Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 kwietnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa J. C. (1)

przeciwko M. S.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Sokółce

z dnia 20 grudnia 2012 r. sygn. akt I C 96/12

I.  oddala apelację;

II.  nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego
w Sokółce) na rzecz adwokat A. K. kwotę 738 złotych,
w tym 138 złotych podatku VAT, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu odwoławczym;

III.  odstępuje od obciążania powoda kosztami procesu
w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Powód J. C. (1) domagał się zasądzenia od M. S. kwoty po 500 złotych miesięcznie tytułem zadośćuczynienia za brak opieki pozwanej nad nim pomimo darowania jej w dniu 10 maja 2006 r. zabudowanej nieruchomości położonej w S. przy ulicy (...). Ponadto wniósł o obciążenie pozwanej kosztami postępowania.

Kurator dla nieznanej z miejsca pobytu pozwanej M. D. C. wniosła o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2012 r. Sąd Rejonowy w Sokółce oddalił powództwo i tytułem zwrotu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi przez adwokata ustanowionego z urzędu przyznał ze Skarbu Państwa - na rzecz adw. A. K. kwotę 1476,00 zł, w tym kwotę 276,00 zł tytułem 23% podatku od towarów i usług . Jednocześnie odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu .

Z ustaleń Sądu I instancji wynika, iż w dniu 10 maja 2006 roku w Kancelarii Notarialnej Notariusza A. H., za nr Repertorium A (...) została zawarta umowa darowizny, mocą której J. C. (1) darował swojej wnuczce M. S. nieruchomość, zabudowaną domem mieszkalnym, murowanym, parterowym, przeznaczonym do remontu oraz szopą, oznaczoną jako działka (...), o powierzchni 629 m ², położoną w obrębie miasta S., przy ulicy (...), gmina S., powiat sokolski, województwo (...). Przyjmując darowiznę obdarowana ustanowiła jednocześnie nieodpłatnie na rzecz darczyńcy dożywotnią osobistą służebność mieszkania, polegającą na prawie zamieszkiwania w jednym pokoju od strony południowej domu mieszkalnego wraz z prawem korzystania z kuchni i łazienki oraz z działki w zakresie niezbędnym do wykonywania tego prawa.

W 2008 r. M. S. wyjechała za granicę i przebywa tam do chwili obecnej.

W dniu 19 grudnia 2011 r. w Kancelarii Notarialnej Notariusza L. D., za nr Repertorium A (...) została zawarta umowa darowizny, mocą której powódka dokonała darowizny nieruchomości pierwotnie otrzymanej od J. C. (1) na rzecz swojej siostry J. C. (2).

Sąd I instancji mając na uwadze twierdzenia powoda doszedł do wniosku, iż w rzeczywistości powód domagał się zobowiązania pozwanej do dostarczania mu środków odpowiadających jego usprawiedliwionym potrzebom, wobec czego zasadność powództwa oceniał w kontekście art. 897 k.c. Dla przyjęcia zasadności powództwa niezbędne było zatem ustalenie, że powód pozostaje w niedostatku, nastąpiło to po dokonaniu darowizny, a jego żądanie odpowiada jego usprawiedliwionym potrzebom.

