Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa H. S.

przeciwko E. Z. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach

z dnia 21 września 2012 r. sygn. akt I C 234/10

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach I i II o tyle, że zasądzoną w punkcie I kwotę obniża do 20.000 (dwudziestu tysięcy) zł;

II.  oddala apelację pozwanego w pozostałym zakresie oraz apelację powoda w całości;

III.  nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Suwałkach na rzecz adwokata C. S. i adwokata A. P. kwoty po 2.214 zł, w tym 414 zł podatku od towarów i usług tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej stronom z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Powód H. S. domagał się zasądzenia na podstawie art. 415 k.c. w zw. z art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 444 § 1 k.c. od pozwanego E. Z. (1) początkowo kwoty 40.000 złotych, a ostatecznie kwoty 100.000 złotych, tytułem zadośćuczynienia za krzywdę moralną wynikającą z rozstroju zdrowia psychicznego oraz utraty statusu społecznego wywołanych działaniami pozwanego. W uzasadnieniu wskazywał, że pozwany wykorzystując ułomność psychiczną powoda skłonił go do zamiany mieszkania spółdzielczego przy ul. (...) w A., w dobrym stanie technicznym, które powód znał od urodzenia, na lokal komunalny o lokalizacji i stanie technicznym urągającym wszelkim normom, co doprowadziło do pogorszenia stanu zdrowia psychicznego powoda i skutkowało stwierdzeniem u niego w 2004 roku schizofrenii paranoidalnej, a w konsekwencji dotkliwym leczeniem. Ponadto na skutek podstępnych działań pozwanego powód pochodzący z szanowanej rodziny inteligenckiej (nauczycielskiej) utracił swój wysoki status społeczny i został zdegradowany do najniższej warstwy społecznej, co ograniczyło jego możliwości kształcenia i spodziewanej kariery i spowodowało odsunięcie się od niego jego dalszej rodziny.

Pozwany E. Z. (2) wnosił o oddalenie powództwa. Wskazywał, że zamiany mieszkania z powodem dokonywał w dobrej wierze, legalnie, a powód wniósł sprawę o unieważnienie umowy zamiany dopiero, gdy skończyły się mu pieniądze, jakie otrzymał z tego tytułu. Pozwany podawał też, że postępowanie karne o wyłudzenie mienia prowadzone wobec niego w 2001 lub 2002 roku zostało umorzone. Kwestionował również, aby schizofrenia paranoidalna powoda powstała dopiero na skutek zamiany mieszkań podnosząc, że choroba ta istniała wcześniej i była przyczyną unieważnienia umowy zamiany, a pogorszenie stanu zdrowia psychicznego wynikło z wielu czynników, w tym także nie przyjmowania leków i zaniedbywania wizyt lekarskich. Pozwany podniósł też zarzut przedawnienia roszczeń powoda wskazując, że roszczenia te na podstawie art. 442 ¹ § 1 k.c. przedawniły się z upływem trzech lat od daty zamiany mieszkań, tj. od dnia 16 stycznia 2001 roku.

Wyrokiem z dnia 21 września 2012 roku Sąd Okręgowy w Suwałkach zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 40.000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia
21 września 2012 roku do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie i orzekł o kosztach sądowych i kosztach pomocy prawnej udzielonej stronom z urzędu.

Orzeczenie to zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Powód H. S. urodził się w dniu (...) w K.
w Niemczech. Jego rodzice rozwiedli się, kiedy powód miał dwa lata. Matka powoda D. S. wróciła z nim w rodzinne strony i zamieszkała u swoich rodziców w A. przy ul. (...). Matka powoda chorowała na epilepsję i zmarła w 1996 roku. Od tego czasu powód mieszkał z dziadkami. Jego dziadek był nauczycielem, powód wychowywany był w kulturalnej, inteligenckiej rodzinie.

Od wczesnego dzieciństwa powód pozostawał pod opieką psychiatryczną. W dniu 12 marca 1975 roku został zarejestrowany w (...) w A. z rozpoznaniem nadpobudliwości psychoruchowej, charakteropatii i dlatego miał indywidualne nauczanie do czwartej klasy szkoły podstawowej. W latach 1977-1986 był leczony w (...) dla (...) w B., gdzie rozpoznawano zaburzenia osobowości. Powód powtarzał siódmą klasę szkoły podstawowej, później kontynuował naukę w Liceum Ogólnokształcącym w A., a po jego ukończeniu uczył się w Policealnym Studium (...) w S..

Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 1 marca 1991 roku w sprawie V U 3304/90 uznano powoda za inwalidę pierwszej grupy ze względu na schorzenia wzroku. Powód cierpi m.in. na zanik nerwu wzrokowego, oczopląs i zez zbieżny naprzemienny oka prawego i z tego tytułu otrzymuje stałą rentę.

Po ukończeniu studium ekonomicznego powód studiował na (...) Filii (...) w B., jednak nie zdał wymaganych egzaminów i został skreślony z listy studentów. Jesienią 1995 roku rozpoczął studia licencjackie na Politechnice B., miał kłopoty z zaliczeniami egzaminów, bardzo przedłużał studia, ostatecznie ich nie skończył. W roku akademickim 2008/2009 rozpoczął studia na I roku Państwowej (...)w S. na kierunku (...), podobnie na I roku tego kierunku był w roku akademickim 2010/2011 i studiów tych również nie ukończył.

