeczenie obowiązku zwrotu nadpłaconego świadczenia przedemerytalnego na rzecz wnioskodawczyni na podstawie prawomocnego orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 sierpnia 2011 roku w sprawie III AUa 673/11.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu powyższej skargi kasacyjnej, wyrokiem z dnia 23 maja 2012 roku uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że celem świadczenia przedemerytalnego jako jednego ze środków zapobiegania bezrobociu jest pomoc osobom, które w określonych okolicznościach utraciły zatrudnienie lub inne źródło utrzymania i ze względu na wiek oraz odpowiednio długi staż ubezpieczeniowy z jednej strony nie mają szans na kontynuowanie aktywności zawodowej na rynku pracy, a z drugiej strony w niedługim czasie będą mogły ubiegać się o emeryturę. Sąd Najwyższy interpretując art. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych stwierdził, że z ustanowionego w art. 2 ust. 3 pkt 1 wymagania bycia „nadal” bezrobotnym przez osobę, o której stanowi art. 2 ust. 1 pkt 5 wynika, że w pierwszym z wymienionych przepisów chodzi o sześciomiesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych związany z nabyciem statusu osoby bezrobotnej bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, a nie po późniejszym ustaniu zatrudnienia w okolicznościach innych niż określone w art. 2 ust. 1 pkt 5 lub późniejszym zaprzestaniu innej działalności zarobkowej. Z art. 2 ust. 3 pkt 2 ustawy wynika, że taka osoba (określona w art. 2 ust. 1 pkt 5) nie traci prawa do zasiłku przedemerytalnego jedynie w przypadku podjęcia w tym właśnie okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych. Stosownie do art. 2 ust. 5 pkt 2 ustawy okresy te podlegają wliczeniu do okresu 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym stanowi art. 2 ust. 3 ustawy. Zatem po pierwsze niewątpliwe chodzi o zatrudnienie lub inną pracę zarobkową podjęte w tym 6-miesięcznym okresie, a po drugie w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia inną pracą zarobkową jest wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych (art. 2 pkt 11 ustawy o promocji zatrudnienia), zaś zatrudnieniem – wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego oraz umowy o pracę nakładczą (art. 2 pkt 43 ustawy o promocji zatrudnienia). Podsumowując, Sąd Najwyższy wskazał, że prowadzenie przez osobę określoną w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych pozarolniczej działalności po rozwiązaniu stosunku pracy i nabycie przez nią statusu bezrobotnego dopiero po zaprzestaniu prowadzenia tej działalności powoduje utratę prawa do świadczenia przedemerytalnego, jeżeli nie zostaną spełnione warunki określone w art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy. Wyłącznie w tym ostatnim przepisie przewidziane zostało prawo do świadczenia przedemerytalnego dla osoby, która przed uzyskaniem statusu bezrobotnego prowadziła pozarolniczą działalność. Z powyższych względów, Sąd Najwyższy na podstawie art. 398 15§ 1 zdani pierwsze i odpowiednio stosowanego art. 108 § 2 kpc orzekł jak w sentencji wyroku.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja B. O. nie jest zasadna.
Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i na ich podstawie wywiódł trafne wnioski. Sąd Apelacyjny aprobuje stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy przyjmuje za swoje.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn. Świadczenie przedemerytalne przysługuje osobie określonej w ust. 1 po upływie co najmniej 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym mowa w ustawie o promocji zatrudnienia, jeżeli osoba ta spełnia łącznie następujące warunki: nadal jest zarejestrowana jako bezrobotna; w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych; złoży wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych (art. 2 ust 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych).
Do okresu 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym mowa w ust. 3, wlicza się: okresy, za które, zgodnie z art. 75 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia, prawo do zasiłku dla bezrobotnych nie przysługiwało; okresy zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych podjętego w tym okresie; w przypadku gdy zatrudnienie lub inna praca zarobkowa ustanie po upływie 6-miesięcznego okresu, o którym mowa w ust. 3 pkt 3, prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje, jeżeli wniosek o przyznanie tego świadczenia zostanie złożony w terminie nieprzekraczającym 14 dni od dnia ustania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych (art. 2 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych).
Mając na uwadze powyżej cytowane przepisy, w niniejszej sprawie nie ulegało wątpliwości, iż B. O. ukończyła wymagany wiek 55 lat (urodzona w dniu (...)) i na dzień rozwiązania stosunku pracy udowodniła staż ubezpieczeniowy w łącznej wysokości 35 lat, 7 miesięcy i 19 dni. Jednakże po rozwiązaniu umowy o pracę w dniu 31 maja 2010 roku wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej do dnia 30 czerwca 2010 roku. Zatem kwestią sporną w niniejszej sprawie było, czy powyżej cytowane przepisy wprowadzają wymóg pobierania zasiłku dla bezrobotnych związanego z nabyciem statusu osoby bezrobotnej bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, a nie po późniejszym ustaniu zatrudnienia w okolicznościach innych niż określone w art. 2 ust. 1 pkt 5 lub późniejszym zaprzestaniu innej działalności zarobkowej.
