Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wrocław, dnia 3 października 2013 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący:SSO Sławomir Urbaniak

Protokolant:Irmina Szawica

po rozpoznaniu w dniu 24 września 2013 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa E. G.

przeciwko W. M.

o zachowek

I.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 78.564,06 zł (siedemdziesiąt osiem tysięcy pięćset sześćdziesiąt cztery złote 6/100) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3 października 2013 r. do dnia zapłaty;

II.  dalej idące powództwo oddala;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 4.378,28 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV.  nie obciąża stron nieziszczonymi kosztami sądowymi.

I C 817/11

UZASADNIENIE

Powódka E. G. wniosła w pozwie o zasądzenie od pozwanego W. M. tytułem zachowku kwoty 90.733 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wezwania na posiedzeniu ugodowe.

W uzasadnieniu pozwu wyjaśniła, że postanowieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia- Śródmieścia (sprawa o sygn. akt I Ns 441/09) stwierdzono nabycie na podstawie testamentu całości spadku na rzecz pozwanego po zmarłej matce stron L. M. (1). Powódka należy do kręgu spadkobierców ustawowych uprawnionych do zachowku.

W skład spadku po zmarłej L. M. (1) wchodzą:

- udział w wysokości 5/6 w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...), o powierzchni 107 m2 dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia –Krzyków we Wrocławiu prowadzi księgę wieczystą (...), o wartości 428.000zł,

- samochód osobowy marki F. (...) o wartości 300zł,

- pianino marki C. o wartości 4.000zł,

- środki na rachunkach bankowych w kwocie 900zł i 400 USD.

Pozwany W. M. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa. Wskazał przede wszystkim na fakt, że powódka w 1982 r. zawarła ustną umowę, w myśl której zrzekła się prawa do jakichkolwiek roszczeń z tytułu prawa do spadku po zmarłych- matce L. M. (1) i babci C. G.. Umowa została zawarta przy udziale wszystkich żyjących członków rodziny. Zgodnie z zawartym porozumieniem dwie nieruchomości położone przy ul. (...) wraz z przynależnymi ruchomościami miały po jednej przypaść- stosownie do ówczesnego wyboru- W. M. i E. M. (1) (G.). Po dokonaniu między stronami wyboru, w 1982 r. sporządzony został testament J. S., w którym beneficjentem nieruchomości przy ul. (...) została E. M. (1) (G.). Testament został wykonany. Przyjęcie tej nieruchomości przez powódkę oznaczać miało rezygnację z jakichkolwiek roszczeń w stosunku do drugiej nieruchomości, przy ul. (...). W nieruchomości przy ul. (...) do roku 2009 r. zamieszkiwała matka i babcia stron- L. M. (1) i C. G.. W 2001r. obydwie sporządziły testamenty, w których spadkobiercą całości majątku uczyniły W. M.. Wskazały przy tym, że powódka „swoje już otrzymała”. Pozwany sprawował opiekę nad matką i babcią, zaś kontakty powódki były bardzo ograniczone i niestosowne. Postawę E. G. pozwany określa jako niegodną. Spadkodawczyni L. M. (1) pomimo namowy ze strony E. G. konsekwentnie odmawiała powołania powódki do spadku, a wręcz przypominała pozwanemu o wydziedziczeniu E., do czego jednak nigdy nie doszło.

Odnosząc się do składników majątkowych spadku pozwany podał, że wartość nieruchomości oszacowana przez stronę powodową na kwotę 428.000zł rażąco odbiega od wartości rzeczywistej szacowanej na kwotę mniej więcej 196.000zł. Mieszkanie jest w znacznym stopniu zdekapitalizowane, usytuowane w starej kamienicy wymagające dużych nakładów na remonty. Samochód F. (...) został oddany do złomowania, zaś pianino marki C. zostało kupione pozwanemu i ofiarowane mu w formie darowizny w wieku niespełna 5 lat. Powódka otrzymała wówczas skrzypce. Jeśli natomiast chodzi o środki na rachunkach bankowych to pozwany zlikwidował jedynie konto dolarowe, a o rzekomych 900 zł nie ma żadnej wiedzy.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka E. G. (poprzednio M.) oraz pozwany W. M. są jedynymi dziećmi L. M. (1), która zmarła w dniu (...) r. Zmarła nie pozostawiła innych spadkobierców.

(okoliczności bezsporne).

Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia- Śródmieścia z dnia 30.09.2009 r. (sygn. akt I Ns 441/09) stwierdzono, że spadek po C. G. zmarłej w dniu (...) r. we W., ostatnio stale zamieszkałej przy ul. (...) na podstawie testamentu z 14.08.2001r. nabyła córka L. M. (1) w całości wprost, zaś spadek po L. M. (1), zmarłej (...). we W., ostatnio stale zamieszkałej przy ul. (...) na podstawie testamentu z 14.08.2001 r. nabył syn W. M. w całości wprost.

( dowód: postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia- Śródmieścia z dnia 30.09.2009r. sygn. akt I Ns 441/09 k. 56, testamenty notarialne z dnia 14.08.2001r. k. 53-54).

W skład majątku spadkowego po zmarłej L. M. (1) wchodzi:

- udział wynoszący 5/6 w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul (...) we W., o powierzchni 107 m2 dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia –Krzyków we Wrocławiu prowadzi księgę wieczystą (...),

- środki na rachunkach bankowych.

( dowód: przesłuchanie E. G. e-protokół z dnia 22.01.2013r. 05:48-11:52 i przesłuchanie pozwanego e-protokół z dnia 22.01.2013r. 12:02-29:05)

Samochód osobowy marki F. (...), nr rej (...) został w dniu 17.11.2010 r. wyrejestrowany i złomowany. Nie przedstawiał żadnej wartości. Pozwany zapłacił dodatkowo ok. 200 zł za jego złomowanie.

( dowód: zaświadczenia o wyrejestrowaniu k.61-62, zaświadczenie o demontażu pojazdu k. 70, przesłuchanie pozwanego e-protokół z dnia 22.01.2013r. 12:02-29:05).

Środki finansowe na rachunku bankowym po zmarłej L. M. (1) obejmowały kwotę 418,16USD.

( dowód: wypłata likwidacja rachunku po L. M. (1) k.160).

W skład spadku po zmarłej L. M. (1) nie wchodzi pianino C., które stanowiło darowiznę uczynioną w dzieciństwie na rzecz pozwanego W. M.. Powódka otrzymała wówczas od rodziców w formie darowizny skrzypce.

( dowód: przesłuchanie E. G. e-protokół z dnia 22.01.2013r. 05:48-11:52 i przesłuchanie pozwanego e-protokół z dnia 22.01.2013r. 12:02-29:05) .

Aktualna wartość nieruchomości położonej we W. przy ul. (...) o powierzchni 107 m2, dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia–Krzyków we Wrocławiu prowadzi księgę wieczystą nr (...) według stanu z 6 kwietnia 2009 r. i cen obowiązujących w dniu 19 kwietnia 2013r. wynosi 375.000zł.

Wartość rynkowa przedmiotowego lokalu odpowiada cenom transakcyjnym podobnych nieruchomości na badanym rynku w tzw. obrocie wtórnym. Cena transakcyjna przedmiotowego lokalu kształtuje się na poziomie poniżej cen średnich transakcyjnych za tego typu lokale w danej lokalizacji, co jest uzasadnione cechami nieruchomości (lokal częściowo modernizowany przed kilkunastu laty, budynek wymagający modernizacji, bardzo dużo powierzchnia użytkowa). Standard wykończenia oceniony został na przeciętny minus, stan techniczny i wielkość lokalu jako gorsze, położenie w budynku lepsze. Do wyceny przyjęto do porównania ceny transakcyjne nieruchomości podobnych z przełomu XIX i XX w położonych w obrębie Plac (...).

( dowód: operat szacunkowy biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości k. 176-192, ustna opinia uzupełniająca e-protokół z dnia 5.09.2013r. 02:38-54:36).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo w znacznej części zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawę prawną żądania powódki zawiera art. 991 k.c., w myśl którego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (§ 1). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (§ 2). Z art. 991 § 2 k.c. wynika, że zobowiązanym z tytułu zachowku w pierwszej kolejności jest spadkobierca. Poza nim odpowiedzialność z tytułu zachowku mogą ponosić także osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku (tak: art. 1000 k.c. i 1001 k.c). Obowiązek zapłacenia sumy zachowku powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych. Roszczenie o zachowek może przyjąć postać roszczenia o zapłatę całego należnego zachowku, albo też – gdy uprawniony do zachowku został częściowo zaspokojony w drodze zapisu, darowizny itd. – roszczenia o uzupełnienie zachowku.

