Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prok. Okręg. del. do Prok. Apel. Grażyny Nowickiej

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2013 r.

sprawy M. O.

o zadośćuczynienie i odszkodowanie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie

z powodu apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu

z dnia 6 czerwca 2013 r. sygn. akt III Ko 270/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie III części rozstrzygającej w ten sposób, że na podstawie art. 552§4 kpk zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy M. O. kwotę 1.400 (tysiąc czterysta) złotych tytułem odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku;

II.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

III.  stwierdza, że koszty sądowe za postępowanie odwoławcze ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2013r., III Ko 270/12 Sąd Okręgowy we Wrocławiu:

I.  na podstawie art. 552§4 KPK zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy M. O. kwotę 40.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku,

II.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz M. O. kwotę 192 zł. tytułem kosztów zastępstwa procesowego w sprawie,

III.  dalej idące żądanie oddalił,

IV.  kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Powyższy wyrok zaskarżył wnioskodawca za pośrednictwem swojego pełnomocnika, w części:

a.  rozstrzygnięcia zawartego w punkcie III wyroku, oddalającego żądanie wnioskodawcy o zasądzenie zadośćuczynienia ponad kwotę 40.000 zł z powodu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania w okresie od dnia 19 lipca 2009 r. do 16 marca 2010 r.,

b.  rozstrzygnięcia zawartego w punkcie III wyroku, oddalającego żądanie wnioskodawcy o zasądzenie odszkodowania w całości w kwocie 11.200 zł z tytułu szkody powstałej na skutek niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, wyrażającej się utratą dochodów z wykonywania pracy w charakterze kucharza.

Na zasadzie art. 427§2 KPK skarżący zarzucił wyrokowi:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na wynik sprawy, polegający na nieprawidłowym przyjęciu wysokości należnego wnioskodawcy zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie, albowiem wobec ustalonego stanu faktycznego sprawy zadośćuczynienie należne wnioskodawcy ustalone winno zostać w wysokości 414.000 zł., zważywszy na doznaną przez niego krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania w powiązaniu ze skutkami osadzenia w charakterze podejrzanego o popełnienie zbrodni zgwałcenia – dla jego sfery psychicznej i fizycznej,

2.  obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, tj. niezastosowanie przy rozstrzyganiu kwestii należnego wnioskodawcy odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie art. 322 KC w zw. z art. 558 KPK, albowiem w sytuacji, gdy ścisłe udowodnienie wysokości żądania okazało się niemożliwe, a także w pewnym zakresie nader utrudnione, sąd winien zasądzić na rzecz wnioskodawcy odpowiednią sumę z tytułu odszkodowania według swojej oceny, popartej rozważeniem wszystkich okoliczności sprawy, która według wnioskodawcy winna wynieść 11.200 zł.,

3.  obrazę przepisów postępowania, tj. art. 7 KPK, która miała wpływ na treść orzeczenia, polegającą na tym, że sąd ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy dowolnie, z pominięciem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, w szczególności polegającą na tym, że uznał krzywdę jakiej doznał wnioskodawca na zasługującą jedynie na zadośćuczynienie w wysokości 40.000 zł,

4.  obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 424 KPK, polegającą na pominięciu rozważań i należytym uzasadnieniu stanowiska sądu, w sprawie odmowy przyznania odszkodowania i wyższego zadośćuczynienia, mimo że w tym zakresie materiał dowodowy był bardzo obszerny,

5.  obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na wynik sprawy, tj. art. 201 KPK w zw. z art. 167 KPK i art. 170 KPK, polegającą na oddaleniu wniosku dowodowego z nowej opinii biegłych, pomimo oczywistej konieczności jego dopuszczenia i przeprowadzenia,

6.  obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na wynik sprawy, tj. art. 170 KPK, polegającą na oddaleniu wniosków dowodowych, pomimo zasadności ich dopuszczenia i przeprowadzenia z uwagi na okoliczności, których ustalenia one dotyczyły.

