Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 maja 2013 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa K. W.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi (...)w P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 27 października 2011 r., sygn. akt XII C 366/10

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 w ten sposób, że zasądza dodatkowo od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1500 zł (jeden tysiąc pięćset złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 20 kwietnia 2010 r. do dnia zapłaty,

II.  w pozostałej części apelację powoda oddala,

III.  nie obciąża powoda obowiązkiem zwrotu pozwanemu kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego,

IV.  przyznaje adwokat A. Ł. od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) kwotę 3875 zł brutto tytułem wynagrodzenia za zastępowanie powoda z urzędu w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym.

J. Nowicki B. Wysocki M. Tomaszewski

UZASADNIENIE

Powód K. W. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państw - Dyrektora (...) w P. kwoty 100.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę za okres osadzenia w (...) w P. od dnia 15 stycznia 2001 r. do 19 sierpnia 2002 r. oraz od dnia 14 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2009 r. w poniżających warunkach, w przeludnionych celach, w których brak było odpowiedniej wentylacji, brak dostępu do ciepłej bieżącej wody.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 27 października 2011 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 500 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 20 kwietnia 2010 r. i oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

Według ustaleń Sądu Okręgowego, powód w okresie od 14 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. przez 5 miesięcy był osadzony w (...) w P. w warunkach nie zapewniających minimum powierzchni mieszkalnej wynoszącej 3 m ^{( 2 )}dla jednego osadzonego.

O fakcie przeludnienia był informowany sędzia penitencjarny. W stosunku do powoda nie była wydawana żadna indywidualna decyzja Dyrektora (...) o okresowym umieszczaniu w warunkach przeludnienia.

W okresie od 18 stycznia 2009 r. do dni 5 grudnia 2009 r. Dyrektor wydawał zarządzenia o umieszczaniu osadzonych w warunkach mieszkalnych wynoszących mniej niż 3 m ² powierzchni na jednego osadzonego.

Cele, w których przebywał powód były wyposażone w odpowiednią do liczby osadzonych, liczbę łóżek. Każdemu z osadzonych wydawane były środki do utrzymania higieny oraz środki do utrzymania czystości w celach. W niewyremontowanych celach oddziału A brak było odpowiedniej wentylacji zapewniającej dostęp świeżego powietrza. W celach mieszkalnych odczuwalny był zapach z kącika sanitarnego. Było wilgotno, na niektórych ścianach był grzyb. W celach tych latem było duszno, a zimą bywało chłodno. Powód dostęp do ciepłej wody miał tylko raz w tygodniu podczas kąpieli w łaźni, albo poprzez podgrzanie grzałką wody w misce.

Z tych względów Sąd Okręgowy uznał, że na skutek osadzenia powoda w (...) w P. w przeludnionych celach przez okres 5 miesięcy, doszło do naruszenia jego dóbr osobistych w zakresie prawa do humanitarnego i godnego odbywania kary pozbawienia wolności roszczenie o zadośćuczynienie oparte na podstawie 448 k.c. jest zasadne do kwoty 500 zł. W ocenie Sądu, roszczenie powoda za okres od 15 stycznia 2001 r. do 19 sierpnia 2002 r. uległo przedawnieniu.

Wyrokiem z dnia 1 lutego 2012 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu, podzielając dotychczasowe ustalenia faktyczne, oddalił apelacje jakie wniosły obie strony od wyroku Sądu pierwszej instancji. Oceniając zarzuty apelacji powoda dotyczące zaniżenia zadośćuczynienia przyznanego na podstawie art. 448 k.c., Sąd Apelacyjny podkreślił, że okres przebywania przez powoda w przeludnionych celach nie był wyjątkowo długi, ani nie miał charakteru wyjątkowo intensywnego. Okoliczności te według Sądu mają znaczenie dla oceny sumy zadośćuczynienia, albowiem jej wysokość zależy od rodzaju naruszonego dobra, rozmiaru doznanej krzywdy, intensywności naruszenia, stopnia negatywnych konsekwencji dla pokrzywdzonego wynikających z dokonanego naruszenia dobra osobistego oraz nieodwracalność skutków naruszenia i stopnia winy sprawcy. W ocenie Sądu Apelacyjnego zasądzona w pierwszej instancji kwota zadośćuczynienia jest adekwatna do rodzaju naruszonego dobra osobistego, rozmiaru i intensywności krzywdy. Skutki naruszenia dobra osobistego nie miały też charakteru nieodwracalnego. Zadośćuczynienie w dochodzonej wysokości było zdecydowanie wygórowane, oderwane od realiów sprawy.

Powód wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu drugiej instancji. Powód zarzucił w niej naruszenie prawa materialnego tj. art. 448 k.c. przez jego błędną wykładnię i uznanie, że zasądzona na rzecz powoda kwota 500 zł nosi cechy odpowiedniego zadośćuczynienia w rozumieniu tego przepisu.

Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 19 grudnia 2012 r. uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację powoda oraz rozstrzygającej o kosztach postępowania i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu pozostawiając temu sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania kasacyjnego. W ocenie Sądu Najwyższego Sąd drugiej instancji poprzestał na rozważeniu przebywania prze powoda w celi przeludnionej przez okres około pięciu miesięcy. Jednakże warunki więzienne kształtują różne parametry. Tylko jednym z nich jest normatywna powierzchnia przypadająca na jedną osobę w celi. Poza tym istotne są kwestie związane z dostępem do infrastruktury sanitarnej, stanem tej infrastruktury, możliwości korzystania z ciepłej wody, ogólnym stanem celi w tym jej oświetleniem, ogrzewaniem, wentylacją. Dlatego w przypadku, gdy powód powołuje kilka z tych okoliczności, Sąd powinien ocenić je łącznie. Ocena ta powinna odnosić się do konkretnych cel w których przebywał powód, przy czym należy mieć na uwadze, że nie w każdym przypadku przebywanie przez skazanego w celi nieodpowiadającej standardom estetycznym i użytkowym jest równoznaczne z uznaniem, że doszło do naruszenie jego godności osobistej.