W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku zmarł dziadek powoda, a wiosną 1999 roku zmarła babcia powoda. Po jej śmierci powód pozostał bardzo osamotniony, otoczył się młodzieżą i dla osób u niego przebywających trwonił pieniądze, wyprzedawał wartościowe rzeczy z mieszkania, zadłużał się. Jego koledzy zdewastowali mu mieszkanie. Powód zaczął nadużywać alkoholu, obracał się w środowisku głęboko patologicznym i nie zauważał tego.

Od 1992 roku powód leczył się stale w SP ZOZ (...) w A.. Jego stan zdrowia był zmienny, funkcjonował on na różnym poziomie nieprzystosowania społecznego i realnego myślenia. Stan zdrowia powoda znacznie pogorszył się około 2000 roku, po śmierci dziadków. W latach 2000-2004 powód na wiele miesięcy zaprzestawał wizyt lekarskich, niesystematycznie przyjmował leki, był z wyglądu zaniedbany, nie zdawał sobie sprawy z własnej sytuacji, incydentalnie spożywał alkohol i narkotyki. Personel medyczny SP ZOZ (...) w A. i pracownicy opieki społecznej rozpoczęli starania o umieszczenie powoda w Domu Pomocy Społecznej w S.. W dniu 10 lipca 2000 roku i w dniu 14 listopada 2000 roku powód zgłosił się również do (...) w S., gdzie przy pierwszej wizycie zalecono obserwację w kierunku procesu schizofrenicznego, a przy drugiej hospitalizację. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w A. pismem z dnia 19 stycznia 2000 roku wniósł o umieszczenie powoda w szpitalu psychiatrycznym bez jego zgody. MOPS powoływał się przy tym na opinię psychiatryczną SP ZOZ (...) w A. z dnia 14 stycznia 2000 roku, gdzie wskazywano na pogorszenie stanu zdrowia psychicznego powoda po śmierci babci. W opinii tej wydanej na podstawie wykonywanych od 1992 roku wielokrotnych badań stwierdzono objawy choroby psychicznej pod postacią zaburzeń typu schizofrenii. Powód wówczas przestał dbać o higienę osobistą, kontaktował się z osobami z marginesu społecznego, które go wykorzystywały, zmuszały do żebrania, zabierały pieniądze. W toku postępowania dopuszczono dowód z opinii biegłego psychiatry, który stwierdził u powoda przewlekłe zaburzenia stanu psychicznego o charakterze schizotypowym — zaburzenia typu schizofrenii (...). W toku tego postępowania, w związku z interwencją policji, powód został przewieziony do Szpitala (...) w S., gdzie przebywał od dnia 15 października do 19 listopada 2000 roku z rozpoznaniem zaburzeń osobowości. Postanowieniem Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 19 października 2000 roku w sprawie III RNs 11/00 powód został umieszczony w szpitalu psychiatrycznym bez jego zgody.

Powód spośród swoich kolegów szczególną zażyłością darzył D. Z.. Na skutek namowy jego i jego rodziny, umową z dnia 16 stycznia 2001 roku powód nabyte po śmierci dziadków lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w A. przy ul. (...) zamienił z kuzynem D. Z. - pozwanym E. Z. (1) na najem lokalu komunalnego położonego w A. przy ul. (...), a oświadczeniem z dnia 27 lutego 2001 roku powód przekazał pozwanemu wkład mieszkaniowy i pokwitował odbiór kwoty 16.000 złotych. Pozwany jeszcze przed zamianą lokali wiedział, że powód leczy się psychiatrycznie, wiedział też o toczącym się postępowaniu w przedmiocie umieszczenia powoda w szpitalu psychiatrycznym.

Na skutek powództwa H. S. Sąd Rejonowy w Augustowie wyrokiem z dnia 29 lipca 2002 roku w sprawie I C 25/02 stwierdził, że umowa z dnia 16 stycznia 2001 roku jest nieważna, albowiem powód złożył oświadczenie woli w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli (art. 82 k.c.). Następnie wyrokiem Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 4 listopada 2004 roku w sprawie I C 269/03 ustalono, że nieważne jest oświadczenie woli powoda z dnia 16 stycznia 2001 roku o przekazaniu wkładu mieszkaniowego na rzecz pozwanego E. Z. (1) oraz wypowiedzenie członkowstwa w Spółdzielni(...) w A.. Z kolei wyrokiem z dnia 15 grudnia 2005 roku w sprawie I C 163/05 Sąd Rejonowy w Augustowie uchylił decyzję Zarządu Spółdzielni (...) w A. z dnia 23 kwietnia 2001 roku nr (...) o przekształceniu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w A. przy ul. (...) na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. Później toczyły się też sprawy o ustalenie nieważności pokwitowania odbioru przez powoda kwoty wkładu mieszkaniowego, które zakończyły się oddaleniem powództwa (sprawa I C 192/04 Sądu Rejonowego w Augustowie) i odrzuceniem pozwu (sprawa I C 72/05 Sądu Rejonowego w Augustowie). Komenda Powiatowa Policji w A. prowadziła postępowanie (...) (Ds. 1720/01) dotyczące oszustwa na szkodę H. S. polegającego na zamianie mieszkania, które to postępowanie w dniu 29 grudnia 2001 roku zostało umorzone na podstawie art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k. wobec nie popełnienia przestępstwa.

Po zamianie mieszkania powód zajął mieszkanie komunalne położone w A. przy ul. (...) w budynku drewnianym wielorodzinnym pozostawiając pozwanemu lokal mieszkalny przy ul. (...) wraz z wyposażeniem. Mieszkanie przy ul. (...) ma 25,11 m ² powierzchni użytkowej, składa się z jednego pokoju i kuchni i jest ogrzewane tylko trzonem kuchennym, brak tam łazienki (jest jedynie zlewozmywak), brak ciepłej wody, wc jest poza budynkiem. W mieszkaniu była wilgoć, było ono zagrzybione, brakowało podstawowego wyposażenia.