W sprawie poza sporem pozostawał stopień i charakter pokrewieństwa między stronami i zmarłą L. M. (1). Powódka E. G. byłą córką spadkodawczyni L. M. (1), która poza powódką miała jeszcze syna- pozwanego W. M.. Zmarła nie pozostawiła więcej spadkobierców. W myśl zatem art. 931 § 1 k.c., E. G. powołana byłaby z ustawy do 1/2 spadku po L. M. (1). Bezspornym było, iż spadek po L. M. (1) zmarłej (...) r. we W. na podstawie testamentu nabył pozwany W. M. w całości. W dacie otwarcia spadku powódka była pełnoletnia i zdolna do pracy, a zatem po myśli art. 991 § 1 k.c., zachowek jej przysługujący równy jest połowie wartości jej udziału w spadku, a wobec tego – równy jest 1/4 wartości spadku po L. M. (1).

Nie znalazły uznania w ocenie Sądu zarzuty stawiane przez pozwanego, które skutkować mogłyby oddaleniem powództwa. Po pierwsze Sąd nie mógł uwzględnić zarzutu, jakoby powódka w umowie z 1982 r. dotyczącej ustaleń między członkami rodziny związanych z dziedziczeniem określonych składników majątkowych, zrzekła się praw do spadku po zmarłej L. M. (1). Należy bowiem wskazać, że umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia, zgodnie z treścią art. 1048 k.c., powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Taka forma umowy, co wynika z oświadczeń obu stron, nigdy nie została zachowana. Niezachowanie przewidzianej w tym przepisie formy prowadzi do nieważności jakichkolwiek oświadczeń woli w kwestii zrzeczenia się spadku po zmarłej L. M. (2) (art. 73 par. 2 kc). A zatem takie ustalenia rodzinne stron w kontekście przepisów kodeksu cywilnego nie mogły odnieść spodziewanego rezultatu. Wobec powyższego Sąd nie uwzględnił wniosku dowodowego strony powodowej o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka E. M. (2) albowiem dowodzenie tej okoliczności nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia tej kwestii.

Nie uwzględnił Sąd również zarzutu pozwanego dotyczącego wydziedziczenia powódki albowiem oświadczenie w tym zakresie nie zostało zawarte w przewidzianej do tego formie. Jak wynika z przepisu art. 1008 k.c. spadkodawca może pozbawić zstępnych zachowku jedynie w testamencie. W testamencie notarialnym L. M. (1) z 2001 r. (jedynym, który został sporządzony) takie oświadczenie o wydziedziczeniu powódki się nie znalazło.

Pozwany W. M. powoływał się również na okoliczności, które jego zdaniem winny skutkować uznaniem powódki za niegodną dziedziczenia. Podkreślić jednak trzeba, że uwzględnienie takiego zarzutu uzależnione jest od spełnienia przesłanek enumeratywnie wymienionych w przepisie art. 928 k.c., do których należą: dopuszczenie się umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, podstępne nakłonienie do sporządzenia testamentu, ukrycie niszczenie i podrobienie testamentu. Żadna z przywołanych w tym przepisie okoliczności nie została spełniona, nawet przyjmując, że twierdzenia pozwanego co do zachowań powódki wobec spadkodawczyni są zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy.

Uznając zatem, że powódce przysługuje podmiotowe prawo do dochodzenia zapłaty od pozwanego tytułem zachowku należało w dalszej kolejności określić skład majątku spadkowego, który byłby podstawą określenia tego udziału.

Głównym składnikiem spadku był udział wynoszący 5/6 w prawie własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul (...) we W.. Ponieważ strony prezentowały rozbieżne stanowiska w kwestii wartości rynkowej tego lokalu Sąd powołał dowód z opinii biegłego na okoliczność oszacowania tej wartości. Biegły w pisemnej i ustnej opinii uzupełniającej w sposób wyczerpujący wyjaśnił wątpliwości, które podnosił pozwany w związku ze sporządzonym przez biegłego operatem. Ostatecznie końcowa wycena stała się podstawą przyjętych przez Sąd ustaleń faktycznych. Biegły oszacował wartość tej nieruchomości według stanu z 6.09.2009r. i cen obowiązujących w dniu 19.04.2013r. na kwotę 375.000zł. Cena ta kształtuje się na poziomie poniżej cen średnich transakcyjnych za tego typu lokale w danej lokalizacji, co jest uzasadnione cechami tej nieruchomości. Biegły uwzględnił bowiem zły stan techniczny i niski standard mieszkania, jak i całego budynku. Standard wykończenia oceniony został na przeciętny minus, stan techniczny i wielkość lokalu jako gorsze. Do wyceny przyjęto do porównania ceny transakcyjne nieruchomości podobnych z przełomu XIX i XX w położonych w obrębie Plac (...). W badanym okresie nie były przeprowadzane transakcje na ulicy (...), niemniej jednak- jak wynika z dołączonej grafiki - stan domów, otoczenia (niejednokrotnie uciążliwego) i w konsekwencji ceny nieruchomości na tej ulicy nie odbiegają od tych przyjętych do wyceny (z ulicy (...)). Co do pozostałych elementów: stanu stropów, wyschniętych zacieków, stanu pieca i ogrzewania, klatki schodowej i poczynionych w mieszkaniu nakładów biegły wyjaśnił, że cechy te nie wpływają na dokonaną wycenę tej nieruchomości i nie mogły zostać uwzględnione.

