Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 marca 2013 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Joanna Dorota Toczydłowska (spr.)

Protokolant: starszy protokolant Justyna Nowacka

po rozpoznaniu w dniu 26 marca 2013 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. P., Z. P. (1)

przeciwko J. K., I. W. (1), R. P., A. W., I. W. (2)

o ustalenie

I.  Oddala powództwo;

II.  Odstępuje od obciążania stron nieuiszczonymi kosztami sądowymi od których powód był zwolniony.

UZASADNIENIE

Powodowie M. P. oraz Z. P. (1), w pozwach z dni – odpowiednio – 01 sierpnia 2012 roku przeciwko J. K., I. W. (1), R. P., A. W. i I. W. (1) oraz 04 lutego 2013 roku przeciwko R. P., A. W. i I. W. (2) – wnieśli ostatecznie o ustalenie, że pomiędzy małżonkami S. G., zmarłym dnia 23 lutego 1946 roku we W., oraz Z. P. (2), zmarłą dnia 04 kwietnia 1950 roku, istniała ustawowa wspólność majątkowa.

W uzasadnieniu wskazali, iż Z. G. i Z. P. (2) to ta sama osoba, której synem był J. P. (1) – ojciec powodów. Pierwszym mężem Z. P. (2) był S. G., po którym na podstawie ustawy spadek nabyli: żona Z. G., córka K. K. i córka W. G. (1). Powyższe stwierdził Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Fabrycznej w sprawie o sygn. XIV Ns 588/05. Z kolei po Z. P. (2) spadek ma mocy ustawy nabyli: syn J. P. (1) oraz córki – K. K. i W. G. (1). Powodowie wskazali, iż S. G. zmarł we W., jego żona Z. P. (2) zmarła zaś w B.. Ich córki urodziły się natomiast w W. w latach 1905 i 1907, a J. P. (1) urodził się w B.. Zdaniem powodów świadczy to o tym, iż małżonkowie G. pobrali się w W. na początku XX wieku, jako że właśnie w tym mieście urodziły się ich córki. Na podstawie szczegółowo przytoczonych regulacji prawnych powodowie wywiedli wniosek, że S. G. i Z. P. (2) podlegają Kodeksowi Napoleona i Kodeksowi Cywilnemu Królestwa Polskiego, tj. prawu, jakie wówczas obowiązywało w W., gdy oboje z córkami tam mieszkali. Wyżej wymienione akty przewidywały zaś ustrój wspólności małżeńskiej majątkowej.

Pozwani R. P., A. W. i I. W. (2) wnosili o oddalenie powództwa w całości wskazując, że powodowie nie przedstawili żadnych nowych okoliczności, a wszystko zostało dokładnie wyjaśnione przez Sąd Rejonowy w Białymstoku w postanowieniu wstępnym o sygn. II Ns 2051/00 (II Ns 1149/02).

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Bezspornym jest, iż powodowie M. P. i Z. P. (1) oraz pozwany R. P. i J. W. są rodzeństwem i jednocześnie dziećmi J. P. (1) i B. P.. Z kolei J. P. (1) był synem Z. P. (2) i J. P. (2).

Bezspornym jest też, że J. P. (2) był drugim mężem Z. P. (2). Z pierwszego związku, ze S. G., posiadała ona dwoje dzieci: K. K. i W. G. (1). K. K. po swej śmierci również pozostawiła dwoje dzieci: J. K. i W. W., która pozostawiła z kolei syna – I. W. (1).

Poza sporem jest, że Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Fabrycznej postanowieniem z dnia 09 stycznia 2005 roku w sprawie o sygn. XIV Ns 588/05 stwierdził, że spadek po S. G. na podstawie ustawy nabyli: żona Z. P. (2) oraz córki K. K. i W. G. (1) – w 1/3 części każda z nich /k. 5/.

