Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Słupsku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 4 kwietnia 2014 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z powództwa W. W. (1)

przeciwko T. Z., D. W. i B. W.

o stwierdzenie nieważności czynności prawnej

1.  oddala powództwo;

2.  nie obciąża powoda kosztami procesu.

Na oryginale właściwy podpis

Sygn. akt I C 110/13

UZASADNIENIE

Powód W. W. (1) w pozwie wniesionym przeciwko pozwanym domagał się ustalenie nieważności czynności prawnej – umowy darowizny zawartej w formie aktu notarialnego z dnia 3 grudnia 2007r. przed notariuszem A. C. w Kancelarii Notarialnej w L., obejmującej udziały wynoszące po 1/3 części dla każdego z obdarowanych, zabudowanej nieruchomości położonej w miejscowości C., gmina C., składającej się z działek nr (...) objętej Kw nr SLlL/ (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Lęborku, twierdząc, że w chwili zawierania tej umowy znajdował się w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Pozwani T. Z., D. W. i B. W. w odpowiedzi na pozew wnieśli o oddalenie powództwa wskazując w uzasadnieniu swojego stanowiska, iż zgłoszone przez powoda powództwo jest całkowicie bezzasadne, albowiem w ich ocenie tak przed jak i w chwili zawierania tej umowy W. W. (1) był w pełni świadomy treści dokonanych ustaleń, związanych z zawartą umową, która polegała na darowiźnie posiadanego przez małżonków T. Z. (poprzednio W.) i W. W. (1) wzajemnie na swoją rzecz i częściowo na rzecz swoich dzieci D. W. i B. W..

Nadto pozwani D. W. i B. W. wskazali, iż aktem notarialnym sporządzonym w dniu 23 marca 2009r. przed notariuszem H. C. w Kancelarii Notarialnej w L. dokonali zwrotu na rzecz powoda przedmiotu darowizny, przy czym w przypadku B. W. co do całości, natomiast w przypadku D. W. co do 1/6 części w zabudowanej nieruchomości objętej Kw nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Lęborku.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwem z dnia 7 września 2007r. skierowanym do Sądu Rejonowego w Słupsku pozwana – wówczas T. W., wystąpiła o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wpisanie jej jako małżonki na prawach współwłasności małżeńskiej do nieruchomości oznaczonych numerami ksiąg wieczystych (...). Pismem z dnia 20 listopada 2007r., a następnie z dnia 5 grudnia 2007r. strony postępowania w sprawie przed Sądem Rejonowym w Lęborku, za powódkę jej pełnomocnik radca prawny M. G. i pozwany W. W. (1) złożyli zgodne oświadczenie o cofnięciu pozwu za wzajemną zgodą, wobec zawarcia przez strony ugody polegającej na całkowitym i ostatecznym podziale majątku dorobkowego. Postanowieniem z dnia 7 grudnia 2007r. Sąd umorzył postepowanie w sprawie.

dowód; pismo z dnia 20.11. 2007r. k. 62, pismo z dnia 5.12.2007r. k. 67, postanowienie z dnia 7.12.2007r. k.71 akt sprawy SR w Lęborku (...).

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2007r. Sąd Okręgowy w Słupsku po przeprowadzeniu w tym samym dniu rozprawy rozwiązał przez rozwód związek małżeński T. i W. W. (1) bez orzekania o winie. W trakcie przesłuchania stron małżonkowie złożyli oświadczenie, iż dnia poprzedniego dokonali przed notariuszem na zgodny wniosek podziału posiadanego majątku dorobkowego.

dowód; protokół rozprawy i wyrok SO w Słupsku k. 27-29 akt sprawy (...).

