Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 października 2013 r.

Sąd Okręgowy w Słupsku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2013 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z powództwa J. J. (1)

przeciwko A. S.

o zachowek

oddala powództwo.

Na oryginale właściwy podpis

I C 202/13

UZASADNIENIE

Powódka J. J. (1) domagała się zasądzenia od pozwanego A. S. kwoty 300.000 zł tytułem zachowku po H. S. (matce stron) zmarłej 13 kwietnia 2011 r.

W uzasadnieniu swojego żądania powódka podniosła, że matka całe swoje gospodarstwo rolne (zabudowania, ziemię i cały dobytek) zapisała w całości najmłodszemu z czwórki rodzeństwa – A. S., pomijając resztę dzieci. Jako córka – wskazała powódka – jestem uprawniona do zachowku, gdyż nigdy żadnych darowizn ani wsparcia finansowego od matki, czy też od brata nie otrzymałam.

Powódka wniosła również o powołanie biegłego celem dokonania wyceny tego gospodarstwa.

Pozwany A. S. w odpowiedzi na pozew (k. 61 i następne akt) wniósł o oddalenie powództwa podnosząc, iż przedmiotowe gospodarstwo matka H. S. przepisała na niego aktem notarialnym z dnia 14 listopada 1983 r. jako przekazanie gospodarstwa następcy w zamian za emeryturę w myśl przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych z dnia 14 grudnia 1982 r. (Dz.U. z 1982 r., nr 40 poz. 268). Takie przekazanie gospodarstwa nie stanowi darowizny. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, przy ustalaniu zachowku nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy, na podstawie art. 59 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1991 r., III CZP 4/1991 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2012 r., III CZP 29/12).

Pozwany wniósł również o oddalenie wniosku powódki o powołanie biegłego rzeczoznawcy.

Sąd ustalił:

Spadek po H. S. (matce stron) zmarłej dnia 13 kwietnia 2011 r. w C., ostatnio stale zamieszkałej w C., na podstawie ustawy nabyły jej dzieci J. J. (1), A. S. i G. S. – każda z tych osób w 1/4 części oraz wnuki J. P. i K. S. – każda z tych osób w 1/8 części.

dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w C. z dnia 6 grudnia 2012 r., sygn. akt I Ns 473/12 – k. 28 tychże akt.

Spadek po B. S. (1) (ojcu stron) zmarłym w dniu 18 lipca 1979 r. nabyli jego żona H. S. w 1/4 części oraz jego dzieci J. T. (obecnie J.), B. S. (2), G. S. i A. S. – każde w 3/16 części, z tym, że wchodzący w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym położonym w C. i K., zapisany w księdze wieczystej KW nr (...), odziedziczyli z mocy ustawy jego żona H. S. i jego syn A. S..

dowód: odpis postanowienia Sądu Rejonowego w C. z dnia 6 maja 1982 r., sygn. akt I Ns (...) – k. 65 akt.

W dniu 23 kwietnia 1983 r. H. S. nabyła od Skarbu Państwa niezabudowaną nieruchomość rolną położoną w K., składającą się z działek nr (...) o powierzchni 8,8700 ha, za cenę 54.335 zł.

dowód: umowa sprzedaży zawarta w dniu 23 kwietnia 1982 r. w Państwowym Biurze Notarialnym w C., nr aktu notarialnego Rep. (...) – k. 76 akt.

W dniu 14 listopada 1983 r. H. S. na podstawie umowy przekazania gospodarstwa rolnego przeniosła nieodpłatnie na rzecz syna A. S. trzy czwarte części nieruchomości rolnej, położonej w C. i K., stanowiącej gospodarstwo rolne o obszarze 10,2000 ha wraz z zabudowaniami, zapisane w księdze wieczystej KW nr (...) oraz własność położonych w K. niezabudowanych działek – roli i łąki o obszarze 8,8700 ha, obciążonych hipoteką w wysokości 48.900 zł na rzecz Skarbu Państwa, a objętych księgą wieczystą KW nr (...). Powyższą umowę strony tej umowy zawarły w trybie i na zasadach określonych w ustawie z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. z 1982 r., nr 40 poz. 268).

W umowie tej A. S. ustanowił nieodpłatnie i dożywotnio na rzecz zbywającej H. S.:

- służebność mieszkania obejmującą dwa odrębne pokoje od strony wschodniej z przyległą kuchnią,

- prawo do użytkowania trzydziestu arów gruntu wydzielonego z działki nr (...) objętej księgą wieczystą KW nr (...).

Na mocy decyzji (...) – Oddział w S. nr (...) z dnia 6 października 1983 r. H. S. została przyznana emerytura z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego na rzecz następcy.

dowód: umowa przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 14 listopada 1983 r. sporządzona w formie aktu notarialnego w (...) w C., nr aktu Rep. (...) – k. 63 – 64 akt.

