Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 stycznia 2000 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach II Wydział Karny w składzie:

przy udziale Prokuratora Prok. Apel. Andrzeja Jużkowa

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2000 roku

sprawy z wniosku K. W. w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia

z powodu apelacji, wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawczyni

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 03 listopada 1999r. sygn. akt XVI1 Ko 286/98

1.  uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu
w Katowicach do ponownego rozpoznania;

2.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu adw. I. K. – Kancelaria Adwokacka w K. kwotę 100 (sto) złotych tytułem zastępstwa adwokackiego w drugiej instancji.

II AKa 3/00

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 3 listopada 1999r. Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił wniosek K. W., działającej w imieniu własnym oraz małoletnich dzieci
o zasądzenie odszkodowania za niesłuszne skazanie wyrokiem b. Wojskowego Sadu Rejonowego w Lublinie z dnia 16 listopada 1948r. represjonowanego J. W..

Roszczenie swoje wnioskodawczyni oparła na fakcie, iż jej mąż A. W.będący synem represjonowanego J. W.złożył w ustawowym terminie wniosek o zasądzenie odszkodowania po zmarłym ojcu, lecz sam zmarł w dniu 10.10.1997r., a więc przed zakończeniem postępowania w sprawie o odszkodowanie, toczącej się przed Sądem Wojewódzkim w Zamościu (sygn. II Ko 27/98), gdzie w dniu 14 grudnia 1997r. zasądzone zostało odszkodowanie w częściach po 1/3 na rzecz E. W.(1)– żony J. W.i żyjącego syna E. W..

Z powyższym postanowieniem sąd nie rozstrzygnął o pozostałej 1/3 części ustalonego odszkodowania, stwierdzając w uzasadnieniu iż pozostaje ono dla żony i dzieci zmarłego wnioskodawcy.

Wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach zaskarżył pełnomocnik wnioskodawczyni. W wywiedzionej apelacji zarzucił obrazę art. 8 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego poprzez jego niewłaściwą wykładnię i błędne przyjęcie, że roszczenie o odszkodowanie nie przechodzi na następców prawnych wnioskodawcy.

Wniósł zatem o zmianę zaskarżonego orzeczenia i zasądzenie na rzecz następców prawnych A. W. stosownego odszkodowania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Wykładnia art. 8 ust. 1 zd. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego od szeregu lat pozostaje sporną zarówno w praktyce jak i doktrynie.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych jest rozbieżne, a w wielu przypadkach wręcz sprzeczne ze sobą.

W uchwale z dnia 28 lipca 1994r. (OSNKW 7-8 z 1994r. poz. 44) Sąd Najwyższy stwierdził, iż w przypadku śmierci osoby uprawnionej do wstąpienia, na podstawie art. 8 ust. 1 zd. 2 ustawy z dnia 23.02.1991r. tj. w miejsce zmarłej osoby represjonowanej, z żądaniem odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, uprawienie to nie przechodzi z kolei na jej następców prawnych.

Odmiennie natomiast w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 5 października 1995r. (OSNKW 11-12 z 1995r. poz. 73), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż roszczenie o odszkodowanie za poniesioną szkodę, które wraz z roszczeniem o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę przeszło w myśl art. 8 ust. 1 zd. 2 ustawy lutowej, na następców prawnych osoby represjonowanej, należy do spadku po tych następcach (art. 322§1 kc), natomiast roszczenie o zadośćuczynienie tylko wtedy, gdy zostały spełnione warunki określone w art. 445§3 kc.

W dotychczasowym swoim orzecznictwie Sąd Apelacyjny w Katowicach w przeważającej części rozstrzygnięć wyrażał pogląd zbieżny z pierwszym z cytowanych wyżej orzeczeń Sądu Najwyższego. Nie zmieniając generalnej linii swego dotychczasowego orzecznictwa, w przedmiotowej sprawie doszedł do przekonania, iż celowym byłoby rozważenie możliwości oparcia orzeczenia na drugiej z dopuszczalnych wykładni przepisu art. 8 ust. 1 zd. 2, prezentowanej przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 5 października 1995r.