W dniu 17 grudnia 2002 roku Prokuratura Okręgowa w Suwałkach wniosła o częściowe ubezwłasnowolnienie powoda uzasadniając wniosek jego nieporadnością życiową wynikającą ze specyficznych zaburzeń osobowości i uzależnienia od alkoholu, lecz w związku z podjęciem przez powoda terapii grupowej wniosek prokuratury został cofnięty i postępowanie umorzono.

Kiedy powód zorientował się, że w wyniku zamiany mieszkania został oszukany jego stan pogorszył się - pozostawał osamotniony, bez rodziny i dotychczasowych sąsiadów, w gorszych warunkach bytowych. Szukał wówczas pomocy psychologicznej i w okresie od 25 marca 2004 roku do 27 lipca 2007 roku zgłaszał się do psychologa K. C. w (...) w A.. W dniach od 4 kwietnia do 4 maja 2004 roku powód leczył się w(...) w C., gdzie zdiagnozowano schizofrenię paranoidalną. Wypisano go na własne żądanie z zaleceniem stosowania leków i dalszego leczenia psychiatrycznego. Od stycznia do października 2004 roku powód korzystał ze Środowiskowego (...) Samopomocy w A. - placówki dla chorych psychicznie i niepełnosprawnych intelektualnie. Kiedy tam przychodził był myty, przebierany, prano mu ubrania, na pierwszy rzut oka widać było, że jest on osobą chorą, był niedożywiony i wychudzony. Powód mówił wówczas, że sąsiedzi zajmowanego wówczas przez niego mieszkania przy ul. (...) dokuczają mu, zaczepiają go i straszą, mówił, że był bity, nosił ślady pobicia. W jego mieszkaniu był bałagan, miał zdemolowane meble, brudne naczynia, ubrania i pościel. Pracownicy Środowiskowego (...) Samopomocy w A. okresowo zaprowadzali tam porządek. Na wniosek Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w A. Sąd Rejonowy w Augustowie postanowieniem z dnia 21 października 2004 roku w sprawie III RNs 109/04 skierował powoda do domu pomocy społecznej bez jego zgody. W sprawie tej Sąd Rejonowy w Augustowie ustalił, że powód część pieniędzy z renty przekazywał osobom trzecim, w jego mieszkaniu panował brud i bałagan, odłączono mu energię elektryczną gdyż nie płacił rachunków, przewody instalacji elektrycznej były powyrywane ze ścian, powód nie zabezpieczał opału na zimę, nieumiejętnie próbował palić w trzonie kuchennym i sąsiedzi zgłaszali obawy, że budynek spłonie, wegetował dzięki pomocy ludzi, chodził głodny.

Sporządzane w tym okresie opinie sądowo-psychologiczne i sądowo-psychiatryczne stwierdzały u powoda trwałe zaburzenia osobowości w postaci osobowości lękowo-zależnej oraz brak dojrzałości społecznej i brak dojrzałości emocjonalnej, przewlekły i postępujący proces schizofreniczny (opinia z dnia 5 marca 2004 roku i z dnia 20 września 2004 roku w sprawie I C 269/03 Sądu Rejonowego w Augustowie). Po 16 stycznia 2001 roku nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia psychicznego powoda, występowały okresy zaostrzeń i remisji objawowych, aż do niewydolności życiowej włącznie, skutkującej umieszczeniem w domu pomocy społecznej. Pogorszenie stanu zdrowia psychicznego wiązało się z naturalnym przebiegiem stwierdzonej u powoda choroby, ale także z pogorszeniem sytuacji bytowej powoda, w tym z utratą swojego mieszkania

Od dnia 5 kwietnia 2006 roku powód był hospitalizowany w(...) w S., gdzie rozpoznano schizofrenię paranoidalną - F20. W dniu 12 kwietnia 2006 roku został wypisany na własne żądanie. Następnie w szpitalu tym przebywał w dniach 5-16 maja 2006 roku z tym samym rozpoznaniem. Postanowieniem z dnia 8 czerwca 2006 roku Sąd Rejonowy w Augustowie w sprawie III RNs 26/06 odmówił zwolnienia powoda z domu pomocy społecznej. Na wniosek powoda postanowieniem z dnia 3 lipca 2007 roku w sprawie III RNs 60/07 Sąd Rejonowy w Augustowie zwolnił jednak powoda z domu pomocy społecznej zmieniając tym samym postanowienie z dnia 21 października 2004 roku w sprawie III RNs 109/04. Na podstawie opinii psychologicznych i psychiatrycznych przyjęto wówczas, że powód jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoje podstawowe potrzeby życiowe pod warunkiem stałej ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej.

W dniu 25 lipca 2007 roku powód uzyskał prawomocny wyrok eksmisyjny wobec pozwanego i jego rodziny z lokalu mieszkalnego położonego w A. przy ul. (...) za jednoczesnym zwrotem przez powoda nakładów w kwocie 61.655 złotych (wyrok Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 12 stycznia 2007 roku oraz wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach 25 lipca 2007 roku w sprawie I C 142/06).

W dniu 6 lutego 2008 roku Prokurator Okręgowy w Suwałkach wniósł o całkowite ubezwłasnowolnienie powoda z powodu choroby psychicznej w postaci schizofrenii paranoidalnej. Postanowieniem Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 5 grudnia 2008 roku powód został częściowo ubezwłasnowolniony. Postanowienie to uprawomocniło się w dniu 4 listopada 2010 roku, a Sąd Najwyższy w dniu 30 czerwca 2011 roku odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej powoda do rozpoznania.

