Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W dniu 14 maja 2010 roku powód - Stowarzyszenie (...) z siedzibą w P.wniósł pozew przeciwko pozwanemu – (...)Bankowi Spółdzielczemu z siedzibą w K., w którym domagał się uznania za niedozwolone postanowienia zawartego w stosowanym przez niego wzorcu umownym o nazwie „Regulamin dla małoletnich posiadaczy rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych w (...)Banku Spółdzielczym” o treści:

„O wprowadzonych do Regulaminu zmianach Bank powiadamia Posiadacza Rachunku przesyłając informację o zmianach do Regulaminu lub Regulamin uwzględniający zmiany, listem zwykłym na ostatnio wskazany adres do korespondencji”.

Powód wniósł ponadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych.

Swoje roszczenie powód oparł na fakcie, że pozwany jako spółdzielnia prowadzi działalność bankową, w ramach której posługuje się przygotowanym przez siebie regulaminem. Jako dowód powód załączył do pozwu przedmiotowy „Regulamin dla małoletnich posiadaczy rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych w (...) Banku Spółdzielczym”.

W ocenie powoda wskazane postanowienie stanowi niedozwoloną klauzulę abuzywną, natomiast wzorzec umowy stosowany przez pozwanego jest rażąco sprzeczny z dobrymi obyczajami i narusza uzasadnione interesy konsumentów.

Powód wywiódł, że zakwestionowana klauzula powinna zostać uznana za niedozwoloną, gdyż w sposób sprzeczny z prawem przewiduje, że bank będzie wysyłał istotną korespondencję do klientów w sposób nie gwarantujący im możliwości zapoznania się z jej treścią.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany podniósł, że tylko wtedy można stwierdzić, że dana klauzula jest abuzywna, gdy narusza jednocześnie obydwie przesłanki z art. 385 ¹ kc w postaci sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta. Jednocześnie wskazał, że nie można stwierdzić in abstracto, czy dana klauzula umowna jest abuzywna, czy też nie, albowiem trzeba ją oceniać na podstawie konkretnych okoliczności danego wypadku.

Pozwany podkreślił, że w orzecznictwie za rażące naruszenie interesów konsumentów przyjmuje się sytuację, w której w rażący sposób została naruszona równowaga interesów stron poprzez wykorzystanie przez jedną ze stron swojej przewagi przy układaniu wzorca umowy, przy czym „rażące” oznacza znaczne odchylenie przyjętego uregulowania od zasady uczciwego wyważenia praw i obowiązków. W związku z powyższym, zdaniem pozwanego, powód zarzucając pozwanemu naruszenie dobrych obyczajów oraz ich rażące naruszenie powinien wykazać, że (...) Bank Spółdzielczy faktycznie dopuszcza się takich praktyk.

Odnosząc się do zarzutów stawianych przez powoda co do zakwestionowanej klauzuli pozwany powołał się na art. 61 § 1 k.c. Wskazał, że ze względu na interes i bezpieczeństwo obrotu oraz ułatwienia dowodowe domniemywa się, że adresat zapoznał się z treścią oświadczenia, gdy doszło ono do niego w taki sposób, że powzięcie o nim wiadomości stało się możliwe (domniemanie prawne). Zauważył, że na składającym oświadczenie spoczywa ciężar dowodu, że doszło ono do adresata w sposób umożliwiający mu - według zasad doświadczenia życiowego - zapoznanie się z jego treścią (art. 6 k.c.). Podniósł, iż ma to szczególne znaczenie dla oświadczeń składanych na odległość (w nieobecności adresata). Opierając się na stanowisku wyrażonym w piśmiennictwie wskazał, że jeżeli oświadczenie zostało przesłane adresatowi listem albo innym sposobem porozumiewania się na odległość, składający powinien wykazać, np. za pomocą pocztowego dowodu nadania albo zwrotnego poświadczenia odbioru, że list (telegram, teleks) został adresatowi doręczony.