Powyższe stanowisko Sądu Apelacyjnego wynika z faktu, iż wniesiona przez K. W.sprawa o zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia jest nierozerwalnie związana Az toczącym się i zakończonym postanowieniem z dnia 4.12.1997r. postępowaniem przed Sądem Wojewódzkim w Zamościu.

W sprawie tej toczącej się z wniosku E. W.(1)– żony represjonowanego oraz jego synów A.i E. W., wobec śmierci na dwa miesiące przed ukończeniem postępowania jednego z wnioskodawców – A. W., zasądzono na rzecz E.i E. W.odszkodowanie w częściach po 1/3.

Ustalając globalną kwotę odszkodowania i zadośćuczynienia należnego represjonowanemu, sąd dokonał podziału tej kwoty na 3 uprawnionych, zasądził 2/3 części, a w uzasadnieniu stwierdził, iż trzecia część ustalonej kwoty „pozostaje dla żony i dzieci A. W.”.

W chwili obecnej analiza treści decyzji Sądu Wojewódzkiego w Zamościu i Sądu Okręgowego w Katowicach powoduje, że nie sposób nie dostrzec zaistniałej dysharmonii między zapadłymi orzeczeniami, a wynikającej z różnej wykładni tej samej normy prawnej. Przy prawomocnym ustaleniu globalnej kwoty należnego odszkodowania pozostaje nie rozstrzygnięcia kwestia 1/3 części tegoż odszkodowania.

Na gruncie dotychczasowego orzecznictwa utrwalony jest pogląd, że roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie uregulowane w ustawie z dnia 29 lutego 1991r. mają charakter cywilnoprawny, wobec czego w kwestiach nieuregulowanych w tejże ustawie należy sięgać do przepisów Kodeksu cywilnego. Z kolei art. 8 pkt. 3 ustawy lutowej nakazuje odpowiednie stosowanie rozdziału 50 Kodeksu postępowania karnego.

Po zmianie przepisów kpk to obecnie rozdział 58 kpk, a w tym przepis art. 558 stanowiący, iż w sprawie o odszkodowanie w kwestiach nieuregulowanych, stosuje się przepisy kpc. Niespornym jest, iż art. 8 ust. 1 wyżej powołanej ustawy w sposób szczególny, odmienny od ogólnych reguł prawa cywilnego określa krąg osób uprawnionych do dochodzenia od Skarbu Państwa odszkodowania w razie śmierci represjonowanego.

Ustawodawca, jako osoby uprawnione wymienia tu jedynie małżonka, dzieci i rodziców i to niezależnie od tego, czy są oni spadkobiercami – w myśl art. 922§2 kc. Reguluje on jednak tylko sukcesję po osobie represjonowanej, natomiast problemem nieuregulowanym jest kwestia sukcesji uprawnień nabytych przez osobę uprawnioną do odszkodowania określoną w zdaniu drugim art. 8 ust. 1.

Dopuszczalne jest zatem twierdzenie, że uprawnienia nabyte przez następców represjonowanego, z kolei po ich śmierci, podlegają dziedziczeniu w myśl reguł prawa spadkowego. Szczegółowe rozważania tej kwestii zawiera uzasadnienie uchwały SN z dnia 5 października 1995r. w konkluzji stwierdzającej, iż roszczenia odszkodowawcze, które przeszły na następców prawnych represjonowanego należą do spadku po tych następcach.

Tak więc, skoro w przedmiotowej sprawie wnioskodawczyni K. W. dochodzi swych roszczeń z tytułu nabycia spadku po mężu A. W., na którego z kolei, zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, przeszły uprawnienia przysługujące represjonowanemu J. W., nie można odmówić słuszności jej roszczeniom, zwłaszcza na tle treści postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Zamościu, zasądzającego należne odszkodowanie osobom uprawnionym jedynie w trzecich częściach, a nie w połowie, co musiałoby nastąpić w przypadku przyjęcia, iż spadkobiercom A. W. nie przysługuje uprawnienie do domagania się 1/3 części z odszkodowania należnego represjonowanemu.

Mając powyższe na względzie, uchylono zaskarżony wyrok, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania dostrzegając, iż może wyłonić się problem przedawnienia roszczeń w związku z terminami określonymi w art. 8 i 11 ustawy z dnia 23.02.1991r., które podlegają regułom art. 117-125 Kc.