Pismem z dnia 22 maja 2009 roku Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w A. ponownie wnosił o umieszczenie powoda w domu pomocy społecznej bez jego zgody. W uzasadnieniu wniosku MOPS powoływał się na fakt, iż powód nie jest w stanie zadbać o higienę osobistą, czystość zajmowanego przez niego mieszkania, hoduje koty, których nie wypuszcza na zewnątrz, w związku z czym wszędzie są kocie odchody, zawiera znajomości z osobami ze środowiska patologicznego, pomimo posiadania stałych dochodów w postaci renty nie zaspokaja swoich podstawowych potrzeb, prosi osoby trzecie o żywność i pieniądze na wykupienie leków. Dopuszczono w tej sprawie dowód z opinii biegłego z zakresu psychiatrii, który stwierdził u powoda obecność choroby psychicznej w postaci schizofrenii paranoidalnej w okresie remisji. Na datę opinii powód był zdolny do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie potrzebował stałej opieki i pielęgnacji. Postanowieniem z dnia 30 września 2009 roku w sprawie III RNS 61/09 Sąd Rejonowy w Augustowie oddalił wniosek MOPS o umieszczenie powoda w domu pomocy społecznej bez jego zgody.

Obecnie powód nadal mieszka przy ul. (...) w A., źródłem jego utrzymania jest renta w łącznej wysokości 1.314,97 złotych oraz stypendium dla niepełnosprawnych przyznane przez Państwową (...)w S. w kwocie 250 złotych. Powód korzysta z pomocy społecznej w formie zasiłków celowych na zakup opału i paczek żywnościowych. Hoduje cztery koty. Sam gospodaruje swoimi dochodami, nie zawsze racjonalnie, obecnie jego relacje z sąsiadami są poprawne.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 16 kwietnia 2012 roku w sprawie I Ns 48/09 Sąd Okręgowy w Suwałkach uchylił postanowienie o częściowym ubezwłasnowolnieniu powoda.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Sąd I instancji nie uwzględnił podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczeń powoda. Wskazał, że trzyletni termin przedawnienia z art. 442 ¹ § 1 k.c. nie może być liczony od daty zamiany mieszkań, czyli od dnia 16 stycznia 2001 roku, albowiem data zdarzenia wywołującego szkodę jest istotna tylko dla upływu drugiego z określonych w tym przepisie terminów, tzn. terminu przedawnienia, który nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (termin a tempore facti), generalnie zaś bieg trzyletniego terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (termin a tempore scientiae). Powód wskazywał, że wiedzę o szkodzie w postaci rozstroju zdrowia i odpowiedzialności pozwanego powziął dopiero po zapoznaniu się z wyrokiem Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 25 lipca 2007 roku i po konsultacji z prawnikiem Fundacji (...). Okoliczność ta nie została jednak dowiedziona w niniejszym procesie, a nie wynika wprost z uzasadnienia powoływanego orzeczenia. Zdaniem Sądu Okręgowego, brak takich dowodów nie sprzeciwia się jednak przyjęciu, że nie doszło do przedawnienia roszczeń powoda. Sąd ten zwrócił uwagę, że z art. 122 § 1 k.c. w zw. z art. 122 § 3 k.c. wynika, iż przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia, przy czym przepis ten stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. W ocenie Sądu I instancji stan zdrowia powoda od 2000 roku do czasu zmiany postanowienia Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 21 października 2004 roku w sprawie III RNs 109/04 w przedmiocie przymusowego umieszczenia powoda w domu pomocy społecznej uzasadniał jego całkowite ubezwłasnowolnienie. Całokształt materiału dowodowego, w szczególności liczne opinie biegłych z zakresu psychologii i psychiatrii sporządzane na potrzeby spraw o umieszczenie powoda w szpitalu psychiatrycznym bez jego zgody (III RNs 11/00), o unieważnienie czynności prawnych powoda z powodu wad oświadczenia woli (I C 25/02, I C 269/03, I C 163/05), o ubezwłasnowolnienie (I Ns 100/02), o umieszczenie powoda w domu pomocy społecznej oraz zwolnienie powoda z tej palcówki (III RNs 109/04, III RNs 26/06), wskazuje, że wskutek choroby psychicznej powód nie był w stanie kierować swym postępowaniem (art. 13 § 1 k.c.), a nawet samodzielnie zaspokajać swoich podstawowych potrzeb życiowych. Zwolnienie powoda z domu pomocy społecznej nastąpiło postanowieniem z dnia 3 lipca 2007 roku. Powództwo w niniejszej sprawie zostało zgłoszone w dniu 11 września 2008 roku, a zatem przed upływem dwuletniego terminu od zwolnienia powoda z domu pomocy społecznej.