Sąd I instancji opierając się na wynikach przeprowadzonego postępowania dowodowego, w tym zeznaniach świadków, doszedł do przekonania, iż powód nie udowodnił, że jego usprawiedliwione potrzeby wymagają uzupełnienia kwotą 500 zł miesięcznie. Zdaniem Sądu I instancji usprawiedliwione potrzeby materialne powoda zamykają się całkowitą kwotą 884 zł miesięcznie, na co składają się następujące kwoty w rozliczeniu miesięcznym: 100 zł za telefon, 25 zł za wodę, 12 zł za wywóz śmieci, 12 zł za wywóz szamba, 70 zł za gaz, 15 zł za ubezpieczenie, 200 zł za leki, 300 zł za wyżywienie, 150 zł za opał. Powyższa kwota nie obejmuje wydatków związanych z koniecznością zakupu ewentualnych ubrań. Sąd Rejonowy miał na uwadze przy tym, że powód uzyskuje stały dochód w wysokości 900 zł miesięcznie netto, korzysta z różnych programów opiekuńczych, w tym w ramach Programu Rządowego „Pomoc Państwa w zakresie dożywiania” polegającego na codziennym dostarczaniu ciepłych posiłków; a także w ramach pomocy żywnościowej z Polskiego Związku Niewidomych. Ponadto powód objęty jest pomocą przewidzianą w formie ustawy o pomocy społecznej w formie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi w wymiarze jednej godziny dziennie w dni robocze. Powód nie musi więc płacić osobom, które udzielają mu faktycznej pomocy, nie ponosi żadnych opłat za energię elektryczną, jak też może ograniczyć swoje wydatki, zwłaszcza za telefon w wysokości aż 100 zł miesięcznie oraz spotkania z gośćmi, które zawsze muszą łączyć się z dodatkowymi i nie zawsze usprawiedliwionymi obciążeniami.

Sąd I instancji miał też na uwadze, iż w świetle art. 897 k.c. obdarowany ma obowiązek dostarczania środków na utrzymanie darczyńcy, ale jedynie w granicach istniejącego wzbogacenia. Obdarowana M. S. nie jest już wzbogacona, gdyż dokonała rozporządzenia przedmiotem darowizny na rzecz siostry i nie mogła liczyć się z możliwością powstania po jej stronie obowiązku dokonywania świadczeń alimentacyjnych na rzecz powoda.

Powyższy wyrok zaskarżył w całości apelacją powód zarzucając mu:

1)  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 897 k.c. poprzez:

a.  nie zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda świadczenia o charakterze alimentacyjnym pomimo spełnienia wszelkich przesłanek opisanych w tym przepisie,

b.  dokonanie błędnej wykładni ww. przepisu i przyjęcie, iż uprawnienie przedmiotowego żądania nie przysługuje powodowi, gdyż obdarowana pozwana nie jest już wzbogacona w sytuacji, gdy obdarowana w chwili wyzbywania się korzyści uzyskanej w drodze darowizny powinna liczyć się z obowiązkami wynikającymi dla niej z art. 897 k.c.,

2)  sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że powodowi nie brakuje środków do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom, podczas gdy wszystkie dowodowy zebranego w sprawie prowadzą do przeciwnego wniosku.

Wskazując na powyższe wniósł o:

- zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu za postępowanie przed Sądem drugiej instancji według norm przepisanych,

- ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego.

SĄD OKRĘGOWY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w całości podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne, jak też w całości aprobuje ocenę prawną dokonaną przez Sąd I instancji. Wbrew wywodom apelacji Sąd Rejonowy nie dopuścił się zarzucanych mu uchybień, gdyż przeprowadził wszechstronną analizę materiału dowodowego i prawidłowo zastosował prawo materialne.

Przy ocenie, czy wchodzi w grę obowiązek obdarowanego do świadczeń na rzecz darczyńcy na podstawie art. 897 k.c. bierze się pod uwagę jedynie niedostatek, który wystąpił po wykonaniu darowizny. Ciężar dowodu wystąpienia takiego stanu spoczywa na darczyńcy, gdyż to on z tych faktów wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). W tym celu powód, jako darczyńca żądający od obdarowanej dostarczania środków utrzymania, powinien był przedstawić dowody pozwalające stwierdzić, iż po wykonaniu umowy darowizny zawartej w dniu 10 maja 2006 roku popadł w niedostatek. Podkreślenia wymaga przy tym, iż o niedostatku można mówić wówczas, gdy osoba nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb i nie posiada własnych środków w postaci wynagrodzenia za pracę, emerytury, czy renty, ani też dochodów z własnego majątku.

