Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2013r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA – Barbara Lubańska-Mazurkiewicz (spr.)

Sędziowie: SA – Maria Mrozik- Sztykiel

SA – Marek Czecharowski

Protokolant: – st. sekr. sąd. Marzena Brzozowska

przy udziale Prokuratora Leszka Woźniaka

po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2013 r.

sprawy z wniosku K. K. (1)

o odszkodowanie, zadośćuczynienie i rentę za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie

na skutek apelacji, wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 7 maja 2013 r. sygn. akt VIII Ko 497/11

- zmienia wyrok w zaskarżonej części w ten sposób, że uchyla orzeczenie o oddaleniu wniosku o rentę i postępowanie w tym zakresie umarza na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k.;

- w pozostałej zaskarżonej części tenże wyrok utrzymuje w mocy;

- kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 7 maja 2013 r. sygn. akt VIII Ko 497/11 po rozpoznaniu wniosku K. K. (1) o odszkodowanie, zadośćuczynienie i rentę za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniach 25 – 26 czerwca 2010 r., na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. i art. 554 § 2 k.p.k.

I. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy K. K. (1) kwotę 3.000 (trzy tysiące) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia za krzywdę;

II. w pozostałym zakresie wniosek o zadośćuczynienie oddalił;

III. oddalił wniosek o odszkodowanie i rentę;

IV. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy K. K. (1) kwotę 312 (trzysta dwanaście) złotych tytułem zwrotu wynagrodzenia za ustanowienie jednego pełnomocnika;

V. kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Powyższy wyrok zaskarżony został przez pełnomocnika wnioskodawcy w części do pkt II, III i IV sentencji wyroku (po modyfikacji na rozprawie odwoławczej):

I. Na zasadzie art. 427 § 2 k.p.k. w zw. z art. 438 pkt 3 k.p.k. w zw. z
art. 440 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, mający wpływ na treść orzeczenia, polegający na błędnym przyjęciu, iż:

a) kwota 3000 zł. jest zasadna jako zadośćuczynienie za doznaną krzywdę i poniesiony uszczerbek na zdrowiu dla K. K. (1) za jego cierpienia fizyczne i moralne w związku z niesłusznym zatrzymaniem, podczas gdy kwota ta nie odpowiada krzywdzie poniesionej przez wnioskodawcę, który w wyniku niesłusznego zatrzymania doznał:

- trwałego uszczerbku na zdrowiu związanego z silnym bólem fizycznym i rodzącego konieczność długotrwałej rehabilitacji;

- cierpień wywołanych niesłusznym zatrzymaniem;

- poniżenia w związku ze sposobem dokonania zatrzymania i zastosowanymi środkami przymusu bezpośredniego oraz trwającym kilka godzin przewożeniem wnioskodawcy z miejsca na miejsce, a odpowiadająca krzywdzie K. K. (1) kwota zadośćuczynienia powinna być adekwatną rekompensatą poniesionych przez niego cierpień;

b) niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie K. K. (1) miało jedynie minimalny, 10 % wpływ na uszkodzenie ciała doznane przez K. K. (1), a uraz ten nie skutkował zwiększeniem się potrzeb oraz zmniejszeniem się widoków na przyszłość wnioskodawcy i tym samym wnioskodawcy nie należy się renta, podczas, gdy doznane uszkodzenie ciała było wynikiem naruszenia dyscypliny służbowej przez funkcjonariuszy Policji dokonujących niesłusznego zatrzymania o wyłącznie represyjnym charakterze, a jego skutkiem są trwałe negatywne konsekwencje dla K. K. (1), który z ich powodu nie może podjąć ciężkiej pracy fizycznej, co zdecydowanie wpływa na jego widoki na przyszłość i stanowi dla niego istotne ograniczenie, zwłaszcza z uwagi na fakt, iż wnioskodawca pozostaje osobą bezrobotną;