Aktem notarialnym z dnia 3 grudnia 2007r. sporządzonym w Kancelarii Notarialnej w L. Rep. A numer (...) doszło do zawarcia umowy darowizny której stronami byli powód W. w. i pozwani T. Z. (poprzednio W.), B. W. i D. W.. T. W. oświadczyła, że wyraża zgodę na;

1)  dokonanie przez męża W. W. (1) czynności dotyczących majątku wspólnego polegających na darowiźnie, z ich majątku wspólnego, jej samej do jej majątku osobistego, udziału wynoszącego 1/3 część w nieruchomości objętej księgą wieczystą (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Lęborku, opisanej bliżej w § 1 lit A tego aktu,

2)  darowiźnie, z ich majątku wspólnego, synowi D. W. udziału wynoszącego 1/3 część w nieruchomości objętej Kw nr SLlL/ (...) Sądu Rejonowego w Lęborku, opisanej bliżej w § 1 lit A tego aktu,

3)  darowiźnie, z ich majątku wspólnego, córce B. W. udziału wynoszącego 1/3 część w nieruchomości objętej Kw nr SLlL/ (...) Sądu Rejonowego w Lęborku, opisanej bliżej w § 1 lit A tego aktu,

Jednocześnie powód oświadczył, że wyraża zgodę na dokonanie przez T. W. czynności dotyczącej ich majątku wspólnego polegającej na darowaniu mu, z ich majątku wspólnego, jemu samemu do jego majątku osobistego, całej nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim, opisanej bliżej w § 1 lit B tego aktu. Następnie powód za zgodą swojej wówczas jeszcze żony, na dokonanie czynności dotyczącej ich majątku wspólnego, oświadczył, iż daruje żonie do jej majątku osobistego, oraz synowi D. W. a także córce B. W., udziały wynoszące po 1/3 części w nieruchomości opisanej bliżej w § 1 lit A aktu, objętej Kw nr SLlL/ (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Lęborku, a T. W., D. W. i B. W. oświadczają że powyższe darowizny udziałów na zasadach współwłasności przyjmują.

dowód; odpis aktu notarialnego Rep. A nr (...) k.5-7 akt niniejszej sprawy.

W dniu 23 marca 2009r. w Kancelarii notarialnej w L. doszło do spotkania stron niniejszego postepowania, a następnie do złożenia oświadczenia woli spisanego w formie aktu notarialnego repertorium A numer (...) w treści którego, stawający oświadczyli, że dnia 12.09.2008 roku za nr Rep. (...) oraz dnia 18.11.2008 roku za nr Rep (...) i Rep (...) w tutejszej kancelarii (...) odwołał dokonaną dnia 3.12.2007 roku numer Rep. (...) darowiznę nieruchomości położonej w C., gmina C. objętej Kw numer (...) na rzecz córki B. W., na rzecz żony B. W. (obecnie byłej żony) i na rzecz syna D. W. z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanych, które to oświadczenia zostały im doręczone odpowiednio dnia 15.09.2008 roku i 19.11.2008 roku, a T. W. dnia 13.02.2009 roku odwołała darowiznę nieruchomości położonej w miejscowości O., gmina L., powiat S. (Kw numer GDlA/ (...)) dokonaną na rzecz męża W. W. (1) dnia 3.12.2007 roku numer Rep. (...), z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, które to oświadczenie zostało mu doręczone dnia 19.02.2009 roku.

Jednocześnie W. W. (1) oświadczył, że cofa (za zgodą obdarowanych) swoje oświadczenia z dnia 12.09.2008 roku i 18.11.2008 roku o odwołaniu darowizn dokonanych na rzecz B. W., T. W. i D. W., a nadto oświadczył, że uważa swoje roszczenia o przeniesienie własności udziałów we współwłasności nieruchomości zabudowanej położonej w miejscowości C., gmina C. objętej Kw numer SLlL/ (...), za niebyłe. Nadto W. W. (1) oświadczył, że zobowiązuje się w ciągu siedmiu dni cofnąć wszystkie pozwy, wnioski, zawiadomienia o popełnieniu przestępstw przez obdarowanych i inne sprawy wniesione do sądu i organów ścigania przeciwko nim.

Z kolei T. W. oświadczyła, że przebaczyła W. W. (1) rażącą niewdzięczność i cofa (za zgoda obdarowanego) swoje oświadczenie z dnia 13.02.2009 roku o odwołaniu darowizny dokonanej na rzecz W. W. (1), a nadto oświadczyła, że uważa swoje roszczenie o przeniesienie własności udziału we współwłasności nieruchomości położonej w O., gmina L., objętej Kw nr (...), za niebyłe.