Sąd Najwyższy w wyroku wydanym w niniejszej sprawie dokonał wykładni powyżej cytowanych przepisów, którą Sąd Apelacyjny jest w niniejszej sprawie związany (art. 398 20kpc). Sąd Najwyższy wskazał jednoznacznie, że prowadzenie przez osobę określoną w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych pozarolniczej działalności po rozwiązaniu stosunku pracy i nabycie przez nią statusu bezrobotnego dopiero po zaprzestaniu prowadzenia tej działalności powoduje utratę prawa do świadczenia przedemerytalnego, jeżeli nie zostaną spełnione warunki określone w art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy. Odnosząc się do argumentacji Sądu Najwyższego należy dodatkowo wskazać, że w ustawie z dnia 30 kwietnia 2004 roku zróżnicowano sytuację prawną osób prowadzących działalność gospodarczą (i z nimi współpracujących) oraz sytuację pracowników. Do osób prowadzących działalność gospodarczą odnosi się bowiem art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy. Zróżnicowanie sytuacji osób, które ubiegają się o świadczenia przedemerytalne według kryterium - pracownik, osoba prowadząca działalność gospodarczą, ma swe uzasadnienie. Bycie pracownikiem (lub pozostawanie w stosunku służbowym) i prowadzenie działalności gospodarczej, której jedną z cech jest ponoszenie ryzyka ekonomicznego, to dwie zupełnie różne sytuacje. W pewnym uproszczeniu można bowiem powiedzieć, że jeśli prowadzący działalność pozostaje bez pracy, stan ten zawsze ostatecznie stanowi wynik jego działalności i jest objęty ryzykiem towarzyszącym podjęciu tejże działalności. Inne jest położenie pracownika, który nie ma wpływu (przynajmniej decydującego) na funkcjonowanie przedsiębiorstwa swego pracodawcy i jest uzależniony od zewnętrznych decyzji ekonomicznych, a nawet rozstrzygnięć ustrojowych, czy politycznych (np. dotyczących likwidacji określonej branży przemysłu; por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 listopada 2006 roku, SK 66/2006, LexPolonica nr 420728, OTK ZU 2006/10A poz. 152). Zatem jedną z przesłanek warunkujących nabycie prawa do świadczenia przedemerytalnego w stosunku do osoby prowadzącej pozarolniczą działalność ostatnio przed zarejestrowaniem się w urzędzie dla bezrobotnych jest ogłoszenie upadłości tej działalności. Wyżej wymieniony art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy ma zastosowanie do osób, które nie są pracownikami, lecz - prowadząc działalność gospodarczą lub zawodową - same decydują o swojej pracy. Ich decyzja o prowadzeniu działalności lub jej zaniechaniu jest jednocześnie decyzją o podjęciu lub zaprzestaniu pracy. W wypadku tych osób warunkiem ubiegania się o świadczenie przedemerytalne jest ogłoszenie upadłości. W niniejszej sprawie natomiast nie ulegało wątpliwości, iż B. O. ostatnio przed uzyskaniem statusu osoby bezrobotnej prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniom społecznym w okresie od dnia 1 czerwca 2010 roku do dnia 30 czerwca 2010 roku, przy czym wobec prowadzonej przez nią działalności gospodarczej nie ogłoszono upadłości. Stąd też, wnioskodawczyni nie spełniła przesłanek z art. 2 ust. 1 pkt 5, jak też z art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych warunkujących przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego.
W tym stanie rzeczy, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.
Mając na uwadze wniosek organu rentowego o orzeczenie obowiązku zwrotu spełnionego na rzecz wnioskodawczyni świadczenia przedemerytalnego, Sąd Apelacyjny był zobowiązany na podstawie art. 415 kpc orzec o zwrocie świadczenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego odwołująca może wystąpić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o rozłożenie na raty kwoty do zwrotu, której zobowiązana została z mocy niniejszego rozstrzygnięcia. Z informacji uzyskanej od organu rentowego wynika, że łącznie nienależne pobrane świadczenie przedemerytalne wypłacone za okres od dnia 29 września 2011 roku do dnia 1 września 2012 roku wyniosło 13.263,71 złotych (k. 86). Mając na uwadze powyższe, o zwrocie nienależnego świadczenia Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 415 kpc jak w punkcie II sentencji wyroku.
O kosztach procesu, w tym kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego, Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie III sentencji wyroku na podstawie art. 102 kpc, mając na uwadze, iż B. O. rozwiązała stosunek pracy i ostatecznie wskutek niniejszego orzeczenia nie nabyła prawa do świadczenia przedemerytalnego. -