Tak formułując zarzuty apelacji, wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie kwoty 374.000 zł. tytułem zadośćuczynienia ponad kwotę zasądzoną zaskarżonym wyrokiem wraz z ustawowymi odsetkami od dnia złożenia wniosku do dnia zapłaty oraz zasądzenie na rzecz wnioskodawcy kwoty 11.200 zł. tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami od dnia złożenia wniosku do dnia zapłaty , a także o zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie w części dotyczącej wadliwego ustalenia, że przed pozbawianiem wolności wnioskodawca nie pracował i, co za tym idzie, niesądzenia na rzecz wnioskodawcy odszkodowania z tytułu utraconych zarobków. W pozostałej części skarga nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu ustalił, że M. O. przed zatrzymaniem nie pracował. Podstawę do takiego ustalenia stanowiło pismo s.c. (...), z którego wynika, że wnioskodawca w wymienionej spółce nie był zatrudniony. Natomiast M. O. konsekwentnie podawał, że od maja 2009 r. pracował w restauracji (...) przy Al. (...) (należącej do ww. spółki) na stanowisku kucharza. Zatrudniony był na 3 miesięczny okres próbny. Pomimo, że umowę o pracę podpisał, nie otrzymał jej od pracodawcy (k. 28v). Sąd a quo uznał, że ww. pismo s.c. (...) przeczy twierdzeniu wnioskodawcy o zatrudnieniu w restauracji (...). Według sądu odwoławczego, przeprowadzona w tej kwestii ocena dowodów nie może zostać zaakceptowana. Zważyć bowiem należy, że wnioskodawca stanowczo twierdził, że pracował w ww. restauracji otrzymując wynagrodzenie w wysokości 1400 zł. miesięcznie. Podał też dokładny jej adres. Restauracja znajduje się w części W. znacznie odległej od miejsca zamieszkania wnioskodawcy (ul. (...)). Doświadczenie życiowe nakazuje uznać za wiarygodne, że pomimo podpisania umowy o pracę na czas próbny, wnioskodawca nie otrzymał jej od pracodawcy. Nie przeczy to jednak twierdzeniu M. O., że pracował na stanowisku kucharza i za to otrzymywał wynagrodzenie. Wskazuje jedynie, że zatrudniony był on na podstawie innego stosunku niż umowa o pracę, z czym wiąże się nieponoszenie przez pracodawcę emerytalnych i zdrowotnych składek z tytułu jego zatrudnienia. Mając to na uwadze, twierdzenie wnioskodawcy o zatrudnieniu w restauracji (...) należy uznać za udowodnione.

M. O. pracował w ww. restauracji od maja 2009 r. (k. 28v). Został on tymczasowo aresztowany w dniu 19 lipca 2009 r. Mając zatem na względzie zatrudnienie wnioskodawcy na próbny okres 3 miesięcy, przyjąć należy, że z powodu zatrzymania i tymczasowego aresztowania nie uzyskał on wynagrodzenia za jeden miesiąc pracy, tj. za lipiec 2009 r. W takim układzie, należało zmienić zaskarżony wyrok i zasądzić na rzecz wnioskodawcy odszkodowanie z tytułu utraconego wynagrodzenia za jeden miesiąc pracy, tj. w wysokości 1400 zł. Dalej idące żądanie odszkodowawcze należało jednak oddalić. Wnioskodawca nie wykazał bowiem, że po upływie okresu próby, z pewnością zostałby zatrudniony w tej bądź innej restauracji bądź gdziekolwiek indziej. Wnioskodawca nie wskazał też na utratę innego niż praca zarobkowa źródła utrzymania. Nie zostało też wykazane, że z dużym prawdopodobieństwem wnioskodawca uzyskałby wynagrodzenie (dochód) w żądanej wysokości, gdyby nie został pozbawiony wolności. W tych okolicznościach twierdzenie, że utracił on wynagrodzenie w wysokości 11.200 zł należy uznać za nieudowodnione. Ponieważ wnioskodawca nie wykazał rzeczywistej szkody (poza kwotą 1400 zł) oraz dużego prawdopodobieństwa jej poniesienia, do ustalenia wysokości szkody nie może znaleźć zastosowania art. 322 KPC.