Strony aktu notarialnego oświadczyły, że nie roszczą ani w przyszłości nie będą rościć wobec siebie żadnych pretensji w tym również finansowych z tytułu umowy darowizny z dnia 3.12.2007 roku nr Rep. (...).

dowód; odpis aktu notarialnego Rep. A nr (...) k.53-54 akt niniejszej sprawy.

W tym samym dniu doszło również do zawarcia pomiędzy stronami kolejnej umowy darowizny w formie aktu notarialnego Repertorium A numer (...) na mocy której, B. W. darowała swojemu ojcu W. W. (1) cały swój udział wynoszący 1/3 część w zabudowanej nieruchomości składającej się z działek nr (...) objętej Kw nr SLlL/ (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Lęborku, a W. W. (1) oświadczył, że darowiznę udziału w przedmiotowej nieruchomości przyjmuje. D. W. darował swojej matce T. W. udział wynoszący 1/6 część i ojcu W. W. (1) udział wynoszący 1/6 część w zabudowanej nieruchomości objętej Kw nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Lęborku, a T. W. i W. W. (1) oświadczyli, że darowizny udziałów w przedmiotowej nieruchomości przyjmują.

dowód; odpis aktu notarialnego Rep. A nr (...) k.55-57 akt niniejszej sprawy.

W dniu 20 sierpnia 2010r. powód W. W. (1) dokonał sprzedaży na rzecz W. W. (4) przysługującego mu udziału w wysokości 3/6 w prawie własności zabudowanej działki nr (...) położonej w C. dla której Sąd Rejonowy w Lęborku Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...) za cenę 250.000zł.

dowód; odpis aktu notarialnego Rep. A nr (...) k.115a akt niniejszej sprawy.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Bezspornie punktem ciężkości sporu jest kwestia ważności umowy darowizny z dnia 3 grudnia 2007r.

Odnosząc się merytorycznie do zgłoszonego żądania, to treścią hipotezy art. 82 kodeksu cywilnego jest złożenie oświadczenia woli przez osobę znajdującą się w stanie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innych, chociażby nawet przemijających zaburzeń czynności psychicznych, które wyłączały jej świadomość albo uniemożliwiały powzięcie decyzji i wyrażenie woli w sposób swobodny. Z taką hipotezą przywołany przepis łączy dyspozycją w postać sankcji bezwzględnej nieważności złożonego oświadczenia woli. W art. 82 k.c. mamy do czynienia z dwiema różnymi sytuacjami (choć nie z dwiema różnymi wadami oświadczenia woli) Ustawodawca przyjął że aby czynność prawna była skuteczna, musi być podjęta świadomie i swobodnie, czyli aby składający oświadczenie woli miał rozeznanie, jaki skutek chce osiągnąć przez swoje działanie, oraz aby miał możliwość realizacji swej woli. Stan braku świadomości nie musi być całkowity i zupełny, jednak częściowe wyłączenie świadomości musi być znaczne. Ustawodawca nie scharakteryzował możliwych przyczyn wyłączenia swobody. Jednak w orzecznictwie ukształtował się jednoznaczny pogląd, że nie jest dotknięta brakiem świadomości ani swobody czynność zdziałana ze względu na trudną sytuację ekonomiczna bowiem przyczyna wyłączająca swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli musi być umiejscowiona w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w jakiejś sytuacji zewnętrznej, w jakiej osoba ta została postawiona ( por. wyr. SN z dnia 1 lipca 1974r., (...), (...), z. 2, s. 30).

Stan wyłączający świadomość lub swobodę, jako określony stan faktyczny, dowodzony może być wszystkimi środkami, a mianowicie przesłuchaniem świadków, stron, analizą dokumentów itp. W każdym jednak wypadku sąd obowiązany jest zwrócić się o pomoc do biegłych, i to nie tylko wówczas, gdy w grę wchodzi choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy. Prawidłowość zastosowania przepisów prawa materialnego dotyczących nieważności czynności prawnej jest ściśle uzależniona od dokonania ustaleń faktycznych.

