Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2013 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) S.A. w W.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Gospodarczego w Krakowie

z dnia 27 września 2012 r. sygn. akt IX GC 336/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 2.700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 1382/12

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 31 stycznia 2013 roku

Strona powodowa (...) Sp. z o.o. w W. wniosła pozew przeciwko (...) SA w W., w którym domagała się zapłaty kwoty 114.843,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami wnosząc także o zasądzenie od strony pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. W uzasadnieniu strona powodowa wskazując, że strony łączyła umowa o korzystanie z przydzielonych tras pociągów podniosła, że w dniu 16 stycznia 2011 roku doszło do wykolejenia się wagonu znajdującego się w składzie pociągu strony pozwanej, na skutek którego uszkodzeniu uległa infrastruktura kolejowa. Podkreśliła, że zespół z udziałem przedstawicieli stron ustalił wysokość jej strat na kwotę dochodzoną pozwem.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 23 kwietnia 2012 roku, sygn. akt GNc 374/12 Sąd Okręgowy w Krakowie uwzględnił roszczenie strony powodowej nakazując stronie pozwanej zapłatę na jej rzecz kwoty 114.843,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami oraz kwoty 5.053 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty strona pozwana wnosząc o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od strony powodowej na jej rzecz kosztów postępowania wg norm przepisanych podniosła, że roszczenie strony powodowej jest bezzasadne, gdyż protokół ustaleń kosztowych nie wskazuje na nią jako odpowiedzialną za powstałe straty materialne. Strona pozwana zauważyła, że obowiązek utrzymania rzeczy w należytym stanie spoczywa na jej właścicielu, tj. w przypadku wagonu, który się wykoleił, na spółce (...) Sp. z o.o. i to ona odpowiada za szkody wyrządzone przez ten wagon.

Wyrokiem z dnia 27 września 2012 roku Sąd Okręgowy w Krakowie w pkt I zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 114.843,57 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 28 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty, natomiast w pkt II zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 9.360 zł tytułem kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił, że strona powodowa jest zarządcą infrastruktury kolejowej, która w ramach prowadzonej działalności udostępnia i przydziela przewoźnikom kolejowym, w tym stronie pozwanej, trasy pociągów.

Strony zawarły w dniu 17 lutego 2011 roku umowę o korzystanie z przydzielonych tras pociągów. Strony uzgodniły, że umowa wiąże je od dnia 12 grudnia 2010 roku do dnia 10 grudnia 2011 roku. W zawartej umowie strony postanowiły, iż przy jej wykonywaniu będą stosować Regulamin przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych w ramach rozkładu jazdy 2010/2011. Umowa przewidywała między innymi, że w przypadku wystąpienia poważnego wypadku, wypadku i incydentu na udostępnianej infrastrukturze kolejowej, strony umowy stosować będą zasady zawarte w § 40 Regulaminu (§ 4 ust. 7 umowy).

W dniu 16 stycznia 2011 roku doszło do wykolejenia się wagonu znajdującego się w składzie pociągu strony pozwanej relacji P. - C. k/T.. Do zdarzenia doszło na linii nr (...) K. - M., na stacji B.. Ze szczegółowego opisu zdarzenia zawartego w protokole ustaleń końcowych z dnia 23 lutego 2011 roku - Komisji Kolejowej powołanej dla zbadania okoliczności wypadku wynika, że bezpośrednią przyczyną zdarzenia było wypadnięcie obręczy lewego koła drugiej osi pierwszego wózka pierwszego wagonu za lokomotywą, co spowodowało niewłaściwe wpisanie się zestawu kołowego w krzyżownicę rozjazdu nr 8. Świadectwo sprawności technicznej wagonu, który uległ wykolejeniu zostało wydane przez spółkę (...) Sp. z o.o. Wagon ten w chwili wypadku znajdował się na gwarancji udzielonej przez wykonawcę naprawy okresowej (...) SA.

Na skutek wyklejenia się wagonu uszkodzeniu uległa infrastruktura kolejowa. Naprawę, której koszt wyniósł 2.390,60 zł, strona powodowa w części wykonała własnymi siłami i sprzętem. W pozostałej części prace strona powodowa powierzyła naprawę Przedsiębiorstwu (...) Sp. z o.o. w K. a jej koszt wyniósł 112.900 zł netto (138.867 zł brutto).