c) K. K. (1) nie poniósł w wyniku niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w dniu 25 czerwca 2010 r. szkody majątkowej w postaci uszczerbku majątkowego (w tym kosztów leczenia) i utraconych dochodów, które uzyskałby, gdyby szkody nie poniósł, co doprowadziło do nieprawidłowego oddalenia wniosku K. K. (1) o przyznanie odszkodowania, podczas, gdy jego niewątpliwie niesłuszne i represyjne zatrzymanie miało niebagatelny wpływ na doznane przez niego uszkodzenie ciała w postaci urazu rzepki, który zaskutkował koniecznością poniesienia przez niego kosztów leczenia i rehabilitacji oraz niemożnością prowadzenia działalności, gospodarczej przez okres co najmniej 3 miesięcy, a także negatywnymi konsekwencjami w postaci konieczności zakończenia tej działalności albowiem w okresie kluczowym dla jej dalszego prowadzenia K. K. (1) pozostawał unieruchomiony i nie mógł podejmować niezbędnych czynności w celu poprawy sytuacji finansowej prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa.

II. Na zasadzie art. 427 § 2 k.p.k. w zw. z art. 438 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił obrazę przepisów prawa procesowego, która miała istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie:

1) naruszenie art. 410 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k. poprzez zaniechanie oparcia orzeczenia i dokonania oceny dowodów ujawnionych na rozprawie głównej w postaci umotywowanego wniosku pełnomocnika K. K. (1) z dnia 25 czerwca 2010 r. o dokonanie przesłuchania bez zbędnej zwłoki (k. 16-17) oraz postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie z dnia 14 września 2010r. (sygn. akt 1 Ds. 163/12/IV, k. 35-37), które to dowody świadczą nie tylko o niewątpliwej niesłuszności zatrzymania K. K. (1) w dniu 25 czerwca 2010r., ale przede wszystkim o wyłącznie represyjnym charakterze tego środka, co winno znaleźć odbicie w rozważaniach Sądu I Instancji, wpływa na ocenę stanu faktycznego sprawy oraz kształt odpowiedzialności Skarbu Państwa;

2) naruszenie art. 7 k.p.k. w zw. z art. 2 § 2 k.p.k. w zw. z art.
4 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 k.p.k. poprzez dowolny i nieweryfikowalny sposób ustalenia przyznanej K. K. (1) kwoty zadośćuczynienia za doznany uszczerbek na zdrowiu, polegający na przyjęciu kwoty wyjściowej w całkowicie dowolnie ustalonej wysokości 250.000,- zł. i pomnożeniu jej przez wskazany przez biegłego pięcioprocentowy (5%) uszczerbek na zdrowiu, a następnie zmniejszeniu jej o dowolnie ustalony stopień przyczynienia się wnioskodawcy do doznania urazu, podczas gdy kwota zadośćuczynienia powinna odpowiadać rzeczywistej krzywdzie poniesionej przez K. K. (1) i powinna stanowić adekwatną rekompensatę cierpień doznanych w wyniku niewątpliwie niesłusznego zatrzymania o represyjnym charakterze;

3) naruszenie art. 410 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k. poprzez zaniechanie oparcia orzeczenia i dokonania oceny dowodów ujawnionych na rozprawie głównej w postaci Faktur VAT wystawionych przez (...) w W.:
nr (...) z dnia 19 lipca 2010 r., nr (...) z dnia 19 lipca 2010 r.; nr (...) z dnia 19 lipca
2010 r. świadczących o poniesionych przez K. K. (1) kosztach leczenia i rehabilitacji złamanej - w trakcie niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w dniu 25 czerwca
2010 r. - rzepki kolanowej, które to stanowią koszty leczenia w rozumieniu art. 444 § 1 k.c. i jako takie powinny być podstawą przyznania wnioskującemu odszkodowania;

