Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2013r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 10 września 2013r. . w P.

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. (1)

przeciwko E. Z.

o zachowek

1.  zasądza od pozwanej E. Z. na rzecz powoda M. K. (1) kwotę 26.895,75 zł ( dwadzieścia sześć tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt pięć złotych siedemdziesiąt pięć groszy ) z ustawowymi odsetkami od dnia 23 września 2013 roku do dnia zapłaty ;

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od powoda M. K. (1) na rzecz pozwanej E. Z. kwotę 2.315 zł ( dwa tysiące trzysta piętnaście złotych ) tytułem zwrotu kosztów postępowania ;

4.  nakazuje ściągnąć od powoda M. K. (1) z zasądzonego w pkt 1 roszczenia na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim kwotę 3.573,23 zł ( trzy tysiące pięćset siedemdziesiąt trzy złote dwadzieścia trzy grosze) tytułem nieuiszczonych wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa;

5.  nakazuje ściągnąć od pozwanej E. Z. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim kwotę 784,15 zł ( siedemset osiemdziesiąt cztery złote piętnaście groszy ) tytułem nieuiszczonych wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa;

6.  nie obciąża stron nieuiszczoną opłatą sądową .

Sygn. akt I C 1313/12

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 28 sierpnia 2012r. powód M. K. (1) wniósł o zasądzenie od pozwanej E. Z. kwoty 150.000 zł z odsetkami od dnia 10 kwietnia 2012r. do dnia zapłaty tytułem zachowku należnego mu po zmarłych rodzicach .

W uzasadnieniu pozwu wskazał , iż na mocy postanowień Sądu Rejonowego w Opocznie zapadłych w sprawie I Ns 761/09 i I Ns 511/11 pozwana odziedziczyła spadek po jego rodzicach na podstawie testamentu , a on nic nie otrzymał od rodziców.

W piśmie procesowym z dnia 28 listopada 2012r. pełnomocnik pozwanej uznała żądanie pozwu co do zasady , nie uznała żądania pozwu co do wysokości, ponadto na podstawie art. 5 k.c. wniosła o obniżenie sumy należnej powodowi z tytułu zachowku po matce J. K. (1) wskazując na naganne postępowanie powoda .

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. K. (2) ojciec stron zmarł w dniu 22 sierpnia 2008r. w O. . Postanowieniem z dnia 19 listopada 2009r. wydanym w sprawie I Ns 761/09 Sąd Rejonowy w Opocznie stwierdził , iż spadek po J. K. (2) na podstawie testamentu nabyła córka E. Z. w całości. Zmarły jako spadkobierców ustawowych pozostawił pięcioro dzieci i żonę .

Dowód: - postanowienie z dnia 19.11.2009r. k. 8

- zeznania powoda M. K. k. 234

W skład spadku po J. K. (2)wchodził udział ½ we współwłasności nieruchomości położonych w S.oznaczonych nr działek (...)o łącznej pow. 2,14 ha , (...)o łącznej pow. 0,95 ha oraz działka o nr (...)i pow. 0,12 ha. W skład spadku po J. K. (2)obok nieruchomości wchodził jeszcze komplet sztućców o wartości 240 zł .

/ bezsporne/

Wartość w/w nieruchomości wynosiła 126.730 zł .

Dowód: - opinia biegłego k. 177

W dniu 1 marca 2010r. J. K. (1)na podstawie aktu notarialnego rep. A nr (...)sporządzonego przed asesorem notarialnym A. S.przekazała darowizną na rzecz pozwanej E. Z.nieruchomości rolne stanowiące nr działek nr (...)o pow. 2,32 ha oraz udział ½ we współwłasności działki o nr (...)o pow. 0,12 ha. Po zawarciu tej umowy pozwana na podstawie aktu notarialnego z dnia 15 czerwca 2010r. rep. A nr 648/2010 ustanowiła dożywotnią służebność osobistą na nieruchomości o nr 32 na rzecz brata W. K.. Wartość tej darowizny to kwota 152.500 zł .

Dowód: akt notarialny k. 59-61

- akt notarialny k. 64-65

- opinia biegłego k. 177

W dniu 17 sierpnia 2010r. J. K. (1)darowała pozwanej aktem notarialnym sporządzonym przed notariuszem T. D.rep. A nr 2255/2010 udział ½ we własności nieruchomości oznaczonych nr działek (...). (...)pow. 3,09 ha. Wartość tej darowizny to kwota 20.230 zł.

Dowód: - akt notarialny k. 62-63

- opinia biegłego k. 177

W okresie 25.09.2000r.-27.09.2000r. powód przebywał na Oddziale Chirurgicznym Szpitala (...)w T.. Następnie w okresie od 30.06.2009r. do 4.08.2009r. powód przebywał na Oddziale (...)w (...), a następnie na Oddziale Obserwacyjno – Zakaźnym w T.od 16.11.2009r. do 30.11.2009r. z rozpoznaniem m.in. przewlekłego toksycznego zapalenia wątroby. Z analogicznym rozpoznaniem powód przebywał w szpitalu na tym samym oddziale w okresie 26.12.2009-4.01.2010r. oraz w okresie 24.11.2010r.-27.11.2010r.

