Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w II Wydziale Karnym w składzie

przy udziale Janusza Kordulskiego - Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Białymstoku

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2013 r.

sprawy:

1. R. S. oskarżonego z art. 286§1 kk w zw. z art. 294§1 kk w zw. z art. 12 kk

2. M. M. oskarżonego z art. 286§1 kk w zw. z art. 294§1 kk w zw. z art. 12 kk

z powodu apelacji wniesionych przez prokuratora i pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 28 stycznia 2013 r. sygn. akt III K 110/12

zaskarżony wyrok uchyla i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

R. S. i M. M. zostali oskarżeni o to , że:

w okresie od 14 czerwca 2010r. do 27 października 2010r. w B., jako prezes i wiceprezes firmy (...) sp. z o.o., działając wspólnie i w porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, w krótkich odstępach czasu w realizacji z góry powziętego zamiaru, doprowadzili N. D. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 331067,05 zł w ten sposób, że wystawiając faktury częściowe za wykonanie prac budowlanych realizowanych na podstawie umowy z N. D. numer (...) wskazywali w nich numer konta spółki (...) prowadzonego w Banku (...) SA, podczas gdy zgodnie z umową kredytową nr (...) z dnia 05.01.2010r. zawartą z (...) Bankiem (...) w Z. zabezpieczoną cesją należności wynikających z umowy (...) winni byli wskazywać konto spółki (...) prowadzone w Banku (...) w Z. i tak:

- w dniu 14 czerwca 2010r. wystawili fakturę nr (...) na kwotę 123348,40 zł,

- w dniu 30 lipca 2010r. wystawili fakturę nr (...) na kwotę 103540,80 zł,

- w dniu 25 sierpnia 2010r. wystawili fakturę nr (...) na kwotę 93431,05 zł,

- w dniu 27 września 2010r. wystawili fakturę nr (...) na kwotę 52587/545 zł,

- w dniu 27 października 2010r. wystawili fakturę nr (...) na kwotę 73297,60 zł

tj. o czyn z art. 286§1 kk w zw. z art. 294§1 kk w zw. z art. 12 kk.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 28 stycznia 2013r. w sprawie III K 110/12:

I. Oskarżonych R. S. i M. M. uniewinnił od popełnienia zarzucanego im czynu.

II. Kosztami procesu obciążył Skarb Państwa.

Wyrok powyższy zaskarżył prokurator i pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego.

Prokurator na zasadzie art. 427§1 i 2 kpk, art. 437§1 i 2 kpk, art. 438 pkt 2 i 3 kpk zarzucił:

powyższemu wyrokowi obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 4 kpk, art. 5§2 kpk, art. 7 kpk oraz art. 410 kpk, poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i uznaniu za wiarygodne w całości wyjaśnień oskarżonych oraz wybiórczym uznaniu za częściowo niewiarygodne zeznań dwóch świadków co doprowadziło do uniewinnienia oskarżonych od popełnienia zarzucanego im czynu, podczas gdy wszechstronna i prawidłowa ocena materiału dowodowego, fakt, iż oskarżeni celowo wskazali nieprawidłowy numer konta na pięciu fakturach wiedząc, iż przelane pieniądze nie będą wykorzystane na spłatę kredytu, a będą przeznaczone na bieżącą działalność firmy, prowadzi do wniosków przeciwnych.

Wniósł o:

uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego na zasadzie art. 427§1 i 2 kpk i art. 438 pkt 1 i 2 kpk wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 286§1 kk poprzez przyjęcie przez Sąd I instancji, że oskarżeni R. S. i M. M. swoim zachowaniem nie wypełnili ustawowych znamion przestępstwa określonego w tym przepisie, w sytuacji, gdy z całokształtu materiału dowodowego, w szczególności zeznań pracownic banku i dokumentacji bankowej wynika, że oskarżeni działali w zamiarze bezpośrednim, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, za pomocą wprowadzenia go w błąd doprowadzili N. D. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, w ten sposób, że wskazali w fakturach częściowych numer konta w Banku (...) SA, podczas gdy w związku z zawartą umową z N. D. z dnia 30 listopada 2009r. i umową kredytu bankowego z (...) Bankiem w Z. oraz przelewu wierzytelności z dnia 5 stycznia 2010r. obowiązani byli do wskazywania w fakturach numeru konta w (...) Banku (...) w Z. Oddział w B.,

2.  obrazę przepisów postępowania, mającą istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 4, art. 7 kpk i 410 kpk polegającą na:

- dokonaniu nieprawidłowych ustaleń, iż kolejne faktury częściowe, a mianowicie z dnia 14 czerwca 2010r., 30 lipca 2010r., 25 sierpnia 2010r., 27 września 2010r., 27 października 2010r. i 10 grudnia 2010r. zostały wystawione omyłkowo na konto w Banku (...) SA, w sytuacji gdy z zeznań świadków – byłych pracowników spółki (...) – A. M. i M. O., jednoznacznie wynika, iż nie było możliwości pomyłki numeru konta bankowego dokonanej przez program komputerowy, ponieważ faktury wystawiane były ręcznie w programie (...), oraz że generalną zasadą w firmie (...) było to, że numer konta, który miał widnieć na fakturze każdorazowo wskazywali oskarżeni,

- uznaniu, że zeznania pracownic Banku (...) w Z. E. F., D. R. i J. P. są częściowo niewiarygodne, pomimo, że nie miały one żadnego interesu w tym, aby zeznawać nieprawdę, zwłaszcza, że ich pracodawca nie został pokrzywdzony na skutek działania oskarżonych,

- bezkrytycznym uznaniu wyjaśnień oskarżonych za w pełni wiarygodne, pomimo, że wyjaśnienia R. S. oraz M. M. pozostają w sprzeczności z zeznaniami pracownic banku, w szczególności D. R., a także dokumentacją bankową, z której jednoznacznie wynika, że wpłaty dokonywane przez N. D. na konto w banku (...) SA od razu wydatkowane przez spółkę (...),

- przyjęciu za wiarygodne wyjaśnień oskarżonego R. S., pomimo ich wewnętrznej sprzeczności, polegającej na twierdzeniu, że zgodnie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, kwoty związane z prowadzeniem spółki zostały zamrożone i spółka nie mogła spłacać zobowiązań, jednakże nie stało to na przeszkodzie wystawieniu trzech faktur na rzecz N. D. ze wskazaniem konta w banku (...) SA i przeznaczeniem kwot, które na to konto wpłynęły, na bieżącą obsługę firmy (...),

- uznaniu za wiarygodne wyjaśnień oskarżonych dotyczących braku świadomości wpływu pieniędzy z faktur na rachunek bankowy w Banku (...) SA, w sytuacji gdy z dokumentacji bankowej wynika, że w dniu 30 września 2010r. dokonali oni zwrotu na rzecz N. D. pieniędzy z tytułu dwukrotnie opłaconej faktury (...) z rachunku znajdującego się w Banku (...) SA,

- całkowicie dowolnym ustaleniu, że nadleśniczy J. S. podpisał „potwierdzenie dłużnika wierzytelności”, w sytuacji, gdy pismo dotyczące cesji nie zostało odnotowane w książce korespondencji N. D.,

- dokonanie ustaleń, że N. D. miało od dnia zawarcia umowy kredytu bankowego świadomość istnienia dokumentu cesji wierzytelności, podczas gdy nie zbadano w toku niniejszego postępowania prawdziwości podpisu nadleśniczego oraz nie zbadano czy na dokumencie podpis nie został umieszczony mechanicznie, zważywszy, iż w aktach sprawy znajduje się tylko kopia, a nie oryginał tegoż dokumentu,

- bezkrytycznym ustaleniu, że N. D. posiadało informację odnośnie przelewu wierzytelności wynikającej z kredytu bankowego w sytuacji, gdy jedynie w przypadku zawarcia umowy kredytu bankowego przez półkę (...) z (...)Bankiem(...) w Z. Oddział w B. w dniu 5 stycznia 2010r. na kwotę 500.000,00 zł, dodatkowe zabezpieczenie w postaci cesji wierzytelności rzekomo dostarczone bezpośrednio do N. D. przez R. S. w dniu 8 stycznia 2010r. w odróżnieniu do procedury obowiązującej przy zawieraniu poprzednich kredytów w powyższym banku przez spółkę (...), gdy Bank sam wysyłał do cesjonariuszy „potwierdzenie dłużnika wierzytelności” oraz zawiadomienie o dokonaniu przelewu wierzytelności i na obu tych dokumentach widniały podpisy cesjonariuszy,

3. naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 284§1 kk poprzez nierozważenie przez Sąd I instancji możliwości przypisania oskarżonym R. S. i M. M. w ramach stanu faktycznego objętego aktem oskarżenia popełnienia tego przestępstwa.