Za niezasadne należy też uznać zarzuty dotyczące obrazy przepisów postępowania i w następstwie tego błędne ustalenie rozmiaru krzywdy doznanej przez wnioskodawcę oraz błędne ustalenie wysokości zadośćuczynienia. Wbrew twierdzeniom apelującego, sąd meriti ustalając rozmiar krzywdy doznanej przez M. O. oparł się na opinii psychiatrycznej i psychologicznej oraz na aktach z aresztu śledczego (k. 98). Sąd miał również na względzie to, że wnioskodawca został pozbawiony wolności w wieku 18 lat, został oskarżony o przestępstwo zgwałcenia, w zakładzie karnym spotkał się z negatywnym wobec niego i agresywnym zachowaniem, kontakt z dotychczasowym życiem został praktycznie całkowicie zerwany na okres pozbawienia wolności. Sąd wytłumaczył też dlaczego przy ustalaniu rozmiaru krzywdy i wysokości zadośćuczynienia nie uwzględnił innych faktów i okoliczności (niechęć innych osób, zaprzestanie uprawiania akrobatyki, brak możliwości oddzielenia konsekwencji wynikających z pozbawienia wolności oraz prowadzonego postępowania i skazania, popełnienie czynu karalnego po opuszczeniu zakładu karnego). Ocena przeprowadzonych dowodów, w tym obu wymienionych opinii i zeznań złożonych przez wnioskodawcę doprowadziła jednak sąd a quo do innych wniosków, niż formułowane przez skarżącego w skardze apelacyjnej, a wcześniej we wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie (k. 1). Nie oznacza to jednak, że sąd ocenił dowody dowolnie. W myśl zasady swobodnej oceny dowodów, organ procesy ocenia wiarygodność dowodów i wyciąga z nich wnioski w zakresie ustaleń procesowych – na podstawie swego wewnętrznego przekonania, nie krępowany w tej materii żadnymi regułami prawnymi (Zob. M.Cieślak, Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1973, s. 344). Zasada swobodnej oceny dowodów polega więc na tym, że sąd nie jest związany żadnymi regułami dowodowymi, lecz orzeka na podstawie przekonania, opartego na swobodnym uznaniu niektórych dowodów za wiarygodne, a innych za niewiarygodne (Zob. S.Kalinowski, Postępowanie karne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1863, s. 121). W ujęciu art. 7 KPK, wymieniona zasada wymaga, aby organy postępowania przekonanie o sposobie rozstrzygnięcia określonej kwestii kształtowały na podstawie wszystkich dowodów, które zostały w sprawie przeprowadzone, oceniając je swobodnie, mając jednak na względzie zasady prawidłowego rozumowania, wskazania wiedzy i doświadczenia życiowego. Organ procesowy oceniając dowody powinien więc kierować się własnym przekonaniem, opierając się na dowodach przeprowadzonych i ujawnionych zgodnie z przepisami procedury karnej oraz należycie uzasadnić dokonaną ocenę. Ocena powinna zaś uwzględniać pozaustawowe kryteria w postaci zasad logiki, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.

W niniejszej sprawie ustalenia faktyczne dokonane zostały na podstawie wszystkich ujawnionych dowodów. Zostały one ocenione swobodnie, z uwzględnieniem zasad logiki, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. Ocena dowodów została też należycie uzasadniona.