Celem ostatecznego ustalenia wysokości powstałych strat materialnych spowodowanych wykolejeniem się pociągu powołany został, zgodnie z § 40 ust. 6 wskazanego wyżej Regulaminu, Zespół z udziałem przedstawicieli obu stron. W dniu 24 maja 2011 roku Zespół ustalił wysokość strat strony powodowej na łączną kwotę 114.843,57 zł. Zespół uzgodnił również, iż koszty wypadku poniesie strona pozwana. Zgodnie z § 40 ust. 7 Regulaminu, ustalenia Zespołu w zakresie wysokości szkody są wiążące dla stron. W oparciu o te ustalenia została sporządzona nota obciążeniowa, strona pozwana nie uregulowała jednak zadłużenia.

Sąd I instancji dokonał ustaleń faktycznych w oparciu o przedstawione przez strony dokumenty, których treść i autentyczność nie była przez nie kwestionowana.

Sąd Okręgowy uznając, że powództwo zasługuje na uwzględnienie przywołał art. 435 k.c. traktujący o odpowiedzialności deliktowej na zasadzie ryzyka za szkody wyrządzone w wyniku ruchu przedsiębiorstwa. Zauważył, że nie ulega wątpliwości, iż strona pozwana prowadzi na własny rachunek przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, gdyż jest ona przewoźnikiem kolejowym. Podał, że przesłankami odpowiedzialności deliktowej na podstawie przepisu art. 435 k.c. są: ruch przedsiębiorstwa, szkoda, adekwatny związek przyczynowy pomiędzy ruchem a szkodą podkreślając, że przesłanki te zostały przez stronę powodową udowodnione.

Sąd I instancji podał, że ruch przedsiębiorstwa w niniejszej sprawie polegał na przejeździe pociągu strony pozwanej a następnie wykolejeniu się jednego z wagonów należącego do składu tego pociągu. Szkoda polegała na tym, że na skutek wykolejenia wagonu, uszkodzeniu uległa infrastruktura kolejowa w miejscu wykolejenia się wagonu a pomiędzy ruchem przedsiębiorstwa, czyli wykolejeniem się pociągu, a szkodą istniał adekwatny związek przyczynowy. Sąd dodał, że bez znaczenia jest, co było bezpośrednią przyczyną wykolejenia się wagonu, gdyż prowadzący przedsiębiorstwo odpowiada zarówno za zawinione wyrządzenie szkody, jak również w sytuacji braku takiego zawinienia.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że wyrządzenie szkody poprzez ruch pociągu wchodzącego w skład przedsiębiorstwa transportowego strony pozwanej stanowi delikt opisany w art. 435 k.c., równocześnie stanowiąc o nienależytym wykonaniu przez stronę pozwaną obowiązków umownych w zakresie utrzymania i sprawności taboru kolejowego przez nią wykorzystywanego.

Odnosząc się do wysokości szkody Sąd Okręgowy podał, że strona pozwana nie kwestionowała wyceny szkody w postaci noty obciążeniowej załączonej przez stronę powodową na kwotę 114.843,57 zł, w związku z czym żądanie pozwu w zakresie tej kwoty zostało uwzględnione.

Sąd I instancji wskazał, że odpowiedzialność na podstawie art. 435 k.c. może zostać wyłączona w przypadku zaistnienia okoliczności egzoneracyjnych. Sąd zauważył jednak, że § 34 ust. 4 pkt 2 Regulaminu przydzielania tras pociągów stanowi, że to przewoźnik, czyli strona pozwana, ponosi odpowiedzialność za stan pociągów i sprawność wykorzystywanych pojazdów kolejowych, co jednoznacznie wyłącza możliwość powoływania się przez stronę pozwaną na brak odpowiedzialności z tego tytułu, czy też próbę jej przerzucenia na właściciela wagonu tj. spółkę (...) Sp. z o.o. Właściciel bowiem wykolejonego wagonu nie zawierał ze stroną powodową żadnej umowy w zakresie udostępnienia mu infrastruktury kolejowej, ani faktycznie nie wykonywał przewozu wagonu po tej infrastrukturze.