Odnosząc powyższe rozważania do stosunków łączących banki z klientami, po pierwsze zaznaczył, iż żaden sposób doręczania korespondencji nie gwarantuje skuteczności, tj. możliwości zapoznania się adresata z jej treścią w sytuacji, kiedy nie ma współpracy pomiędzy stronami umowy. Stwierdził, że jeżeli zatem strona umowy zaniedba poinformowania o zmianie adresu do korespondencji, lub też zatai tą informację druga strona umowy nie ma praktycznej możliwości skutecznego poinformowania o wprowadzanych zmianach. Przy czym pozwany powołując się na § 27 Regulaminu zwrócił uwagę, że to na kliencie spoczywa obowiązek bieżącego informowania banku o zmianach m.in. w danych osobowych i adresowych.

Podkreślił ponadto, iż kwestionowany zapis w żaden sposób nie wyklucza poszukiwania klienta w razie otrzymania informacji, iż podany adres do korespondencji jest nieaktualny, jak podał stanowi natomiast jasne i precyzyjne określenie, zrozumiałe dla przeciętnego korzystającego z usług bankowych, co do sposobu informowania klienta o zmianach w regulacji. Wywiódł, iż w razie kwestionowania przez klienta ustaleń banku odnośnie daty faktycznego otrzymania korespondencji ciężar udowodnienia kwestionowanych okoliczności spoczywać będzie na banku.

Pozwany wskazał ponadto, iż stowarzyszenie w żaden sposób nie wykazało, iż w przypadku niniejszej klauzuli spełnione są przesłanki sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumentów, do czego jest zobowiązane na podstawie art. 6 k.c.

Rozpoznając sprawę Sad Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany – (...) Bank Spółdzielczy z siedzibą w K. prowadzi działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług bankowych.

Pozwany posługiwał się w obrocie z konsumentami wzorcem umownym o nazwie „Regulamin dla małoletnich posiadaczy rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych w (...) Banku Spółdzielczym”, który zawierał zakwestionowane przez powoda postanowienie o następującej treści:

„O wprowadzonych do Regulaminu zmianach Bank powiadamia Posiadacza Rachunku przesyłając informację o zmianach do Regulaminu lub Regulamin uwzględniający zmiany, listem zwykłym na ostatnio wskazany adres do korespondencji”.

W odpowiedzi na pozew pozwany nie zakwestionował, iż w stosowanym przez niego wzorcu zawarte jest powołane w pozwie postanowienie. Nie zaprzeczył także, aby stosował wskazane postanowienie, w związku z czym okoliczność tą należało uznać za przyznaną w oparciu o przepis art. 230 k.p.c.

Wobec nie zakwestionowania wiarygodności wzorca umownego, ani niezgodności kwestionowanego postanowienia z treścią postanowienia zawartego w Regulaminie należało uznać za udowodnione, iż jest ono stosowane przez pozwanego.

Postanowieniem z dnia 16 czerwca 2011r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów połączył do wspólnego rozpoznania i odrębnego rozstrzygnięcia sprawy o sygnaturach XVII AmC 1458/10, XVII AmC 1459/10, XVII AmC 1460/10, XVII AmC 1461/10, XVII AmC 1462/10.

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Sąd poddał treść przedmiotowego postanowienia wzorca umownego ocenie prawnej w kontekście czy ma ono charakter niedozwolonego postanowienia umownego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i w efekcie uznał, iż powództwo jest uzasadnione.

Należy podkreślić, że w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Sąd dokonuje abstrakcyjnej oceny wzorca celem ustalenia, czy zawarte w nim klauzule mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Niedozwolone postanowienia umowne określają przepisy art. 385 ¹ – 385 ³ k.c., mające na celu ochronę konsumenta przed niekorzystnymi postanowieniami umowy łączącej go z profesjonalistą.

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c., za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Z przytoczonego sformułowania wynika zatem, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania zależna jest od spełnienia następujących przesłanek:

1) postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom;

2) ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami;

3) ukształtowane we wskazany sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta;

4) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.

Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, natomiast brak jednej z nich skutkuje tym, iż Sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności.

Analizując zakwestionowane przez powoda postanowienie w oparciu o w/w kryteria, nie budzi wątpliwości Sądu, że konsumenci generalnie nie mają wpływu na jego treść, a zatem należało uznać, że postanowienie nie jest z nimi uzgadniane indywidualnie.