Na zasadzie art. 427§1 kpk wniósł o uchylenie wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Rozważając zgłoszone skargi, przede wszystkim należy zdaniem Sądu Apelacyjnego odnieść się do apelacji prokuratora, która w istocie zarzuca sądowi błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który mógł mieć wpływ na treść tego orzeczenia (art. 438 pkt 3 kpk).

Z tak wyartykułowanym zarzutem należy się zgodzić.

Oczywistym jest, iż przypisując sprawcy popełnienie przestępstwa z art. 286§1 kpk należy wykazać, iż obejmował on swoją świadomością i zamiarem bezpośrednim to, iż wprowadza w błąd inną osobę i doprowadza ją w ten sposób do niekorzystnego rozporządzenia mieniem – i jednocześnie chce wypełnienia tych znamion (L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2002, s. 306, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 grudnia 2001r., I AKa 321/01, KZ 3/2002, Nr 4, poz. 45). W sytuacji zaś gdy sprawca nie przyznaje się do jego popełnienia (jak w niniejszej sprawie), to przy ustaleniu jego zamiaru należy uwzględnić całokształt okoliczności sprawy na podstawie których można wyprowadzić tego rodzaju wniosek (o czym też będzie mowa w dalszej części uzasadnienia).

Tego rodzaju stanowisko wyraził też w swoim uzasadnieniu Sąd Okręgowy (k. 9) stwierdzając, iż „wskazując nieprawidłowe konto oskarżeni godzili się z sytuacją, iż N. D. wbrew przyjętym zobowiązaniom nie dokona weryfikacji składanych faktur”.

Jednocześnie w dalszej części uzasadnienia Sąd stwierdził „iż takie działanie oskarżonych nie powoduje ich odpowiedzialności z art. 286§1 kk”, gdyż nie można im przypisać działania z zamiarem bezpośrednim ponieważ N. D. mogło dokonać weryfikacji wystawionej faktury i przesłać pieniądze za wykonanie prac na konto prawidłowe tj. spółki (...) prowadzone w (...) Banku (...) w Z..

Z poglądem tym zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można się jednak zgodzić.

Możliwość taka najwyraźniej istniała, ale wiązało się to jednak z hipotetycznym (a nie rzeczywistym) ryzykiem, a w istocie sprawcy mogli być przekonani o nieuchronności wprowadzenia w błąd N. D..

Rzecz oczywista tego rodzaju wątpliwości można by mieć przy wystawieniu przez oskarżonych pierwszej nieprawidłowej wystawionej faktury, gdy pokrzywdzone N. D. teoretycznie mogło rzeczywiście zauważyć nieprawidłowo podany numer konta, ale już na pewno tego rodzaju obawy (ryzyka) oskarżeni nie mieli, gdy wystawiali następnie 5 faktur z tym błędnym kontem.

Tego rodzaju przekonanie sprawcy o nieuchronności popełnienia czynu zabronionego nie stanowi zamiaru ewentualnego, a jest to wówczas zamiar bezpośredni (Marek, Komentarz, s. 129). Należy przy tym, rzecz oczywista, dokonać oceny samego sprawcy – jego możliwości intelektualnych, zdolności kojarzenia i przewidywania skutków ludzkiego zachowania (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 25 maja 1995r., II AKr 195/95, OSA 1995, s. 6, poz. 31).

Należy też wskazać, że przestępstwo oszustwa zostaje popełnione w chwili dokonania niekorzystnego rozporządzenia mieniem, przy czym ustawowe znamię stanowiące skutek przestępstwa oszustwa wypełnione zostaje wtedy, gdy sprawca działając w sposób opisany w tym przepisie, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, które jest niekorzystne z punktu widzenia interesów tej osoby, lub innej osoby pokrzywdzonej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2009r. III KK 138/09).

Odnosząc się jeszcze do ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd I instancji stwierdzić należy, iż Sąd ten ustalił, iż oskarżeni przedkładając nieaktualne dokumenty wprowadzili pracowników N. D. w błąd tj. wbrew umowie kredytowej nr (...) z dnia 5 stycznia z dnia 5 stycznia 2010r. zawartą z (...) Bankiem (...) w Z., zabezpieczaną cesją należności wynikające z umowy (...), gdyż winni byli wskazywać konto spółki (...) prowadzone w (...) Banku (...) w Z.. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, oskarżeni postępując w ten sposób mieli świadomość tego koniecznego do przyjęcia oszustwa elementu strony przedmiotowej i co istotne działanie to miało na celu osiągnięcie przez nich korzyści majątkowej.