W ocenie Sądu Okręgowego okoliczność, iż właścicielem wagonu był inny podmiot nie ma znaczenia dla sprawy, gdyż to strona pozwana podjęła decyzje o włączeniu wagonu do swojego składu a ponadto wagon, który uległ wykolejeniu miał wydane świadectwo sprawności technicznej zgodnie z zapisem art. 24 ustawy z 28 marca 2003 roku o transporcie kolejowym. Nie ma zatem podstaw do zwolnienia się pozwanej spółki od poniesienia konsekwencji z tytułu odpowiedzialności na zasadzie ryzyka.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że strona pozwana popadła w opóźnienie w spełnieniu świadczenia i dlatego uznał zasadność roszczenia strony powodowej o zasądzenie odsetek ustawowych w oparciu o art. 481 § 1 k.c. Na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Sąd obciążył stronę pozwaną, jako stronę przegrywającą proces, kosztami postępowania sądowego.

Strona pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego zarzucając mu: 1) naruszenie art. 435 k.c. polegające na jego niezastosowaniu i przyjęciu, że nie wykazała okoliczności egzoneracyjnej, podczas gdy z okoliczności faktycznych wynika, ze wykolejony wagon należał do innego podmiotu i nie wchodził w skład jej przedsiębiorstwa, w związku z czym szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi ona odpowiedzialności, 2) naruszenie art. 443 k.c. polegające na jego niezastosowaniu i oparciu jej odpowiedzialności na treści § 34 ust. 4 pkt 2 Regulaminu, pomimo wyboru przez stronę powodową reżimu deliktowego, jako podstawy odpowiedzialności, 3) naruszenie art. 473 k.c. polegające na przyjęciu, że strona powodowa mogła w drodze jednostronnej czynności prawnej modyfikować wynikający z kodeksu cywilnego zakres odpowiedzialności dłużnika, podczas gdy zmiana taka może nastąpić jedynie w drodze umowy, 4) naruszenie art. 353 ¹ k.c. polegające na przyjęciu, że strona powodowa mogła treścią § 34 ust.4 pkt 2 Regulaminu ustalić zakres jej odpowiedzialności mimo, że jego treść nie jest wyrazem swobodnie podjętej przez nią decyzji, ale konsekwencją niemożności nieprzyjęcia warunków zarządcy infrastruktury kolejowej. Strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od strony powodowej na jej rzecz kosztów procesu wg norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpatrzenia, przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

W odpowiedzi na apelację strony pozwanej strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od strony pozwanej na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Strona powodowa podzieliła argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne dokonane w niniejszej sprawie przez Sąd Okręgowy i przyjmuje je za własne.

Ustosunkowując się do zarzutów zawartych w apelacji strony pozwanej złożonej od wyroku Sądu I instancji uwzględniającego żądanie zapłaty strony powodowej w pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia art. 435 k.c. Według strony pozwanej Sąd Okręgowy niewłaściwie przyjął, że strona pozwana nie wykazała okoliczności egzoneracyjnej w sytuacji, w której wykolejony wagon należał do innego podmiotu i nie wchodził w skład jej przedsiębiorstwa, w związku z czym szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi ona odpowiedzialności.

Należy podkreślić, że odpowiedzialność prowadzącego przedsiębiorstwo wprowadzane w ruch za pomocą sił przyrody określona w art. 435 k.c. jest odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka. Odpowiedzialność ta jest wyłączona w przypadku zaistnienia jednej z okoliczności egzoneracyjnych przywołanych w tym przepisie, tj. gdy szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.

Na gruncie niniejszej sprawy strona pozwana podważając zasadność skierowanego do niej roszczenia strony powodowej, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie zmoże zasłaniać się tym, że wagon, który bezpośrednio, na skutek usterki koła, doprowadził do powstania szkód w dniu 16 stycznia 2011 roku nie należał do niej, ale do spółki (...) Sp. z o.o. i w związku z tym to ta spółka winna odpowiadać za zaistniałą szkodę.