Natomiast Sąd Rejonowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 12 września 2000 roku w sprawie o sygn. II Ns 1893/00 stwierdził, że spadek po Z. P. (2), zmarłej dnia 04.04.1950 roku w B. i ostatnio zamieszkałej w B. przy ul. (...) nabyli na podstawie ustawy: syn J. P. (1), córka W. G. (2) i córka K. K. po 1/3 każde z nich. Natomiast spadek po J. P. (1), zmarłym dn. 27.02.1973 roku w B., ostatnio zamieszkałym w B. przy ul. (...) nabyli na podstawie ustawy: żona B. P. w 4/16 części, córka J. W. w 3/16 części, syn Z. P. (1) w 3/16 części, syn R. P. w 3/16 części i syn M. P. w 3/16 części /k. 6/.

Wskutek wniosku R. P. Sąd Rejonowy w Białymstoku w postępowaniu II Ns 1149/00 (II Ns 2051/02) o dział spadku postanowieniem wstępnym z dnia 26 września 2002 roku stwierdził, że B. P. z udziałem 20/48 części, M. P. z udziałem 3/48 części, J. W. z udziałem 3/48 części, Z. P. (1) z udziałem 3/48 części i R. P. z udziałem 3/48 części nabyli przez zasiedzenie własność nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), składającej się z działek oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...) o powierzchni 0,0017 ha, (...) o powierzchni 0,0004 ha, (...) o powierzchni 0,0010 ha i (...) o powierzchni 0,0704 ha – z dniem 04 kwietnia 1980 roku /pkt I/ i oddalił w pozostałym zakresie wniosek M. P. o stwierdzenie zasiedzenia.

Sąd Okręgowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 24 stycznia 2003 roku w sprawie o sygn. II Ca 787/02 na skutek apelacji M. P. postanowił oddalić tą apelację /k. 13/.

Poza sporem jest też fakt, że Sąd Rejonowy w Białymstoku w postępowaniu II Ns 1149/00 (II Ns 2051/02) o dział spadku po J. P. (1), B. P. i o zniesienie współwłasności postanowieniem z dnia 17 lutego 2006 roku ustalił, że przedmiotem działu spadku po J. P. (1) jest udział 1/3 w zabudowanej nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), składającej się z działek oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...) o powierzchni 0,0017 ha, (...) o powierzchni 0,0004 ha, (...) o powierzchni 0,0010 ha i (...) o powierzchni 0,0704 ha – dla której to nieruchomości w IX Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Białymstoku prowadzony był Zbiór Dokumentów o nr (...), o wartości łącznej 127.341 zł.

Sąd ten ustalił również, że przedmiotem działu spadku po B. P. jest udział 20/48 we wspomnianej wyżej nieruchomości, oraz że przedmiotem zniesienia współwłasności R. P., M. P., J. W. i Z. P. (1) z ich udziałami po ¼ części jest wspomniana wyżej nieruchomość.

Sąd Rejonowy w Białymstoku dokonał działu spadków i zniesienia współwłasności w ten sposób, że nieruchomość szczegółowo wyżej opisaną przyznał na współwłasność J. W. w ½ części oraz R. P. w ½ części, nakazał uczestnikowi postępowania M. P., aby w terminie trzech miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia opróżnił i wydał J. W. i R. P. wspomnianą nieruchomość, jak również zasądził tytułem spłaty na rzecz M. P. od J. W. i R. P. kwoty po 15.917,63 zł.

Sporem nie był też objęty fakt, że J. W. zmarła w dniu 27 kwietnia 2012 roku, pozostawiając ze spadkobierców męża A. W. i syna I. W. (2).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, tj. wymienionych dokumentów, przy czym co do zasady w powyższym kształcie nie był on w sprawie kwestionowany. Treść przywoływanego ostatecznie przez obie strony postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku w postępowaniu II Ns 1149/00 (II Ns 2051/02) jest zaś Sądowi Okręgowemu znana ze spraw I C 1779/12, I C 1806/12 i I C 1900/12. Powód, precyzując swoje roszczenie o ustalenie w piśmie z dnia 22 sierpnia 2012 roku oraz na rozprawie w dniu 26 marca 2013 roku wskazał jednoznacznie, iż jego „interesem prawnym w dochodzeniu roszczenia o ustalenie wspólności małżeńskiej majątkowej pomiędzy małżeństwem S. G. /mężem babki powoda/ i Z. P. (2) /babką powoda/ jest dziedziczenie po nich ojca powoda – J. P. (1), po którym dziedziczy z kolei sam powód”. Przy istniejącej ustawowej wspólności małżeńskiej J. P. (1) dziedziczy bowiem większą część masy spadkowej niż przy nieistniejącej ustawowej wspólności. Pozwani wskazali natomiast na treść postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 17 lutego 2006 roku jako dostateczne wyjaśnienie wszystkich spornych kwestii.