Pozwany A. S. jest wpisany w Dziale II księgi wieczystej KW nr (...) jako właściciel zabudowanego gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości K. (działki nr (...)) o łącznym obszarze 10,4172 ha.

W Dziale III księgi jest wpisana służebność osobista mieszkania i prawo dożywotniego użytkowania działki gruntu, bliżej określonej w § 4 umowy przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 14 listopada 1983 r.

Jako podstawę wpisu wskazano postanowienie Sądu Rejonowego w C. z dnia 6 maja 1982 r. oraz umowa przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 14 listopada 1983 r.

dowód: odpis zwykły księgi wieczystej KW nr (...) według stanu na dzień 25 marca 2013 r. – złożony w kopercie na k. 6.

Pozwany A. S. jest wpisany w Dziale II księgi wieczystej KW nr (...) jako właściciel gospodarstwa rolnego bez zabudowań, położonego w miejscowości K. (działka nr (...)) o obszarze 4,5200 ha.

Jako podstawę wpisu wskazano umowę przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 14 listopada 1983 r.

dowód: odpis zwykły księgi wieczystej KW nr (...) według stanu na dzień 25 marca 2013 r. – złożony w kopercie na k. 6 akt.

Sąd zważył:

Powództwo należało oddalić jako bezzasadne.

Powódka domaga się od pozwanego zapłaty kwoty 300.000 zł tytułem zachowku wskazując na powołanie jej do spadku po matce H. S.. Powódka podniosła, że cały majątek, który należał do matki, w postaci gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości K., matka przekazała najmłodszemu z rodzeństwa – pozwanemu w tej sprawie – bratu A. S..

Właśnie z tytułu przekazania tego gospodarstwa przez matkę (spadkodawczynię) na rzecz brata (jednego ze spadkodawców) powódka, domaga się od niego zachowku.

Zgodnie z art. 991 § 1 kc zstępnym – małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy (…), dwie trzecie udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2 tego przepisu stanowi, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku – bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu – przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia.

Przy obliczaniu zachowku w myśl art. 993 k.c. dolicza się darowizny, Według powódki pozwany otrzymał od spadkodawczyni przedmiotowe gospodarstwo bezpłatnie, a więc przekazanie tego gospodarstwa należy traktować jak darowiznę. Natomiast skoro gospodarstwo to wyczerpuje cały spadek, należy się jej jako osobie powołanej do dziedziczenia z ustawy, stosowny zachowek, do zapłaty którego obowiązany jest pozwany jako osoba, która przejęła po spadkodawczyni gospodarstwo rolne.

Istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest przesądzenie charakteru umowy, na podstawie której spadkodawczyni przekazała pozwanemu gospodarstwo rolne.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 czerwca 2012 r., III CZP 29/12, opubl. OSNC 2013/1/7, wypowiedział się wprost, że przy ustalaniu zachowku nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy na podstawie umowy przewidzianej w art. 59 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin (tekst jednolity Dz.U. z 1989 r., nr 24 poz. 133 ze zm.), a taki stan faktyczny występuje w niniejszej sprawie.

W uzasadnieniu tegoż wyroku Sąd Najwyższy wskazał, iż umowa przekazania gospodarstwa rolnego w trybie tej ustawy nie jest darowizną, a to z uwagi na nieodwracalność przekazania gospodarstwa oraz jego cel, obejmujący z jednej strony zabezpieczenie rolnikom bytu na starość, a z drugiej strony unowocześnienie metod gospodarowania.

Konsekwencje przyjęcia, że umowa przekazania gospodarstwa nie jest darowizną i nie mają do niej zastosowania przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę darowizny, odnoszą się również do doliczania darowizn do substratu zachowku, a które zostały uregulowane w art. 993 i 994 kc.

Skoro umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy w trybie art. 59 ustawy z 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin nie jest umową darowizny, lecz inną swoistą umową, o której to odrębności Sąd Najwyższy wypowiedział się w sposób szczegółowy w powołanej wyżej przez Sąd meriti uchwale z dnia 21 czerwca 2012 r., a którą to argumentację Sąd orzekający w niniejszej sprawie przyjmuje za własną, należy stwierdzić, iż brak jest podstaw – przy ustalaniu zachowku należnego powódce – doliczyć do jego substratu wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawczynię H. S. spadkobiercy A. S..

Zatem w sytuacji, kiedy przekazane pozwanemu przez spadkodawczynię H. S. gospodarstwo rolne stanowiło jedyny substrat, od którego powódka domagała się zachowku od pozwanego, powództwo należało oddalić jako bezzasadne.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego celem dokonania wyceny przedmiotowego gospodarstwa rolnego jako zbędny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Sąd pominął również dowód z dokumentacji lekarskiej nadesłanej przez powódkę, gdyż stan zdrowia powódki nie miał także znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Na oryginale właściwy podpis