Po pierwsze strona powodowa zawarła ze stroną pozwaną, a nie ze spółką (...) Sp. z o.o., w dniu 17 lutego 2011 roku umowę o korzystanie z przydzielonych tras pociągów obejmującą okres od dnia 12 grudnia 2010 roku do dnia 10 grudnia 2011 roku. W konsekwencji to strona pozwana, a nie spółka (...) Sp. z o.o., była związana postanowieniami tej umowy, jak również, zgodnie z § 4 ust. 7 umowy, regulacjami zawartymi w Regulaminie przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych w ramach rozkładu jazdy 2010/2011, który przewidywał w § 40 sposób postępowania w razie zaistnienia wypadków wskazując w pkt 7, że ustalenia Zespołu do ustalenia powstałych strat materialnych i odpowiedzialności za nie są wiążące dla wszystkich stron postępowania.

Po drugie to nie przywoływany przez stronę pozwaną właściciel wagonu, którego niesprawność doprowadziła do zaistnienia zdarzenia w dniu 16 stycznia 2011 roku, wykonywał wtedy przewóz. Realizowany był on wówczas przez stronę pozwaną, która w skład pociągu poruszającego się w tym dniu po przydzielonej jej przez stronę powodową trasie włączyła wagon należący do spółki (...) Sp. z o.o. Stosownie do zapisu § 34 ust. 4 pkt 2 Regulaminu wiążącego strony przewoźnik tj. strona pozwana ponosi odpowiedzialność za stan pociągów i sprawność wykorzystywanych pojazdów kolejowych. Między zatem działaniem strony pozwanej a szkodą zaistniałą u strony powodowej zachodzi normalny związek przyczynowy. Powyższe uregulowanie jest zrozumiałe zważywszy na brak możliwości strony powodowej kontrolowania stanu wagonów należących do podmiotów, z którymi nie wiążą jej relacje umowne i które w związku z tym pozostają poza sferą jej oddziaływania poprzez zawarte w umowie wymagania stawiane w zakresie stanu technicznego pociągów wykorzystywanych przez przewoźników.

Strona pozwana włączając do składu pociągu, którym zamierzała wykonywać przewóz, wagony, powinna wykorzystywać jedynie te, które są sprawne techniczne. Winna przedsiębrać w tym zakresie odpowiednie działania celem sprawdzenia przez jej pracowników rzeczywistego stanu technicznego włączanych do składu wagonów, a nie tylko poprzestawać na stwierdzeniu, że wagon należący do spółki (...) Sp. z o.o. posiada świadectwo sprawności technicznej zgodnie z zapisem art. 24 ustawy z 28 marca 2003 roku o transporcie kolejowym. Działania zapewniające włączanie sprawnych wagonów do organizowanych przez stronę pozwaną składów winny być przez nią przedsiębrane również z tego powodu, że jak sama zauważa w złożonej apelacji, świadectwo techniczne wagonu, który spowodował szkodę nie zostało wydane przez nią, ale przez innego przewoźnika kolejowego spółkę (...) Sp. z o.o.

Według Sądu Apelacyjnego strona pozwana nie może zatem upatrywać w tym, że właścicielem wagonu, który bezpośrednio spowodował zaistnienie zdarzenia w dniu 16 stycznia 2011 roku, okoliczności egzoneracyjnej, wyłączającej jej odpowiedzialność na podstawie art. 435 k.c. w postaci wystąpienia szkody wskutek winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi ona odpowiedzialności. Może ona jedynie, ale już nie w obrębie stosunku umownego łączącego ją ze stroną powodową, wystąpić przeciwko właścicielowi wagon, którego niesprawność spowodowała zaistnienie szkody u strony powodowej, z roszczeniem regresowym.

W tym miejscu należy zauważyć, że egzoneracja odpowiedzialnego na podstawie art. 435 § 1 k.c. polega na wykazaniu jako przyczyny szkody między innymi działania innej osoby przy jednoczesnym spełnieniu wymogu wyłączności tej przyczyny, zewnętrznej w stosunku do przedsiębiorstwa (por. wyrok SN z dn. 11.08.2010 r., I CNP 112/09, LEX nr 603888). Takiego wniosku o wyłączności przyczynienia się przez osobę trzecią tj. spółkę (...) Sp. z o.o. do powstania szkody u strony powodowej, w świetle powyższych ustaleń, w okolicznościach niniejszej sprawy nie można wyprowadzić.