W okolicznościach niniejszej sprawy chybiony jest zdaniem Sądu argument, że powód dokonując w dniu 3 grudnia 2007r. czynności prawnej działał w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Przyczyn powstania powyższego stanu powód upatrywał w swoim stanie psychicznym, związanym ze skutkami udaru który przeszedł w 1995r. Przemawiało to zdaniem powoda za tym, że jego proces decyzyjny i myślowy nie funkcjonował należycie. Działał ona bez rozeznania i nie zdawał sobie sprawy ze skutków jakie niesie za sobą zawierana umowa i składane oświadczenia, a stan ten został wykorzystany przez pozwanych i ich pełnomocnika.

Podstawę ustaleń Sądu stanowiły przede wszystkim zeznania świadków M. G. i H. C.. Zeznania te oceniane w całości i przez pryzmat pozostałego, a wskazanego poniżej materiału dowodowego znajdującego się w aktach sprawy są spójne, logiczne, wzajemnie się uzupełniają. Sąd oparł się również na zgromadzonych w sprawie dokumentach, w szczególności na niekwestionowanym wypisie aktu notarialnego z dnia 3 grudnia 2007r. i z dnia 23 marca 2009r. oraz dokumentacji lekarskiej i opinii biegłego.

Sąd ustalając czy powód W. W. (1) w chwili zawierania umowy będącej przedmiotem sporu znajdował się w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, tj. stanie który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania a także czy miała zniesioną zdolność wyboru między taką, a inną decyzją, zniesione lub mocno zaburzoną pamięć i funkcje intelektu zważywszy na sekwencje zdarzeń poprzedzających samo zawarcie aktów notarialnych dopuścił dowód z pisemnej opinii biegłego z dziedziny psychiatrii.

W oparciu o przeprowadzony z badanym wywiad oraz analizę dokumentacji medycznej, biegły rozpoznał u powoda schorzenie psychiczne w postaci zespołu psychoorganicznego rozpoczynającego się. W ocenie biegłego co zostało zawarte w końcowym wniosku opinii, w momencie podpisywania aktu notarialnego w dniu 3.12.2007r. stan psychiczny W. W. (1) umożliwiał mu świadome i swobodne podejmowanie decyzji, rozumienie wszystkich czynności towarzyszących podpisywaniu aktu notarialnego oraz rozumienie zachowań własnych i innych osób. Stan psychiczny pozwalał na przewidywanie skutków swojego postępowania. W uzasadnieniu swojego stanowiska biegły wskazał, iż stwierdzone u badanego upośledzenie pamięci i trudności w koncentracji uwagi niewielkiego stopnia bez cech otępienia nie upośledzały jego zdolności do zrozumienia sytuacji w której się znajduje, zrozumienia czynności które są wykonywane i skutków z tego faktów wynikających.

Zdaniem Sądu nie sposób zakwestionować powyższej oceny w kontekście dokonanych ustaleń i sekwencji zdarzeń poprzedzających zawarcie przez powoda umowy darowizny i tych mających miejsce później. Dlatego Sąd w całości podzielił wydaną przez biegłego S. G. opinię, która charakteryzuje się dużą fachowością i jest wynikiem pełnej i dogłębnej analizy zgromadzonego materiału dowodowego. Przede wszystkim należy ocenić ją jako opinię wyjaśniającą kwestie wskazane w zleceniu. Jest ona logiczna i jednoznaczna, a co istotne wnioski w niej zawarte nie zostały skutecznie zakwestionowane przez strony procesu.

Podkreślić należy, iż ustalenia faktyczne w procesach, które mają na celu wykazanie stanu świadomości jednej ze stron umowy w chwili jej zwarcia, w szczególności, gdy od tej chwili upłynął już pewien okres czasu, są zawsze obarczone pewnym stopniem niepewności i muszą być oparte na wnioskowaniu z faktów, na fachowej wiedzy medycznej i doświadczeniu życiowym.

Opinia biegłego podlega, tak jak i inne dowody ocenie według art. 233 § 1 k.p.c., lecz odróżniają ją szczególne kryteria oceny. Stanowią je zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej wniosków. Przedmiotem opinii biegłego nie jest przedstawienie faktów, lecz ich ocena na podstawie wiedzy fachowej ( wiadomości specjalne ). Nie podlega ona zatem weryfikacji jak dowód na stwierdzenie faktów na podstawie kryterium prawdy i fałszu. Zgodnie z art..233§2 k.p.c. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego.