W ocenie Sądu Okręgowego materiał dowodowy zebrany w sprawie nie potwierdził, by po wykonaniu umowy darowizny doszło do pogorszenia stanu finansowego powoda skutkującego powstaniem po jego stronie niedostatku. Przede wszystkim należy zaznaczyć, że o ile powód w toku postępowania przedstawił swą aktualną sytuację materialną wskazując na wysokość emerytury i wysokość bieżących wydatków, o tyle materiał dowodowy zebrany w sprawie nie pozwolił na ustalenie sytuacji finansowej powoda na datę zawarcia umowy darowizny, to jest na dzień 10 maja 2006 roku. Uniemożliwia to porównanie obecnej sytuacji finansowej powoda z sytuacją materialną sprzed wykonania umowy darowizny.

Z dowodów przeprowadzonych w rozpoznawanej sprawie wynika jedynie, iż poprzednio powód otrzymywał niższą emeryturę, gdyż w 2010 roku emerytura wynosiła 800 złotych miesięcznie, przy czym od 2008 roku powód uzyskuje dodatkowo zasiłek pielęgnacyjny w wysokości obecnie 195,67 złotych. Ponadto powód już w 2004 roku chorował na zaćmę, w związku z którym to schorzeniem przeszedł w kwietniu 2004 roku operację (k. 8) i co najmniej od tego czasu ponosi stałe koszty związane z zakupem leków. Z orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wydanego w dniu 18 maja 2004 roku wynika zaś, iż powód został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności poczynając od dnia 22 kwietnia 2004 roku na stałe (k. 19). Wobec powyższego okoliczności takie, jak konieczność leczenia w związku z chorobą oczu oraz znaczny stopień niepełnosprawności powoda i związane z tym zalecenie pomocy innej osoby z uwagi na znacznie ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji, istniały już na datę zawarcia umowy darowizny. Tym samym okoliczności te nie mogą świadczyć o znacznym pogorszeniu się sytuacji majątkowej powoda po wykonaniu umowy darowizny. Jednocześnie z materiału dowodowego nie wynika, na jakie inne schorzenia cierpiał powód w 2006 roku i jakiego rzędu oraz z jakiego tytułu ponosił wydatki. Co istotne, z zeznań części świadków przesłuchanych w rozpoznawanej sprawie, w tym również z zeznań świadków przesłuchanych na wniosek powoda, wynika, że po dokonaniu darowizny sytuacja finansowa powoda, choć trudna, nie uległa zmianie.

Również materiał dowodowy zebrany w sprawie o sygn. akt I C 1208/10 Sądu Okręgowego w Białymstoku, z uwagi na przedmiot sprawy i kierunek prowadzonego postępowania, nie pozwolił poczynić ustaleń odnośnie sytuacji finansowej powoda na datę sprzed wykonania umowy darowizny. W tamtej sprawie powód domagał się zobowiązania pozwanej M. S. do przeniesienia na powoda własności darowanej nieruchomości, przy czym żądanie uzasadniał rażącą niewdzięcznością pozwanej, co nie znalazło potwierdzenia.

Aktualnie powód uzyskuje stały dochód w postaci emerytury w wysokości około 900 złotych netto miesięcznie, nie ponosi opłat za energię elektryczną, a ponadto korzysta z różnych programów opiekuńczych, w tym w zakresie dożywiania (k. 132), co zdaniem Sądu Okręgowego zaspokaja podstawowe, usprawiedliwione potrzeby powoda i w konsekwencji nie można mówić o stanie niedostatku. W apelacji skarżący wywodził, iż usprawiedliwione potrzeby powoda kształtują się na poziomie 1.191,08 złotych miesięcznie, przy czym poza wydatkami uwzględnionymi przez Sąd I instancji skarżący wskazał na ratę pożyczki w kwocie 100 złotych miesięcznie i potrącenia komornicze w wysokości 207,08 złotych miesięcznie. Nie można jednak tracić z pola widzenia, że postępowania egzekucyjne prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Sokółce B. C. przeciwko powodowi z wniosku sióstr pozwanej w sprawach o sygn. akt KM (...), KM (...) i (...) zostały zawieszone na wniosek wierzycielek (zob. postanowienia z dnia 02.01.2013 roku o zawieszeniu postępowań egzekucyjnych - k. 175-177). Odnośnie zobowiązań z tytułu zaciągniętej pożyczki należy zaś zaznaczyć, że skoro bank udzielił powodowi pożyczki gotówkowej (zob. zaświadczenie z Banku (...) S.A. Oddział w S. - k. 89), to powód musiał posiadać zdolność kredytową. Ponadto pożyczka została udzielona w marcu 2012 roku i nic nie wskazuje na to, by faktycznie została zaciągnięta na zakup opału.