Przyjmując zatem wartość rynkową tej nieruchomości (375.000zł) i uwzględniając, że w skład spadku wchodził udział w wysokości 5/6, wartość tego udziału ustalona została na kwotę 312.500zł, stąd należny powódce zachowek wynosił 78.125zł ( ¼ x 312.500 zł).

W skład masy spadkowej ponadto wchodziły jeszcze środki zgromadzone na lokatach bankowych. Pozwany podał, że jedyną kwotą, która pozostała na tych rachunkach była suma 418,16USD, co po kursie średnim NBP na dzień 3.10.2013r. stanowiło równowartość 1.756,27zł. Stąd należy powódce zachowek obliczony od tej kwoty stanowił 439,06zl (¼ x 1.756,27zł). Powódka w żaden sposób nie wykazała, a na niej spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie, stosownie do art. 6 k.c., iż istniały jeszcze inne środki majątkowe na rachunkach bankowych.

Sąd nie uwzględnił pozostałych składników majątkowych, których włączenia do masy spadkowej domagała się powódka. Po pierwsze takiego substratu majątku nie stanowił samochód osobowy marki F. (...) albowiem jak wynika z przedłożonych dokumentów koszt jego kasacji przewyższał jego wartość.

Po drugie Sąd przyjął, że pianino marki C. zostało przekazane pozwanemu w formie darowizny. Sąd podzielił w tym zakresie twierdzenia W. M., że obie strony otrzymały w dzieciństwie instrumenty muzyczne, na których grały: powódka otrzymała skrzypce, natomiast pozwany pianino marki C.. W ocenie Sądu są to darowizny przyjęte w stosunkach rodzinnych i takie darowizny, jako zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte, nie podlegają zaliczeniu do masy spadkowej, od której liczymy zachowek (art. 994§1 k.c.).

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. i art. 455 k.c. W przypadku roszczenia o zachowek termin spełnienia świadczenia nie wynika z ustawy. Zdaniem Sądu roszczenie nie stało się wymagalne z chwilą wytoczenia postępowania pojednawczego, gdyż w praktyce dopiero orzeczenie Sądu co do zachowku określa wysokość tego świadczenia. Skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu zachowkowym, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę - tak ustalonej kwoty - stało się wymagalne. Powyższe stanowisko znajduje oparcie przede wszystkim w uchwale SN z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSNC 1985/10/147 (patrz też wyrok SN z 25 maja 2005 r., I CK 765/04, Lex 180835).

Z uwagi na powyższe Sąd orzekł jak w punkcie I wyroku, zasądzając od pozwanego na rzecz powódki kwotę 78.564,06zł i oddalając dalej idące powództwo jak w punkcie II wyroku.

Podstawę orzeczenia o kosztach zawartego w punkcie III wyroku stanowił przepis art. 100 zdanie pierwsze k.p.c., zgodnie, z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań, koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Wyrażona w tym przepisie zasada kompensaty kosztów procesu znajduje zastosowanie w wypadku częściowego uwzględnienia żądań, co miało miejsce w sprawie będącej przedmiotem postępowania. Powódka wygrała ten proces w 86 %, pozwana w 14 % i w tym stosunku zostały rozliczone poniesione koszty. Powódka, poniosła koszty opłaty sądowej w wysokości 2.000zł, a także koszty zastępstwa procesowego w kwocie 3.617 zł. Pozwany natomiast poniósł koszty zastępstwa procesowego ustalone jak wyżej. Stronie powodowej należało zwrócić 86 % poniesionych kosztów -4.836,68 zł, pozwanemu 14 % tych kosztów- 485,40 zł. Potrącając wzajemnie te należności Sąd ustalił, że powódce należy się zwrot kwoty 4.378,28 zł.

W pkt IV wyroku Sąd nie obciążył stron nieuiszczonymi kosztami sądowymi (opłata sądowa- 2.537 zł, koszty opinii biegłego 1.311,92zł i 393,23zł oraz koszty świadka 73,80zł) ze względu na trudną sytuację majątkową stron.

Z. 1) odnotować uzasadnienie,

2) odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi pozwanego,

3) kal. 14 dni

W-w, 15.10.2013 r.