Dowód: - karty informacyjne leczenia szpitalnego k. 119-123

W dniu 9 listopada 2009r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzje na mocy której ponownie ustalono powodowi prawo do renty inwalidzkiej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 1.10.2009r. do 31.10.2010r. . Następnie w dniu 6 października 2010r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzje przyznającą powodowi emeryturę od 26.07.2010r.

Dowód: - decyzje ZUS k. 80-83

Powód zakładał centralne ogrzewanie u swoich rodziców . Powód czasami przyjeżdżał do swojej matki z rodziną , nie był jednak długo , nie opiekował się bezpośrednio swoją matką bo sam miał w tym okresie problemy ze zdrowiem .

Dowód: - zeznania świadków E. B. k. 85odw.-86 ./00:24:10-00:32:35/ , M. K. k.87odw./ 00:55:25-00:59:45/, zeznania powoda M. K. k.234odw.

Stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zeznań stron i przesłuchanych w sprawie świadków oraz na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów . Przede wszystkim Sąd nie dał wiary pozwanej co do faktu , iż powód otrzymywał darowizny od zmarłych rodziców , bowiem po pierwsze pozwana nie potrafiła wskazać kiedy te darowizny były dokonane oraz w jakiej wysokości . Otrzymywaniu darowizn zaprzeczył natomiast powód , a zatem skoro pozwana z tego faktu chciała wywodzić korzystne dla siebie skutki prawne winna te okoliczności udowodnić. Zeznania pozwanej były tak naprawdę jedynym dowodem na okoliczność tych darowizn , w ocenie Sądu to zdecydowanie za mało aby na tej podstawie dokonać stanowczego ustalenia co do wartości i samego faktu dokonywania darowizn .

Podstawą rozstrzygnięcia i bardzo istotnym dowodem była opinia biegłego który oszacował nieruchomości będące przedmiotem spadku jak i te będące przedmiotem darowizny . Opinia biegłego była uzupełniania na żądanie strony pozwanej na rozprawie i ostatecznie strony zaakceptowały wnioski wypływające z opinii bowiem nie wnosiły o dopuszczenie dowodu z innej opinii. Opinia biegłego po jej uzupełnieniu jest jasna, pełna jej wnioski są stanowcze i w pełni odzwierciedla wartość nieruchomości .

W toku procesu nie zostało wykazane aby powód w stosunku do zmarłych zachowywał się w sposób szczególnie naganny. W toku procesu pojawiły się zarzuty , iż powód nie interesował się swoją matką gdy podupadła ona na zdrowiu po śmierci swojego męża. Strona pozwana nie dostrzega jednak , że powód w tamtym okresie sam borykał się z poważnymi problemami ze zdrowiem.

Poza tym większość zeznań składanych przez świadków zmierzała do udowodnienia stanu budynków mieszkalnych na dzień śmierci rodziców stron i dokonywanych po ich śmierci remontów przez pozwaną . Sąd w ostatecznym rozrachunku pominął te zeznania bowiem w istocie stały się całkowicie nieprzydatne dla rozstrzygnięcia gdyż ostatecznie poza sporem był stan nieruchomości wg którego biegły wycenił tę nieruchomość w szczególności chodzi o nieruchomość zabudowaną.

Przedmiotem dowodu była także trwała niezdolność do pracy powoda w chwili śmierci swojej matki J. K. (1) która dawałaby podstawę do wartości części udziału który by powodowi przypadał w myśl art. 991 k.c. Na tą okoliczność strona powodowa złożyła decyzje ZUS z dnia 9.11.2009r. o ponownym ustaleniu renty od 1 października 2009r. z tytułu całkowitej niezdolności do pracy do 31.10.2010r. oraz decyzje ZUS z dnia 6.10.2010r. przyznającą powodowi emeryturę od 26 lipca 2010r. oraz karty informacyjne z pobytów powoda w szpitalu w 2000, 2009,2010r. i w listopadzie 2011r. Analiza tych dowodów wskazuje tylko na tyle , że w chwili śmierci matki powód przebywał na emeryturze. Tylko ta okoliczność nie pozwala sądowi ustalić jednoznacznie trwałej niezdolności powoda do pracy w chwili śmierci matki , na tą okoliczność strona powodowa nie zgłosiła żadnych innych wniosków dowodowych. Fakt pozostawania przez powoda na emeryturze nie świadczy jeszcze o trwałej niezdolności do pracy . Podobnie jak nie świadczą o tej niezdolności złożone do akt sprawy karty informacyjne leczenia szpitalnego . W tej sytuacji stwierdzić należy , iż strona powodowa nie zdołała udowodnić trwałej niezdolności do pracy powoda w chwili śmierci swojej matki a to z kolei sprawia ,że powodowi z tytułu zachowku po matce należy się jedynie ½ udziału spadkowego który by mu przypadał z ustawy .

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Powództwo jedynie w nieznacznej części jest zasadne.