Dalej Sąd Okręgowy zaznaczył, że podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego stanowi art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 444 k.c. Podkreślił, że w oparciu o te przepisy można żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, czyli cierpienia fizyczne i psychiczne, ale w niniejszej sprawie ze względu na charakter opisywanych przez powoda dolegliwości mówić można jedynie o rozstroju zdrowia psychicznego powoda i jego cierpieniach psychicznych. Sąd ten nie przychylił się do stanowiska powoda, że na skutek niekorzystnej zamiany mieszkań z pozwanym powód doznał rozstroju zdrowia psychicznego w postaci schizofrenii paranoidalnej. Choroba ta istniała u niego już wcześniej, co wynika z opinii biegłych sporządzonej w niniejszej sprawie. Biegli ci wyjaśnili bowiem, iż zaburzenia stanu psychicznego o charakterze schizotypowym - zaburzenia schizofrenii (...) diagnozowane u powoda w 2000 roku, jak też proces psychotyczny ujmowany we wcześniejszej dokumentacji poradni zdrowia psychicznego to tzw. pozytywne objawy schizofrenii, przy których utrzymywaniu się zwykle następuje zmiana rozpoznania na schizofrenię(...). W ocenie Sądu I instancji istotne jest jednak, że po zamianie mieszkania, tj. po dniu 16 stycznia 2001 roku doszło do gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia psychicznego powoda, czego apogeum nastąpiło około 2004-2005 roku. Na pogorszenie stanu psychicznego powoda niewątpliwie miało wpływ szereg czynników. Zdaniem Sądu, najistotniejszym z nich była śmierć ostatniej z osób bliskich powodowi, jego babci, która zmarła wiosną 1999 roku. Powód był z nią szczególnie blisko związany emocjonalnie, co podkreśla się w niemal każdej ze sporządzonych w sprawach powoda opinii. Najważniejsze jest jednak, że zabezpieczała ona życiowe potrzeby powoda, za jej życia nie zauważono, aby bywał on niedożywiony, czy zaniedbany higienicznie, troszczyła się ona również o systematyczne leczenie powoda i jego edukację. Konsekwencją śmierci babci powoda było zaniedbywanie przez niego wizyt lekarskich i niesystematyczne zażywnie przepisywanych lekarstw, zaniedbanie higieniczne, niedożywienie itp. Po jej śmierci powód znalazł się w nieodpowiednim dla niego towarzystwie, które wykorzystywało jego ułomności psychiczne pozbawiając go środków finansowych, powód okresowo spożywał alkohol i zażywał narkotyki. Czynniki te przyczyniły się niewątpliwie do pogorszenia jego stanu zdrowia i wystąpienia zaostrzonych objawów schizofrenii paranoidalnej. Sąd I instancji podkreślił jednak, że z opinii psychologiczno-psychiatrycznej w niniejszej sprawie wynika też, że gwałtowna zmiana sytuacji bytowej, w tym także przeprowadzka z lepszych warunków mieszkalnych na gorsze, zawsze wpływa negatywnie na funkcjonowanie psychiczne człowieka, nawet człowieka zdrowego. Jest to jeden z czynników utraty poczucia bezpieczeństwa i stabilności. Okoliczność taka może być czynnikiem spustowym dla wystąpienia objawów choroby, choć przy odpowiednim wsparciu osób bliskich nie musi to nastąpić. W przedmiotowej sprawie sytuacja taka (przeprowadzka do gorszego lokalu o słabym wyposażeniu technicznym w związku z zamianą mieszkania) dotyczyła powoda, który wcześniej już cierpiał na zaburzenia psychiczne, w tym pierwsze objawy schizofrenii, nie miał wsparcia żadnej bliskiej rodziny czy odpowiedzialnych przyjaciół, był osobą wysoce nieporadną życiowo, naiwną i infantylną, niedostosowaną społecznie. W takiej sytuacji utrata mieszkania, które znał, dotychczasowych sąsiadów znających jego sytuację zdrowotną oraz znaczne pogorszenie warunków bytowych poprzez pozbawienie możliwości korzystania np. z łazienki, czy instalacji centralnego ogrzewania, swoich mebli itp., zamieszkanie w lokalu całkowicie pozbawionym wygód, brudnym, zagrzybionym i zawilgoconym, w nieprzyjaznym powodowi środowisku w sposób oczywisty spowodowało utratę poczucia bezpieczeństwa i stabilności życiowej, co obok wielorakich czynników związanych z naturalnym przebiegiem stwierdzonej u powoda choroby oraz obok śmierci jego babki skutkowało zaostrzeniem jej objawów i pogorszeniem stanu zdrowia psychicznego, a choroba w lepszych warunkach przebiegałaby łagodniej. Dowodzą tego zarówno zeznania świadka K. C. -psychologa, u którego powód poszukiwał pomocy, jak i sporządzona w sprawie opinia sądowa, a także zeznania pozostałych słuchanych w sprawie świadków. Zdaniem Sądu, pozwany dokonując z powodem zamiany mieszkań, znając jego sytuację życiową i zdrowotną a zwłaszcza wiedząc o toczącym się postępowaniu o umieszczenie powoda w szpitalu psychiatrycznym, mógł i powinien był przewidzieć skutek tych działań w postaci dalszego pogorszenia stanu zdrowia psychicznego powoda, co przesądza o jego winie i bezprawności działania. Skutek taki był w ocenie Sądu I instancji normalnym w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. następstwem zamiany mieszkania. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że pozwany odpowiada jedynie częściowo za pogorszenie stanu zdrowia psychicznego powoda, tj. w granicach, w jakich pogorszenie to wiąże się z zamianą lokalu powoda i pozbawieniem możliwości korzystania z dotychczasowych lepszych warunków mieszkaniowych.