Niezasadny jest zarzut strony pozwanej naruszenia art. 443 k.c. poprzez oparcie jej odpowiedzialności na treści § 34 ust. 4 pkt 2 Regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych w ramach rozkładu jazdy 2010/2011, pomimo wyboru przez stronę powodową reżimu deliktowego, jako podstawy odpowiedzialności. Stosownie do zapisu art. 443 k.c. okoliczność, że działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła, stanowiło niewykonanie lub nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, nie wyłącza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu niedozwolonego, chyba że z treści istniejącego uprzednio zobowiązania wynika co innego.

W realiach niniejszej sprawy doszło zatem do zbiegu odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej. Już na podstawie odpowiedzialności kontraktowej strony pozwanej zgodnie z przywołanym już zapisem § 34 ust. 4 pkt 2 Regulaminu strona pozwana ponosi odpowiedzialność za stan pociągów i sprawność wykorzystywanych pojazdów kolejowych. Na tej podstawie strona pozwana ponosi odpowiedzialność za skutki zdarzenia z dnia 16 stycznia 2011 roku. Odpowiedzialność strony pozwanej jest równocześnie odpowiedzialnością deliktową określoną w art. 435 k.c., a poszczególne przesłanki tej odpowiedzialności zostały w niniejszej sprawie spełnione, o czym była mowa powyżej (por. wyrok SN z dn. 11.12.2002 r., I CKN 113/01, LEX nr 75347). Treść Regulaminu jest istotna zarówno przy ocenie zdarzenia z dnia 16 stycznia 2011 roku w kontekście odpowiedzialności kontraktowej strony pozwanej, jak również w świetle uregulowań dotyczących odpowiedzialności deliktowej z uwagi na specyfikę możliwości korzystania przez podmioty gospodarcze z infrastruktury kolejowej.

Krytycznie należy odnieść się do zarzutu strony pozwanej naruszenia art. 473 k.c. poprzez przyjęcie, że strona powodowa mogła w drodze jednostronnej czynności prawnej modyfikować wynikający z kodeksu cywilnego zakres odpowiedzialności dłużnika, podczas gdy zmiana taka może nastąpić jedynie w drodze umowy. Wbrew twierdzeniu strony pozwanej wraz z zawarciem umowy o korzystanie z przydzielonych tras pociągów w dniu 17 lutego 2011 roku strona pozwana w § 4 ust. 7 zobowiązała się w przypadku wystąpienia wypadku stosować zasady przewidziane w Regulaminie przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych w ramach rozkładu jazdy 2010/2011. Nadto zasady określone w Regulaminie nie prowadziły do odmiennych uregulowań odpowiedzialności określonej kodeksie cywilnym, jedynie uszczegółowiały wzajemne obowiązki stron.

W konsekwencji za nietrafny należy uznać zarzut naruszenia art. 353 ¹ k.c. polegający na przyjęciu, że strona powodowa mogła treścią § 34 ust.4 pkt 2 Regulaminu ustalić zakres odpowiedzialności strony pozwanej mimo, że jego treść nie jest wyrazem w pełni swobodnie podjętej przez nią decyzji, ale konsekwencją niemożności nieprzyjęcia warunków zarządcy jedynej infrastruktury kolejowej. W świetle powyższych rozważań dotyczących zawarcia przez strony postępowania umowy w dniu 17 lutego 2011 roku oraz zgody wyrażonej przez stronę pozwaną na wiążący charakter postanowień zawartych w przywołanym Regulaminie oraz specyfiki funkcjonowania podmiotów korzystających z linii kolejowych nie można przyjąć, że doszło do naruszenia art. 353 ¹ k.c.

W konsekwencji należało uznać, iż apelacja złożona przez stronę pozwaną jest nieprzekonująca i jako taka nie może odnieść zamierzonego skutku w postaci zmiany bądź uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu I instancji.

Dlatego Sąd Apelacyjny w Krakowie w pkt 1 wyroku działając na zasadzie art. 385 k.p.c. oddalił apelację strony pozwanej, natomiast pkt 2 orzeczenia na zasadzie art. 98 k.p.c. w z § 6 pkt 6 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej koszty postępowania apelacyjnego.