Przedmiotowe postanowienie nie dotyczy także świadczenia głównego wynikającego z umowy, a korespondencyjnego informowania konsumenta o zmianach Regulaminu.

Do rozstrzygnięcia pozostała zatem jedynie kwestia, czy zakwestionowane przez powoda postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Należy wskazać, że „dobre obyczaje” to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać także działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania. Pojęcie „interesów konsumenta” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, mogą tu wejść w grę także inne aspekty: zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp. Naruszenie interesów konsumenta wynikające z niedozwolonego postanowienia musi być rażące, a więc szczególnie doniosłe. Pojęcie „dobrych obyczajów” (w szczególności w stosunkach umownych między profesjonalistą a konsumentem) zdefiniowała judykatura - w orzeczeniu SN z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, IC Biul. SN 2006, nr 2, s. 86 wskazano, iż za „sprzeczne z dobrymi obyczajami” należy uznać wprowadzenie klauzul godzących w równowagę kontraktową, zaś „rażące naruszenie interesów konsumenta” polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku umownym.

W świetle powyższego Sąd uznał, że kwestionowana przez powoda klauzula o treści „O wprowadzonych do Regulaminu zmianach Bank powiadamia Posiadacza Rachunku przesyłając informację o zmianach do Regulaminu lub Regulamin uwzględniający zmiany, listem zwykłym na ostatnio wskazany adres do korespondencji”. stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Przede wszystkim należy zaznaczyć, iż zgodnie z art. 61 § 1 kc oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Z kolei budzić może wątpliwości czy korespondencja zawierająca takie oświadczenie przesłana stronie umowy listem zwykłym gwarantuje zapoznanie się z jej treścią.

Tymczasem zapoznanie się przez konsumenta z informacją odnośnie zmian w Regulaminie do rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych ma doniosłe znaczenie. Jak wynika bowiem z treści przepisu art. 384 ¹ kc, mającym zastosowanie w niniejszym przypadku z uwagi na występowanie stosunku umownego o charakterze ciągłym, nowy wzorzec będzie wiązał drugą stronę umowy m.in. jeżeli strona nie wypowie umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na § 29 ust. 3 Regulaminu, który stanowi, że jeżeli w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zmianie Regulaminu przedstawiciel ustawowy nie złoży oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, zmiany te wchodzą w życie po upływie powyższego terminu. Tym samym, gdy konsument nie otrzyma informacji o zmianie Regulaminu wysłanego przez bank listem zwykłym i w związku z tym nie złoży w określonym terminie oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, po upływie tego terminu będzie wiązał go nowy zmieniony Regulamin, gdyż jego zmiany wejdą w stosunku do tego konsumenta w życie.

Podkreślenia wymaga, iż zmiany Regulaminu do rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych mogą być z punktu widzenia konsumenta niezwykle istotne, co więcej zmiany te mogą być w jego ocenie niekorzystne. Przy stosowaniu przez Bank zakwestionowanego postanowienia może zaistnieć sytuacja, że pomimo, iż list zwykły dotyczący zmian Regulaminu nie dotrze do adresata będzie wywoływał skutki takie jakby zawiadomienie banku do tego adresata dotarło. W tej sytuacji uznać należy, że powiadomienie konsumenta o zmianach Regulaminu listem zwykłym na ostatnio wskazany adres do korespondencji nie zabezpiecza praw konsumenta w stosunku umownym.

Z powyższych względów należy uznać, że przedmiotowe postanowienie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

Z tych względów Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał, że zakwestionowane postanowienie wzorca umownego stosowanego przez pozwanego w obrocie z konsumentami stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i zakazał jego stosowania na podstawie art. 479 ⁴² k.p.c.

O wysokości wpisu od pozwu i obciążeniu nim pozwanego na rzecz Skarbu Państwa orzeczono na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 113 ust. 1 oraz art. 96 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2010r. Nr 90, poz. 594 ze zm.).

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono stosownie do wyniku sporu na podstawie art. 98 i 99 k.p.c.

Publikację prawomocnego wyroku na koszt pozwanego zarządzono na podstawie art. 479 ⁴⁴ k.p.c.

SSO Maria Witkowska