Rozważając wysokość zadośćuczynienia należnego powodowi Sąd I instancji miał na uwadze ustalony szczegółowo w opiniach biegłych z zakresu psychiatrii rozstrój zdrowia psychicznego powoda i związane z tym cierpienia psychiczne. Sąd ten uwzględnił przede wszystkim długotrwałość choroby, całkowite okresowe wyłączenie powoda na kilka lat z normalnego funkcjonowania w życiu osobistym i społecznym, zamieszkiwanie powoda przy jego psychicznej bezradności i niedostosowaniu społecznym w warunkach urągających godności człowieka, znaczny stopień nasilenia objawów w praktyce uniemożliwiających powodowi samodzielne życie i skutkujących koniecznością przymusowego przebywania powoda w domu pomocy społecznej. Sąd Okręgowy miał jednak też na uwadze, że cierpienia powoda jedynie w części powstały w wyniku działań pozwanego, w przeważającym zaś zakresie wskutek okoliczności, za jakie pozwany nie ponosi odpowiedzialności, tj. samoistnego rozwoju choroby, śmierci osób sprawujących opiekę nad powodem, zaprzestania systematycznego leczenia, nieodpowiedniego towarzystwa itp. W konsekwencji Sąd I instancji zasądził od pozwanego na rzecz powoda zadośćuczynienie w kwocie 40.000 złotych uznając, że kwota ta stanowi realną, ekonomicznie odczuwalną przy obecnej przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa wartość i jest współmierna do doznanej przez powoda krzywdy w zakresie, w jakim pogłębiły ją działania pozwanego.

Jednocześnie Sąd I instancji podkreślił, że art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 444 § 1 k.c. nie przewiduje możliwości finansowego zadośćuczynienia krzywdzie moralnej doznanej wskutek utraty statusu społecznego (degradacji społecznej). Dlatego oddalił wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego socjologa na okoliczność ustalenia utraty tego statusu. Ponadto Sąd oddalił liczne wnioski powoda o przesłuchanie szeregu świadków, albowiem byli oni wnioskowani na okoliczności już wyjaśnione innymi dowodami.

O brakujących kosztach sądowych Sąd I instancji orzekł na postawie art. 102 k.p.c. i art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2010 roku, Nr 90, poz. 594 ze zm.) uznając, że obie strony pozostają w trudnej sytuacji finansowej, albowiem powód utrzymuje się jedynie z renty, zaś pozwany ma na utrzymaniu rodzinę, w tym małoletnie dzieci i obie strony nie mają wysokich dochodów. O wynagrodzeniu pełnomocników stron ustanowionych z urzędu Sąd ten orzekł na podstawie § 19 i § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1348 ze zm.).

Powyższy wyrok w części uwzględniającej powództwo zaskarżył apelacją pozwany zarzucając:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię - art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 444 k.c., a w konsekwencji przyjęcie, że zasądzona kwota 40.000 złotych jest kwotą adekwatną w rozumieniu tychże przepisów,

2. naruszenie przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe jego zastosowanie - art. 6 k.c., tj. uznanie za udowodnione przez powoda, że istnieje związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy utratą przez powoda mieszkania a jego sytuacją bytową, powstałą po stracie najbliższych mu osób oraz, że działania pozwanego miały wpływ na rozwój choroby powoda, a tym samym jego cierpienia fizyczne i psychiczne,

3. naruszenie przepisu prawa materialnego - art. 362 k.c., przez błędną wykładnię, a w konsekwencji pominięcie, że ból i cierpienia powoda wynikały głównie z zachowania powoda, w tym jego niehigienicznego trybu życia, a w szczególności tego, iż to powód na własne żądania wypisywał się ze szpitali ((...) w C., gdzie przebywał w okresie od 4 kwietnia do 4 maja 2004 roku oraz (...) w S., gdzie przebywał także z rozpoznaniem w/w choroby w kwietniu 2006 roku), zaprzestając stosowania leków, co spowodowało między innymi, iż w maju 2006 roku trafił ponownie na oddział (...) w S., jak również rozwoju jego choroby,

4. naruszenie przepisów postępowania, które miało istoty wpływ na wynik sprawy - art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd dowolnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności poprzez oparcie się na stwierdzeniu świadka - psychologa K. C. wskazującej, że choroba powoda w lepszych warunkach przebiegałaby łagodniej, pomimo szeregu wielorakich czynników związanych z naturalnym przebiegiem stwierdzonej u powoda choroby oraz śmiercią babki, co skutkowało zaostrzeniem jej objawów i pogorszeniem stanu zdrowia powoda,

5. naruszenie przepisów postępowania, co miało wpływ na wynik sprawy - art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c., polegające na nie wyjaśnieniu i nie ustaleniu wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności, czyli nie przeprowadzeniu prawidłowego postępowania dowodowego,

6. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że pozwanemu można przypisać winę za ból i cierpienia powoda, podczas gdy jakikolwiek ból i cierpienia powoda wiązały się wyłącznie z utratą bliskich powoda, w tym śmiercią jego babki, która sprawowała nad nim pieczę, dbając przy tym o zdrowie powoda i zaspakajanie jego egzystencjalnych potrzeb oraz faktem, iż nastąpił samoczynny rozwój choroby wynikający z tego, iż powód nie był w stanie samodzielnie zaspakajać swoich potrzeb.

Wskazując na powyższe domagał się zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości ewentualnie uchylenia wyroku w zaskarżonej części i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, a w obu wypadkach zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za instancję odwoławczą, zasądzenia na rzecz Kancelarii (...) kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za reprezentowanie pozwanego przed Sądem II instancji.

Powyższy wyrok w części dotyczącej wysokości kwoty zasądzonej od pozwanego na rzecz powoda zaskarżył apelacją powód zarzucając naruszenie przepisów postępowania, a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c., polegające na zaniechaniu wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie, dotyczącego rozmiaru szkody, której doznał powód w wyniku działania pozwanego, a także zadośćuczynienia należnego powodowi za krzywdę moralną wynikającą z rozstroju zdrowia psychicznego i warunków bytowania powoda, przede wszystkim zaś nieuwzględnieniu w należyty sposób okresu, w którym powód zmuszony był przebywać w ustalonych przez Sąd Okręgowy warunkach i poniesionej w następstwie tego szkody na zdrowiu i szkód materialnych, spowodowanych takim stanem rzeczy, co doprowadziło do bardzo znacznego zaniżenia kwoty należnej powodowi, podczas gdy zebrane w sprawie dowody uzasadniały zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 100.000 złotych.