4) naruszenie art. 366 § 1 k.p.k. w zw. z art. 2 § 2 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k. poprzez dokonanie powierzchownej oceny ustnej opinii biegłego psychiatry B. K.-S. złożonej na rozprawie głównej w dniu 13 czerwca 2012r., w której biegła wskazała, iż czynnikiem wywołującym depresje wnioskodawcy mógł być długotrwały stres związany między innymi ze złamaniem rzepki kolanowej, obawą o pogorszenie stanu zdrowia czy trudnościami w prowadzeniu działalności gospodarczej, a więc sytuacja wnioskodawcy będąca bezpośrednim następstwem niewątpliwie niesłusznego zatrzymania i jego konsekwencją, a tym samym choroba wnioskodawcy - depresja jest następstwem niesłusznego zatrzymania i tym samym powinna zostać uwzględniona przy ustalaniu wysokości należnego wnioskodawcy zadośćuczynienia;

5) naruszenie art. 366 § 1 k.p.k. w zw. z art. 2 § 2 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k. poprzez dokonanie powierzchownej oceny opinii biegłego W. C. i ustnej opinii W. C. złożonej na rozprawie głównej w dniu 07 maja 2012r., w których biegły wskazał, iż K. K. (1) nie może wykonywać ciężkiej pracy fizycznej, uraz kolana wywoła u niego w przyszłości zmiany pourazowe, a K. K. (1) odczuwa dolegliwości bólowe w związku z urazem, podczas gdy konsekwencje te - wskazane przez biegłego specjalistę - świadczą, iż widoki na przyszłość K. K. (1) uległy zmniejszeniu, a tym samym Sąd Okręgowy w Warszawie winien uwzględnić wniosek K. K. (1) o przyznanie renty;

6) naruszenie art. 558 k.p.k. w zw. z art. 322 k.p.c. poprzez ustalenie, iż kwota 3000,- zł. jest odpowiednią sumą zadośćuczynienia dla rekompensaty krzywdy poniesionej przez K. K. (1) w wyniku niewątpliwie niesłusznego zatrzymania, podczas gdy suma ta jedynie w minimalnym stopniu rekompensuje krzywdę K. K. (1).

III. A także, z ostrożności procesowej - niezależnie od powyższych zarzutów - na zasadzie art. 427 § 2 k.p.k. w zw. z art. 438 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k. zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił obrazę przepisu prawa materialnego, a mianowicie: art. 552 § 4 k.p.k. w zw. z art. 444 § 1 zd. 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie na kanwie niniejszej sprawy w sytuacji, gdy Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że częściową odpowiedzialność za uszkodzenie ciała K. K. (1) ponosi Skarb Państwa, a tym samym Skarb Państwa powinien również partycypować w kosztach wynikających z uszkodzenia ciała K. K. (1).

Na zasadzie art. 427 § 1 k.p.k. w zw. z art. 437 § 1 k.p.k. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienia wniosku z dnia 28 czerwca 2011r. w całości, ewentualnie zaś o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I Instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy jest niezasadna.

Na podstawie przepisu rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego przysługuje prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia w wypadku zaistnienia przesłanek z art. 552 k.p.k. Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa w niniejszej sprawie kształtuje się w oparciu o art. 552 § 4 k.p.k., z uwagi na niekwestionowaną okoliczność w postaci niewątpliwie niesłusznego zatrzymania K. K. (1) w dniach 25 – 26 czerwca
2010 r. Zważyć jednak należy, że przepisy wyżej wskazanego rozdziału wyraźnie wskazują, że w drodze procesu karnego można domagać się odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Przepisy te nie dają natomiast podstawy do domagania się renty. Sąd Apelacyjny podzielił w tej kwestii stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 7 lutego 2007 r. sygn. akt V KK 61/06 (OSNKW 2007/3/28), że „na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. rekompensowane mogą być jedynie szkoda i krzywda, będąca bezpośrednim następstwem niesłuszności zastosowanego środka przymusu. Jeżeli natomiast w wyniku sposobu wykonywania środka przymusu doszło do dalszych szkód, w szczególności takich, które powodują, że aresztowany czy zatrzymany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej, albo zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły jego widoki powodzenia na przyszłość, nic nie stoi na przeszkodzie dochodzenia od Skarbu Państwa renty (art. 444 § 4 k.c.), a także w postaci skapitalizowanej (art. 447 k.c. ), na drodze procesu cywilnego”. Odnieść przy tym należy, że dochodzenie tych roszczeń od Skarbu Państwa nie jest uzależnione od tego, czy stosowane środki przymusu były słuszne czy też niesłuszne.