Stan wyłączający świadomość to najogólniej rzecz ujmując brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Sformułowanie art. 82 k.c. wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie, trzeba jednak zauważyć, że granica między stanem wyłączającym świadome powzięcie decyzji, a stanem wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo płynna. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie natomiast najczęściej także pewne ograniczenie świadomości ( por. wyrok Sądu najwyższego z dnia 7 lutego 2006r. (...)). Stosunek psychiczny do podejmowanego zachowania się i jego skutków opiera się – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 grudnia 1979 r., (...) – na dwóch momentach: przewidywania i woli. Oba te momenty zakładają istnienie nieupośledzonego działania funkcji psychicznych, pozwalające na właściwe rozeznanie znaczenia i skutków swego zachowania się oraz pokierowania swoim postępowaniem ( (...), nr 3, poz. 45).

Biegły stanowczo wykluczył, by w chwili zawierania umowy darowizny w dniu 3 grudnia 2007r. powód był dotknięty niedorozwojem umysłowym, taką chorobą psychiczną lub innymi zakłóceniami czynności psychicznych, które mogłyby w chwili podpisywania aktu notarialnego powodować stan wyłączenia świadomego i swobodnego wyrażenia swej woli oraz skutkować u badanego brakiem przezorności i niemożności zrozumienia zachowań własnych i innych osób oraz niezdawania sobie sprawy ze skutków własnego postępowania.

W doktrynie podkreśla się, że brak świadomości i swobody, o którym mowa w art.82 k.c. musi być zupełny, ponieważ powołany przepis wiąże przewidziane w nim skutki tylko z całkowitym wyłączeniem stanu świadomości lub swobody, czyli z całkowitym zniesieniem zdolności wyboru między taka a inna decyzją.

Zagadnienie czy Sąd powinien powoływać innych biegłych i wzbogacać materiał dowodowy o kolejne opinie , zostało wyjaśnione w wyroku SN z dnia 15.02.1974r., (...) (...)3 ( nie publ.), zgodnie z którym do dowodu z opinii biegłego nie mogą mieć zastosowania wszystkie zasady prowadzenia dowodów, a w szczególności art.217§1 k.p.c. Jeżeli więc sąd uzyskał od biegłych wiadomości specjalne niezbędne do merytorycznego i prawidłowego orzekania, to nie ma potrzeby żądania ponowienia lub uzupełnienia tego dowodu. Powołanie kolejnego biegłego jest uzasadnione wówczas tylko, gdy sporządzona przez dotychczasowego biegłego opinia jest niepełna, niezrozumiała, i nie udziela odpowiedzi na postawione w zleceniu pytanie. Jak podniesiono już we wcześniejszych uwagach, w przedmiotowej sprawie żadna z przytoczonych przesłanek nie zachodziła (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 1999 r., (...), z dnia 14 maja 1997 r., (...), wyrok z dnia 18 września 1997 r., (...), oraz wyrok z dnia 10 grudnia 1997 r., (...)).

Wielokrotnie też Sąd Najwyższy stwierdzał, że potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii, gdyż odmienne stanowisko oznaczałoby przyjęcie, że należy przeprowadzić dowód z wszystkich możliwych opinii biegłych, aby upewnić się, czy niektórzy z nich nie byli tego samego zdania, co strona (por. przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 1999 r., (...), i z dnia 14 maja 1997 r., (...)).

Uwzględniając zatem powyższe ustalenia i rozważania, Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż powództwo w całości podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art.108 k.p.c. w zw. z art. 102 k.p.c. Biorąc pod uwagę charakter dochodzonego roszczenia, a także subiektywne przekonanie powoda o jego zasadności oraz okoliczność, iż zweryfikowanie powództwa nie było możliwe, o czym świadczy konieczność dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, Sąd doszedł do przekonania, że spełnione zostały – określone powołanym przepisem – przesłanki uzasadniające nieobciążanie powoda kosztami procesu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2011 r. (...)). Z tych względów orzeczono jak w pkt 2 wyroku.

Na oryginale właściwy podpis