Domagał się zmiany zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie w całości powództwa i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 100.000 złotych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Nieuzasadniona jest apelacja powoda, na uwzględnienie w części zasługuje natomiast apelacja pozwanego.

Ustalenia faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy poczynione przez Sąd Okręgowy są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. W zasadniczej części na aprobatę zasługują też wyprowadzone na podstawie tych ustaleń wnioski i ocena prawna, poza wnioskami co do wysokości należnego powodowi od pozwanego zadośćuczynienia.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do apelacji pozwanego należy wskazać, że chybione były zarzuty kwestionujące odpowiedzialność pozwanego za krzywdę powoda.

Przede wszystkim nietrafny był zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. (o którą to jednostkę redakcyjną art. 233 k.p.c. zapewne chodziło apelującemu). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem Sądu Najwyższego, jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 roku, I CKN 817/00, LEX nr 56906).

Zebrany w sprawie materiał dowodowy, w szczególności w postaci zeznań świadków i opinii biegłych sądowych z zakresu psychiatrii i psychologii nie pozostawia wątpliwości, że po dniu 16 stycznia 2001 roku, a więc po dniu zawarcia przez powoda i pozwanego umowy, na podstawie której powód zamienił lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w A. przy ul. (...) na najem lokalu komunalnego położonego w A. przy ul. (...) stan zdrowia psychicznego powoda uległ znacznemu pogorszeniu. Ze wskazanych dowodów wynika, że u powoda występowały okresy remisji i zaostrzeń choroby w postaci schizofrenii paranoidalnej aż do niewydolności życiowej wyłącznie, skutkującej umieszczeniem powoda w domu pomocy społecznej.

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego nie budzi też wątpliwości, że na pogorszenie się stanu zdrowia psychicznego powoda miała także wpływ owa zamiana mieszkań. Wynika to nie tylko z zeznań świadka K. C. - psychologa, która jednoznacznie wskazała, że na pogorszenie się stanu zdrowia psychicznego powoda miała wpływ sytuacja mieszkaniowa (k. 174v), ale także z zeznań innych świadków i opinii biegłych sądowych z zakresu psychiatrii i psychologii. Świadek B. W. – psychiatra wskazał, że na pogorszenie się stanu zdrowia psychicznego powoda wpływały różne czynniki, mogły mieć wpływ na to także warunki zewnętrzne bytowe. Podkreślił, że teoretycznie warunki bytowe są czynnikiem pogarszającym stan zdrowia psychicznego pacjenta (k. 140-141v). Biegli sądowi z zakresu psychiatrii A. S. i z zakresu psychologii W. W., których opinii żadna ze stron nie kwestionowała, wskazali, że po zamianie mieszkań występowały u powoda okresy remisji i nasilenia objawowe choroby, a wynikało to z wielu czynników. Zdaniem biegłych było to w obrazie klinicznym naturalnego przebiegu choroby, ale mogło być też modyfikowane czynnikami zewnętrznymi, reaktywnymi, życiowymi, zdrowotnymi z zakresu zdrowia psychicznego. W ocenie biegłych sytuacja życiowo-rodzinna, ale także utrata mieszkania, znaczne pogorszenie warunków bytowych, utrata poczucia bezpieczeństwa i stabilności życiowej mogły przyczynić się do pogorszenia stanu zdrowia powoda. Biegli wskazali, że utrata stabilnych warunków życiowych, pogorszenie sytuacji bytowej będzie zawsze wpływało negatywnie na funkcjonowanie, niezależnie, czy jest to osoba zdrowa, czy chora (k. 575-584, 650-652v).

Zeznania świadków, ale przed wszystkim opinia biegłych sądowych z zakresu psychiatrii i psychologii wskazują, że na pogorszenie się stanu zdrowia psychicznego powoda złożyło się szereg elementów. Przede wszystkim fakt, że powód wcześniej chorował na schizofrenię paranoidalną. Niewątpliwie pogorszenie stanu zdrowia psychicznego powoda wynikało też z utraty najbliżej rodziny, w tym babci, której pomoc i wsparcie pozwalały powodowi normalnie funkcjonować. Kolejnym z elementów pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego powoda był też fakt zaniechania przez niego systematycznego leczenia, wypisywania się ze szpitali, gdzie kierowano go na leczenie. Jednym z elementów pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego powoda była również zamiana mieszkań. Na skutek zamiany mieszkań sytuacja bytowa powoda drastycznie się pogorszyła. Powód opuścił trzypokojowe mieszkanie w centrum A. i trafił do mieszkania komunalnego, które było brudne, zawilgocone, gdzie nie było łazienki, ani centralnego ogrzewania. Zajmując to mieszkanie komunalne powód był zmuszony przebywać w nieprzyjaznym dla niego środowisku, zdarzało się, że był nawet pobity.

Tym samym musiał upaść zarzut naruszenia art. 6 k.c. Powód, wbrew odmiennemu zapatrywaniu pozwanego, wykazał bowiem istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy zamianą mieszkań, a pogorszeniem się stanu zdrowia psychicznego powoda.

Nieskuteczne okazały się też zarzuty naruszenia art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c.