Zgodnie z art. 189 kpc, powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, gdy ma w tym interes prawny. Wypada przy tym podkreślić, iż regulacja ta, aczkolwiek zamieszczona w Kodeksie postępowania cywilnego, ma charakter materialnoprawny, stanowi bowiem podstawę dochodzenia roszczeń. Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może być uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Pierwsza z tych przesłanek warunkuje określony skutek tego powództwa, decydując o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda. Wykazanie zaś istnienia drugiej z tych przesłanek decyduje o kwestii zasadności powództwa /tak SN w wyroku z dnia 27 czerwca 2001 roku, II CKN 898/00, Lex nr 52613/.

Odnosząc się do powyższych przesłanek, niezbędnych do uwzględnienia powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, należy przede wszystkim zdaniem Sądu stwierdzić, że powodowie nie wykazali zaistnienia po swej stronie interesu prawnego. Podane przez nich podstawy roszczenia zmierzały w istocie do ustalenia faktu, który z kolei miałby służyć za podstawę wzruszenia postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku o stwierdzenie zasiedzenia, dział spadku i zniesienie współwłasności. Artykuł 189 kpc nie znajdzie zaś zastosowania, jeżeli przepisy szczególne przewidują: a) odrębne powództwa, których treścią jest ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa (np. o usunięcie niezgodności z art. 10 u.k.w.h.); b) powództwa o ukształtowanie; c) właściwość trybu nieprocesowego dla ustalenia stosunku prawnego lub prawa (np. stwierdzenie sukcesji praw spadkowych – art. 669–679 kpc, czy stwierdzenie nabycia prawa przez zasiedzenie – art. 609–610 kpc). Innymi słowy, postępowanie w sprawie o ustalenie nie może służyć naprawianiu ewentualnych nieprawidłowości zaistniałych w trakcie postępowania nieprocesowego, jako że w tym przypadku przewidziane są inne środki prawne. Znalazło to również potwierdzenie w orzecznictwie. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 13 kwietnia 2011 roku podkreślił, iż „nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie w trybie art. 189 kpc ten, kto może poszukiwać ochrony prawnej w drodze powództwa o zasądzenie świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych jak i gdy ochrony tej może domagać się w ramach postępowania nieprocesowego, np. w sprawie o dział spadku /I ACa 261/11, Lex nr 898641/. Pogląd ten Sąd Okręgowy podziela zaś w całości.

Zdaniem Sądu nie sposób też pominąć, że powodowie nie zmierzali do ustalenia istnienia bądź nieistnienia stosunku prawa /w postaci np. prawa własności/, ale żądali jedynie – co wyraźnie stwierdzili – ustalenia istnienia wspólności ustawowej pomiędzy S. G. i Z. P. (2), a zatem w istocie jednej z przesłanek, mającej być okolicznością służącą uzyskaniu orzeczenia w innej sprawie. Można zatem przyjąć, że żądaniem w istocie objęte było ustalenie okoliczności faktycznej. Należy zaś w ocenie Sądu jednoznacznie stwierdzić, że nie można żądać na podstawie art. 189 kpc ustalenia stanu faktycznego lub faktu /tak Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 10 marca 2010 roku, I ACa 140/10, Lex nr 626171/. Z tych też względów powództwo Z. P. (1) i M. P. podlegało oddaleniu.

O kosztach postępowania sądowego orzeczono na podstawie art. 102 kpc odstępując od obciążania nimi powodów z uwagi na ich bardzo trudną sytuację materialną.