Niezależnie od powyższego należy zaznaczyć, iż obowiązek obdarowanego, o którym mowa w art. 897 k.c., kształtowany jest nie tylko przez potrzebę darczyńcy, ale i przez granice wzbogacenia. Omawiany przepis wprowadził wyraźne ograniczenie, że obowiązek ten obciąża obdarowanego w granicach „istniejącego jeszcze” wzbogacenia. Jeżeli zatem w chwili zgłoszenia przez darczyńcę żądania dostarczenia mu środków utrzymania obdarowany nie jest już wzbogacony, nie można nałożyć na niego obowiązku świadczenia. Nie dotyczy to jedynie sytuacji, gdy obdarowany w chwili wyzbywania się korzyści uzyskanej w drodze darowizny powinien liczyć się z obowiązkami wynikającymi dla niego z art. 897 k.c. Analiza materiału dowodowego zebranego w sprawie pozwoliła podzielić wnioski Sądu I instancji, iż pozwana wyzbywając się przedmiotu darowizny na rzecz siostry nie miała obowiązku liczyć się z możliwością powstania po jej stronie obowiązku określonych świadczeń na rzecz powoda.

Wprawdzie pozwana wyzbyła się przedmiotu darowizny po ogłoszeniu nieprawomocnego wyroku w sprawie o sygn. akt I C 1208/10 Sądu Okręgowego w Białymstoku o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, niemniej jednak okoliczności tamtej sprawy i wyniki postępowania dowodowego nie wskazują na to, iż powód znajdował się wówczas w niedostatku. Powód w toku postępowania w sprawie o sygn. akt I C 1208/10 powoływał się na rażącą niewdzięczność pozwanej polegającą na braku osobistej opieki i braku wsparcia finansowego. Powód wskazywał na swoje skromne dochody i na wydatki, lecz nie było mowy o stanie niedostatku. Podnosił mianowicie, iż utrzymuje się z emerytury w kwocie 800 złotych i wydaje dużo na leki, lecz jednocześnie przyznał, iż okresowo wynajmował pokoje, co korelowało z zeznaniami pozwanej złożonymi w tamtej sprawie. Pozwana przesłuchana w charakterze strony w toku tamtego postępowania zeznała, iż w czasie, gdy zamieszkiwała razem z powodem (dziadkiem), opłacała podatek od nieruchomości, ponosiła opłaty za energię elektryczną, czasami za wodę. Nigdy nie przekazywała powodowi pieniędzy, gdyż u powoda często przebywały osoby nadużywające alkoholu. Ponadto powód nie kwestionował wówczas, iż darowizna była formą rozliczenia z pozwaną spadku po jego żonie, a babci pozwanej. Skoro pozwana nie mogła mieć wiedzy, że powód znajduje się w niedostatku, a jednocześnie dokonana darowizna nastąpiła w ramach rozliczenia udziału w spadku po żonie powoda, to nie można zarzucać pozwanej, że powinna była liczyć się z możliwością powstania obowiązku określonych świadczeń na rzecz powoda i że wobec tego nie powinna była dokonywać rozporządzeń przedmiotem darowizny.

Mając powyższe na uwadze apelacja powoda, jako bezzasadna, podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu odwoławczym rozstrzygnięto na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (j.t. Dz.U. z 2009 r., Nr 146, poz. 1188 ze zm.) oraz § 13 ust.1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 4 w zw. z § 19 pkt 1 w zw. z § 2 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).

Sąd Okręgowy odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu w postępowaniu odwoławczym na mocy art. 102 k.p.c. uznając, iż w sprawie wystąpiły zarówno podmiotowe (sytuacja materialna powoda, w tym niski dochód), jak i przedmiotowe (przedmiot i charakter sprawy) przesłanki pozwalające na zastosowanie zasady słuszności.