Niezasadne okazały się również zarzuty obrazy art. 201 i art. 170 KPK. W orzecznictwie sądowym ugruntowany jest pogląd, że opinia jest niepełna przede wszystkim wtedy, gdy nie zawiera odpowiedzi na wszystkie pytania sformułowane w postanowieniu o powołaniu dowodu z opinii biegłego (art. 194 KPK – Zob. wyr. SN z 7.10.2009 r., III KK 122/09, Lex nr 532391; wyr. SA w Krakowie z 18.02.2009 r., II AKa 1/09, KZS 2009/3/31; post. SN z 26.06.2008 r., V KK 206/08,OSNwSK 2008/1/1350, post. SN z 26.03.2008 r., II KK 19/08, Lex nr 406869) albo w postanowieniu uzupełniającym (art. 198§3 KPK). Opinia może być uznana za niepełną także wtedy, gdy nie zawiera kompletnego sprawozdania z przeprowadzonych przez biegłych badań. Orzecznictwo SN wskazuje, że opinia jest niepełna, jeśli: pomija dowody (wyr. SN z 9.5.1988 r., II KR 96/88, OSNKW 1988, Nr 9-10, poz. 72; wyr. SN z 24.1.1986 r., IV KR 355/85, OSNPG 1987, Nr 3, poz. 37) lub opiera się na niewystarczającym materiale dowodowym (wyr. SN z 8.8.1980 r., IV KR 152/80, OSNPG 1981, Nr 2, poz. 27; wyr. SN z 8.6.1988 r., V KRN 59/88, OSNPG 1989, Nr 1, poz. 15; wyr. SN z 8.1.2002 r., IV KKN 646/97, niepubl.), nie zawiera uzasadnienia odrzucenia wyników badań pomocniczych (wyr. SN z 6.9.1979 r., Rw 198/79, OSNKW 1980, Nr 1-2, poz. 9), a także pomija niezbędne wyniki badawcze (wyr. SN z 12.5.1988 r., II KR 92/88, OSNPG 1989, Nr 2, poz. 35), zawiera tylko konkluzję, bez wskazania przesłanek, które do niej doprowadziły (wyr. SN z 12.3.1979 r., I KR 27/79, OSNPG 1979, Nr 10, poz. 138; wyr. SN z 30.9.1982 r., I KR 228/82, OSNPG 1983, Nr 4, poz. 47; wyr. SN z 13.10.1998 r., II KKN 225/99, OSPriP 1999, Nr 3, poz. 13), nie zawiera odpowiedzi na postawione pytania bądź pomija niezbędne dowody lub czynności badawcze, co ma wpływ na końcowe wnioski (post. SN z 29.10.2003 r., WK 17/03, Legalis; wyr. SN z 3.7.2007 r., II KK 321/06, KZS 2007, Nr 12, poz. 28; post. SN z 26.6.2008 r., IV KK 206/08, Biul SN 2008, Nr 10, poz. 26; wyr. SA w Krakowie z 18.2.2009 r., II AKa 1/09, KZS 2009, Nr 3, poz. 31).

Wbrew stanowisku wyrażonemu w apelacji, opinie psychiatryczna i psychologiczna są pełne. Zawierają bowiem odpowiedzi na wszystkie pytania sformułowane w postanowieniu o powołaniu biegłego (k. 52). Wymienione opinie opierają się na pełnym (na danym etapie postępowania) materiale dowodowym. Nie są też dotknięte takim brakiem, że zawierają jedynie konkluzję. Przeciwnie, wskazują na zastosowane metody badawcze i przesłanki, które doprowadziły do końcowych wniosków. Wnioski opinii są też należycie i dostatecznie uzasadnione. Mając to na względzie, należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy we Wrocławiu nie obraził przepisu art. 201 i 167 KPK. Wobec tego, że opinie biegłych są pełne, jasne i niesprzeczne wewnętrznie oraz nie występowała sprzeczność między nimi, nie wystąpiła konieczność ich uzupełnienia bądź powołania innych biegłych. Stosowny zarzut apelacji uznać należy zatem za niezasadny.

Odnośnie do zarzutu obrazy art. 170 KPK, opisanego w punkcie 6 apelacji wnosić należy, że dotyczy on oddalenia wniosku o dopuszczenie dowodu z przesłuchania kierownika Działu Ochrony Aresztu Śledczego (k. 90v). Skarżący poza stwierdzeniem zasadności dopuszczenia i przeprowadzenia dowodów, nie podał jednak na czym polegało uchybienie sądu. Nie wskazano także, czy uchybienie to (o ile miało miejsce?) miało wpływ na treść orzeczenia. Natomiast, sąd meriti oddalając wymieniony wniosek dowodowy, uzasadnił podjętą decyzję. Z wymienionych powodów, stanowisko sądu nie zostało skutecznie zakwestionowane, a podniesiony zarzut, nie mógł zostać uwzględniony.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, orzeczono, jak na wstępie.