Zgodnie z art. 991 §1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

Z kolei art. 991 § 2 k.c. stanowi , iż jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Ustalając zachowek należny uprawnionemu należy w pierwszej kolejności ustalić stan czynny spadku oraz wartości darowizn podlegających doliczeniu do spadku ( przy czym w myśl art. 995 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się wg stanu z chwili jej dokonania a wg cen z chwili ustalania zachowku) . Dokonanie powyższych czynności pozwala na ustalenie tzw. substratu zachowku . Jest to kwota która stanowi podstawę ustalenia sumy stanowiącej zachowek należny uprawnionemu.

W skład spadku po J. K. (2) wchodził udział ½ we własności nieruchomości o wartości udziału 126.730 zł oraz komplet sztućców o wartości 240 zł . Strony nie udowodniły żadnych darowizn które miałby świadczyć komukolwiek zmarły J. K. (2) w szczególności zaś powodowi M. K. (1) . Substrat zachowku w tej sytuacji zamyka się kwotą 126.970 zł. W dalszej kolejności należy substrat zachowku pomnożyć przez ułamek 3/40 ( 1/2 tyle należy się powodowi w myśl art.991§ 1 k.c. x 3/20 ułamek jaki powód odziedziczyłby po ojcu gdyby dziedziczył z ustawy). W efekcie otrzymamy kwotę 9.522,75 zł co stanowi kwotę należną powodowi na pokrycie jego zachowku po ojcu J. K. (2) .

Analogiczny zabieg należy dokonać jeśli chodzi o spadek po J. K. (1) . W skład spadku po J. K. (1) wchodzi jedynie wyposażenie mieszkania wartości 1.000 zł ( co było okolicznością przyznaną w odpowiedzi na pozew) jednakże aby obliczyć substrat zachowku należy do tej kwoty stanowiącej wartość czynną spadku dodać wartość darowizn jakie uczyniła zmarła J. K. (1) na rzecz pozwanej E. Z.. Wartość tych darowizn została oceniona na kwotę 172.730 zł . Nie zostało dowiedzione aby zmarła dokonywała innych darowizn w szczególności na rzecz powoda. Łącznie zatem substrat zachowku wynosi 173.730 zł . Następnie tak określony substrat zachowku należy pomnożyć przez ułamek 1/10 ( ½ tyle należy się powodowi w myśl art. 991§ 1 k.c. x 1/5 udział w spadku jaki powód odziedziczyłby po matce gdyby dziedziczył z ustawy).

W efekcie otrzymujemy ogólną kwotę 26.895,75 zł i taką też kwotę Sąd zasądził oddalając dalej idące powództwo , a to na podstawie w/w przepisów orzekając jak w pkt 1 i 2 wyroku.

Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem orzecznictwa ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 9.09.2009r. I ACa 286/09 , wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 18.11.1997r. I ACa 690/97 ) odsetki od zasądzonej kwoty zachowku należą się uprawnionemu dopiero od dnia wyrokowania dlatego też na podstawie art. 481 k.c. Sąd zasądził odsetki od zasądzonej w pkt 1 kwoty poczynając od dnia 23 września 2013r. a nie jak żądał powód od dnia 10 kwietnia 2012r.

Świetle ustaleń faktycznych Sąd nie dopatrzył się podstaw do obniżenia zachowku należnego powodowi na podstawie art. 5 k.c.

Strona powodowa wygrała proces w 18 % a przegrała w 82% zatem winna ponieść 82% powstałych kosztów procesu . W toku procesu strony były reprezentowane przez pełnomocników , koszty z tego tytułu to łączna kwota 7.234 zł ( 2 x 3.617 zł ) . Skoro powód winien ponieść 82% kosztów to obciąża go 82% z kwoty 7.234 zł tj. kwota 5.931,88 zł , powód poniósł koszty w kwocie 3.617 zł zatem różnica między kosztami poniesionymi, a tymi które winien ponieść w myśl zasady odpowiedzialności za wynik sprawy stanowi kwotę 2.315 zł i taką też kwotę Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanej a to na podstawie art. 100 k.p.c.

Rozstrzygnięcie zawarte w pkt 4 i 5 Sąd oparł na podstawie art.113 ust. 1 ustawy z 25 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz. U. nr 167 poz.1398 ze zm.) w zw. z art. 100 k.p.c. . Mając na uwadze treść tych przepisów Sąd nakazał ściągnąć od powoda M. K. (1) z zasądzonego w pkt 1 roszczenia na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie trybunalskim kwotę 3.573,23 zł tytułem nieuiszczonych wydatków obciążających stronę powodową ( od oddalonej części powództwa) oraz nakazał ściągnąć od pozwanej E. Z. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim kwotę 784,15 zł tytułem nieuiszczonych wydatków obciążających stronę pozwaną. .

Na podstawie art.113 ust. 1 ustawy z 25 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz. U. nr 167 poz.1398 ze zm.) w zw. z art. 102 k.p.c. Sąd odstąpił od obciążania obu stron nieuiszczoną opłatą sądową