Sąd Okręgowy nie powinien rozpoznawać merytorycznie wniosku o zasądzenie renty a zatem Sąd Apelacyjny uchylił wyrok i umorzył postępowanie w tej części na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. Nie jest to orzeczenie niekorzystne dla wnioskodawcy, skoro Sąd Okręgowy wniosek w tej części oddalił a więc uznał roszczenie za merytorycznie niezasadne. W tej sytuacji, Sąd Apelacyjny uznał za bezprzedmiotowe szczegółowe zajmowanie stanowiska co do zarzutów środka odwoławczego, dotyczących tej części zaskarżonego wyroku. Podnieść jednak należy, że wbrew zarzutowi z pkt II 5, Sąd I instancji nie naruszył cytowanych w nim przepisów prawa procesowego i trafne wnioski wysnuł z opinii biegłego W. C., prawidłowo ustalając, wbrew zarzutowi z pkt I b, możliwość wykonywania przez wnioskodawcę pracy i to nawet fizycznej.

Odpowiedzialność odszkodowawcza z art. 552 k.p.k. ogranicza się do rekompensaty tej krzywdy i tej szkody, która jest bezpośrednim następstwem niesłusznie zastosowanego środka, jakim w niniejszej sprawie było zatrzymanie. Zatem nie wystarczy stwierdzenie istnienia związku przyczynowego jako takiego, lecz należy wykazać, że chodzi o następstwa normalne, typowe, nie zaś niezwykłe czy nadzwyczajne. Kodeks cywilny w art. 361 § 1 k.c. rozstrzyga kwestie adekwatnego związku przyczynowego stanowiąc, że „zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynika”. Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że brak jest typowego związku przyczynowego pomiędzy zatrzymaniem K. K. (1) a doznanym przez niego złamaniem rzepki kolanowej, skutkującym operacją, czasowym unieruchomieniem i rehabilitacją.
Z prawidłowo ustalonych przez Sąd orzekający okoliczności wynika, że powyższego urazu wnioskodawca doznał wskutek celowego, umyślnego działania, polegającego na odbiegnięciu od radiowozu i przeskoczeniu z rękoma spiętymi do przodu kajdankami, przez barierkę, znajdującą się nad schodami, prowadzącymi do pomieszczenia zatrzymań, co spowodowało jego upadek na schody i doprowadziło do złamania rzepki kolanowej. Kwestię ewentualnej odpowiedzialności Skarbu Państwa z tego tytułu wnioskodawca mógł dochodzić w drodze procesu cywilnego w oparciu o art. 444 § 1 k.c. , nie zaś procesu karnego. Skoro jednak Sąd Okręgowy zasądził na rzecz wnioskodawcy z tytułu zadośćuczynienia kwotę 1250 zł za doznany uszczerbek na zdrowiu, to orzeczenie to musiało się ostać, wobec niezaskarżenia wyroku na niekorzyść. Sąd Apelacyjny uznał w tej sytuacji za bezprzedmiotowe szczegółowe odnoszenie się do zarzutów apelacji, dotyczących tej kwestii (częściowo zarzut z pkt. I a i II 2). Przyznać jednak należy rację skarżącemu, że Sąd I instancji w sposób nieweryfikowalny przyjął wyjściową kwotę ustalenia zadośćuczynienia za uszczerbek na zdrowiu, jednakże określił tą ostateczną wysokość, opierając się na realiach zaistniałego zdarzenia.