Oczywistym jest również to, iż w następstwie wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd, N. D. poniosło straty w wysokości 331.067,05 zł.

Do dnia 31 grudnia 2010r. spółka (...) nie dokonała spłaty kredytu, w związku z czym (...) Bank (...) w Z. wezwał N. D. do zapłaty kwoty 441.196,64 zł stanowiącej zadłużenie kredytowe.

Dnia 5 grudnia 2011r. Sąd Okręgowy Sąd Gospodarczy w Białymstoku zasądził od Skarbu Państwa N. D. na rzecz powoda żądaną kwotę z należnymi odsetkami. Faktem przy tym jest, iż łatwowierność i nieprofesjonalizm pracowników pokrzywdzonego N. D. w znacznym stopniu ułatwiło „działalność” oskarżonym, co jednak w żadnym przypadku nie wyłącza ich odpowiedzialności.

Odnosząc się jeszcze na koniec tych rozważań do zasygnalizowanych w pierwszej części uzasadnienia okoliczności, które mają być pomocne przy określeniu rodzaju i charakteru „zamiaru” oskarżonych (stroną podmiotową przestępstwa z art. 286§1 kpk) wskazać należy, w pierwszej kolejności na zeznania D. R. i J. P..

Powołani świadkowie podali, iż w ich obecności oskarżeni stwierdzili, iż wystawiali faktury z rachunkiem bankowym innego banku, aby umożliwić potrącenia należności na spłatę kredytu i pieniądze te były im potrzebne na bieżącą działalność. Istotne zeznania złożyli też A. M., M. O., jak E. F. która podała, iż oskarżony M. M. w rozmowie z nią stwierdził, że spółka (...) nie wystawiała poza dwiema pierwszymi, kolejnych faktur N. D..

Również z historii rachunku spółki (...) wynika, iż po wpłynięciu na konto środków z tytułu realizacji umowy z N. D. następowała wypłata wynagrodzeń, opłacenie należności publicznoprawnych i innych zobowiązań.

Na konto spółki nie wpływały, poza wskazanymi, wpłaty w tak dużej wysokości. Znamiennym faktem było też to, iż w dniu 14 i 27 września 2010r. omyłkowo dokonano dwukrotnie wpłaty za tą samą fakturę nr (...), którą to nadwyżkę spółka (...) zwróciła N. D. (na które to też fakty wskazała w swojej apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego), co wskazuje na bieżące i rzeczywiste monitorowanie wpłat i wypłat.

Powyższe okoliczności świadczą, iż wersja oskarżonych, że omyłkowo na fakturach pojawiło się konto Banku (...) jest nieprawdziwa. Oczywistym jest bowiem, że omyłka ta natychmiast została by dostrzeżona (tak jak przy dwukrotnym opłaceniu tej samej faktury) i pieniądze zostałyby przekazane na właściwe konto. Tak się jednak nie stało. Środki te były natychmiast wydawane przez oskarżonych na bieżącą działalność. Niemożliwym jest więc, aby oskarżeni nie zorientowali się już przy pierwszej „błędnie” wystawionej fakturze, iż pieniądze trafiły na niewłaściwe konto.

Reasumując twierdzić należy, iż Sąd I instancji dokonując oceny prawnej zachowania oskarżonych R. S. i M. M. dopuścił się błędów interpretacyjnych a także nie rozważył należycie wszystkich okoliczności mających priorytetowe znaczenie dla ostatecznego rozstrzygnięcia, wobec czego postępowanie wymaga powtórzenia.

Podkreślić należy, iż sąd ponownie rozpoznając sprawę winien przeprowadzić postępowanie dowodowe w sposób wnikliwy i wszechstronny, eliminując opisane wyżej uchybienia.

Całość materiału dowodowego ujawnionego na rozprawie Sąd I Instancji ma obowiązek poddać wszechstronnej analizie, uwzględniając zasady logicznego rozumowania, wskazania wiedzy i doświadczenia życiowego, prowadzącej do spójnych wewnętrznie wniosków, tak w zakresie ustaleń faktycznych jak i ocenie prawnej czynu.

Należy przy tym w pełni korzystać z możliwości jakie daje art. 442§2 kpk. Jednocześnie w wypadku konieczności sporządzenia uzasadnienia Sąd I instancji winien dochować wymogów wynikających z treści przepisu art. 424 kpk.

Z tych wszystkich względów na mocy art. 437§2 kpk orzeczono jak w części dyspozytywnej.

A.