Twierdzenie, że art. 227 k.p.c. został naruszony przez sąd rozpoznający sprawę ma rację bytu tylko w sytuacji, gdy wykazane zostanie, że sąd przeprowadził dowód na okoliczności nie mające istotnego znaczenia w sprawie i ta wadliwość postępowania dowodowego mogła mieć wpływ na wynik sprawy, bądź gdy sąd odmówił przeprowadzenia dowodu na fakty mające istotne znaczenie w sprawie, wadliwie oceniając, iż nie mają one takiego charakteru. Taka sytuacja nie zaistniała w niniejszej sprawie.

Pozwany nie zarzucał Sądowi I instancji niedopuszczenia z urzędu konkretnych dowodów - art. 232 zd. 2 k.p.c.), zaś art. 232 zd. 1 k.p.c. sąd nie może naruszyć, albowiem adresatem tego przepisu nie jest sąd, ale strona, na której spoczywa ciężar wykazania faktów, z których wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Strona, która zarzuca uwzględnienie roszczenia nieudowodnionego, winna zatem podnieść zarzut naruszenia określonego przepisu prawa materialnego albo wskazać na konkretne uchybienie w postępowaniu dowodowym, mające wpływ na wynik procesu. Ograniczenie zarzutu do naruszenia przepisu art. 232 zd. 1 k.p.c. nie może zatem prowadzić do podważenia zaskarżonego orzeczenia.

Oczywiście zgodzić się trzeba z Sądem I instancji, że działalnie pozwanego nosiło znamiona winy.

Wina jako przesłanka odpowiedzialności deliktowej (art. 415 k.c.) składa się z dwóch elementów: obiektywnego określanego mianem bezprawności oraz subiektywnego. Bezprawność obejmuje swoim zakresem naruszenie przepisów prawa pozytywnego oraz zasad współżycia społecznego. Element subiektywny winy wyraża się w niewłaściwym nastawieniu psychicznym sprawcy szkody (w postaci umyślności lub nieumyślności). W wypadku winy umyślnej sprawca chce wyrządzić drugiemu szkodę lub co najmniej świadomie godzi się na powstanie takiego skutku. W wypadku winy nieumyślnej szkoda jest wynikiem niedołożenia przez sprawcę należytej staranności.

Działanie pozwanego polegające na skłonieniu powoda do zawarcia umowy zamiany mieszkań bez wątpienia było działaniem bezprawnym. Potwierdza to wyrok Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 29 lipca 2002 roku w sprawie I C 25/02 stwierdzający nieważność umowy z dnia 16 stycznia 2001 roku, a także wyroki tego Sądu z dnia 4 listopada 2004 roku w sprawie I C 269/03 ustalający nieważność oświadczenia woli powoda z dnia 16 stycznia 2001 roku o przekazaniu wkładu mieszkaniowego na rzecz pozwanego oraz wypowiedzenie członkowstwa w S. M.w A. i z dnia 15 grudnia 2005 roku w sprawie I C 163/05 uchylający decyzję Zarządu S. M. w A. z dnia 23 kwietnia 2001 roku nr (...) o przekształceniu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w A. przy ul. (...) na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego.

Mając na uwadze, że pozwany znał sytuację życiową i zdrowotną powoda, a przede wszystkim wiedział o toczącym się postępowaniu o umieszczenie powoda w szpitalu psychiatrycznym należy przychylić się do stanowiska Sądu Okręgowego, że mógł i powinien był przewidzieć skutek zamiany mieszkań w postaci pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego powoda.

Pozwany trafnie jednak zarzucił, że Sąd Okręgowy znacznie zawyżył kwotę należnego powodowi od pozwanego zadośćuczynienia.

W tym miejscu należy ponownie podkreślić, że zamiana mieszkań była tylko jednym z elementów, które wpłynęły na pogorszenie się stanu zdrowia psychicznego powoda. Nie można przy tym uznać, że był to element najważniejszy. W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego uzasadniony jest wniosek, że najistotniejszym elementem, który wpłynął na pogorszenie się stanu zdrowia psychicznego powoda była utrata najbliższej rodziny. Po utracie najbliższej rodziny powód zaprzestał systematycznego leczenia, stał się podatny na wpływy i sugestie innych osób, co w konsekwencji doprowadziło do zamiany mieszkań. Mając to na uwadze, ale także długotrwałość pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego powoda, całkowite wyłączenie powoda na kilka lat z normalnego funkcjonowania w społeczeństwie, jak również warunki, w jakich przyszło powodowi mieszkać Sąd Apelacyjny uznał, ze odpowiednią w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. kwotą zadośćuczynienia jest kwota 20.000 złotych. Zadośćuczynienie w tej kwocie uwzględnia rozmiar cierpień doznanych przez powoda, spełniając tym samym swoją funkcję kompensacyjną. Stanowi ono ekonomicznie odczuwalną wartość, ale jednocześnie utrzymane jest w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa.

Konsekwencją powyższych rozważań było też oddalenie apelacji powoda.

Podnosząc zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. powód w istocie nie zgadzał się z oceną Sądu I instancji, iż zadośćuczynienie w kwocie 40.000 złotych jest odpowiednie w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. i domagał się zasądzenia kwoty 100.000 złotych. To żądanie, jak wynika z przytoczonych wyżej argumentów, było oczywiście niezasadne.

Dlatego na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmieniono zaskarżony wyrok jak w pkt I sentencji. Apelację pozwanego w pozostałej części, zaś apelację powoda w całości oddalono w oparciu o art. 385 k.p.c. (pkt II sentencji).

O kosztach pomocy prawnej udzielonej powodowi i pozwanemu z urzędu w postępowaniu odwoławczym orzeczono stosownie do § 19 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 5 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1348 ze zm.).