Zarzut apelacji związany z oddaleniem wniosku o odszkodowanie za niemożność prowadzenia działalności gospodarczej przez okres co najmniej 3 miesięcy (częściowo zarzut z pkt Ic) ma – wobec szczegółowego stanowiska Sądu orzekającego – charakter wyłącznie polemiczny. Podkreślić jednak należy, że roszczenie o odszkodowanie, związane ze skutkami złamania rzepki kolanowej przez wnioskodawcę , nie podlegało rozpoznaniu w drodze procesu karnego. Ewentualna szkoda nie była bowiem typowym, normalnym następstwem zatrzymania, tylko zdarzenia związanego z celowym działaniem wnioskodawcy. W związku z powyższym, nie zasługuje także na uwzględnienie zarzut z pkt II 3 środka odwoławczego, skoro wydatki udokumentowane na przedmiotowych fakturach były poniesione na kontrolne badania, związane z urazem rzepki kolanowej.

Sąd Apelacyjny utrzymał wyrok w części oddalającej wniosek wnioskodawcy o odszkodowanie, gdyż zatrzymanie wnioskodawcy nie pociągnęło za sobą żadnej szkody majątkowej.

Sąd Apelacyjny uznał za niezasadne zarzuty apelacji kwestionujące wysokość kwoty zasądzonego zadośćuczynienia a zatem utrzymał w mocy wyrok w części oddalającej wniosek o zadośćuczynienie w zakresie przekraczającym zasądzoną kwotę w pkt I wyroku Sądu Okręgowego.

Ustalając wysokość zadośćuczynienia za zatrzymanie w dniach 25 – 26 czerwca 2010 r., Sąd I instancji nie naruszył, mających wpływ na treść wyroku przepisów art. 410 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 k.p.k., art. 7 k.p.k. i art. 4 k.p.k. i prawidłowo ustalił okoliczności, wpływając na rozmiar krzywdy. Słusznie przyjął za podstawę ustaleń faktycznych pełne i jasne opinie biegłych: psychiatry B. K. – S. i specjalisty chorób zakaźnych A. S.. Skoro obie opinie dotyczą stanu zdrowia wnioskodawcy, związanego z zatrzymaniem i doznanym urazem kolana, to wynikające z nich wnioski wskazują, że tym bardziej samo 25 godzinne zatrzymanie nie wywołało u K. K. (1) depresji, ani też nie miało wpływu na przebieg zakażenia wirusem HIV. Zatem nie można uznać, by zatrzymanie wnioskodawcy spowodowało pogorszenie jego stanu zdrowia fizycznego czy psychicznego.

Nie można zgodzić się z zarzutem środka odwoławczego, że zasądzona kwota nie jest adekwatną rekompensatą jego cierpień, gdyż był poniżany w związku ze sposobem dokonania zatrzymania i trwającym kilka godzin przewożeniem wnioskodawcy z miejsca na miejsce oraz, w związku z wyłącznie represyjnym charakterem zatrzymania.

Stwierdzona przez Sąd Rejonowy , badający zasadność zatrzymania, okoliczność, że ten środek przymusowy miał charakter represyjny, nie oznacza, że wnioskodawcę dosięgły represje w czasie jego zatrzymania. Prawidłowo ustalił Sąd orzekający, że przebieg zatrzymania nie dostarczał wnioskodawcy niepotrzebnych krzywd i cierpień a przewożenie go do szpitala, miejsca zatrzymania oraz do domu, było związane z potrzebą konsultacji lekarskiej i zapewnieniem mu leków w związku z nosicielstwem wirusa HIV, przy czym postępowanie K. K. (1) miało wpływ na wielokrotność tych kursów.

Ustalenie jaka kwota zadośćuczynienia jest „odpowiednia” należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego. Sąd I instancji przekonująco uzasadnił wysokość zasądzonej z tego tytułu kwoty, a subiektywne odczucie krzywdy przez wnioskodawcę nie może prowadzić do zakwestionowania tego stanowiska.

Uwzględniając powyższe, Sąd Apelacyjny nie uwzględnił wniosków apelacji i orzekł jak w wyroku.