Sąd Apelacyjny w pisemnych motywach przytoczył wypracowane w piśmiennictwie i judykaturze Sądu Najwyższego okoliczności którymi powinien kierować się Sąd przy stosowaniu art. 448 k.c. i ustalaniu odpowiedniego zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych. Jednak poza ich wymienieniem, i to z uwzględnieniem stopnia winy sprawcy, nieaktualnym w odniesieniu do pozwanego Skarbu Państwa, Sąd Apelacyjny nie wskazał, które z nich i z jaką indywidualną intensywnością miały wpływ na wysokości zadośćuczynienia przyznanego powodowi. Jedyny wyjątek dotyczy długości okresu umieszczenia powoda w przeludnionej celi i uznanego w związku z tym braku intensywności naruszenia dobra osobistego powoda.

Wysokość świadczenia przysługującego na podstawie art. 448 k.c. ma charakter ocenny. Podstawową funkcją zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych jest funkcja kompensacyjna. Zadośćuczynienie ma wynagrodzić doznaną krzywdę, przy czym należy uwzględnić wszystkie aspekty tej krzywdy. Wobec tego zadośćuczynienie pieniężne, niebędące odszkodowaniem, powinno mieć odczuwalną dla powoda wartość majątkową. Określenie zadośćuczynienia w wysokości nieodpowiedniej do okoliczności stanowiących podstawę jego przyznania może stanowić postać naruszenia art. 448 k.c. Ocenę w tym zakresie musi jednak poprzedzić ustalenie i rozważenie wszystkich podnoszonych przez powoda okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla ustalenia wysokości zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie jego dóbr osobistych.

Sąd Apelacyjny po ponownym rozpoznaniu sprawy zważył, co następuje:

Apelację w pewnej części należy uznać za usprawiedliwioną.

Ustalenia faktyczne sądu I instancji nie budzą wątpliwości i nie są kwestionowane w apelacji.

Stąd ustalenia te Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje, przyjmując je za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Podzielić natomiast należy podniesiony w apelacji zarzut naruszenia przepisów art. 448 kc w zw. z art. 23 kc oraz art. 24 kc, poprzez ich niewłaściwe zastosowanie w stosunku do ustalonego stanu faktycznego.

Z uzasadnienia pisemnego zaskarżonego wyroku wynik, że sąd I instancji jako naruszenie dóbr osobistych powoda, w postaci prawa do godnego odbywania kary pozbawienia wolności, uznał jedynie umieszczenie go przez okres 5 miesięcy w celach, nie zapewniających minimum powierzchni „mieszkalnej”, tzn. 3 m ² na każdego osadzonego i z tego tytułu przyznał mu zadośćuczynienie w wysokości po 100 zł za każdy miesiąc odbywania kary w warunkach przeludnienia.

Jednocześnie jednak sąd ustalił, że przez cały okres odbywania kary, nie objęty przedawnieniem, powód odbywał karę na niewyremontowanym Oddziale A, w którym również inne parametry bytowe odbiegały od humanitarnych warunków odbywania kary.

W uzasadnieniu wyroku mowa jest bowiem także o niezachowaniu właściwych warunków termicznych, braku właściwej wentylacji, wilgoci, grzybie na ścianach oraz niedostatecznym oświetleniu (str. 9 uzasadnienia).

Natomiast z motywów wyroku nie wynika, aby ustalenia takie, przesądzające także o naruszeniu dóbr osobistych powoda, zostały uwzględnione przy określaniu wysokości należnego skarżącemu zadośćuczynienia, o jakim mowa w art. 448 kc.

Na ten aspekt zaskarżonego orzeczenia zwrócił też uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 grudnia 2012r.

Ponadto przyznana powodowi kwota zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, z uwagi na swą wysokość, nie spełnia kryterium „odpowiedniej sumy”, w rozumieniu przepisu art. 448 kc.

W ocenie sądu odwoławczego, sumą zadośćuczynienia adekwatną w stosunku do charakteru i stopnia naruszenia dóbr osobistych powoda, będzie kwota 2.500 zł.

Kwota ta z jednej strony stanowić będzie odczuwalne przysporzenie w majątku powoda, z drugiej natomiast nie będzie znacząco odbiegać od świadczeń przyznawanych przez sądy w podobnych sprawach.

Należy tu uwzględnić m.in., że, jakkolwiek odpowiedzialność Skarbu Państwa nie jest w rozpoznawanej sprawie uzależniona od winy jego funkcjonariuszy, to nie można pominąć, że warunki odbywania kary pozbawienia wolności pozostają w prostej zależności od możliwości finansowych państwa.

Z ustaleń sądu I instancji wynika przy tym, że państwo nie pozostaje tu bezczynne i sukcesywnie, w drodze remontów zakładów, w sposób znaczący podnosi poziom warunków bytowych, w jakich skazani odbywają karę pozbawienia wolności.

Poza tym jest oczywiste, że powód nie mógł realnie oczekiwać, że będzie odbywał karę pozbawienia wolności w komforcie zbliżonym do warunków wolnościowych.

Odsetki ustawowe od dodatkowo przyznanego mu świadczenia należą się powodowi od dnia doręczenia pozwanemu pozwu (art. 481 kc w zw. z art. 455 kc).

Z tych przyczyn na podstawie przepisu art. 386 § 1 kpc oraz powołanych wyżej przepisów prawa materialnego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Dalej idące żądania apelacji są bezzasadne.

Z przyczyn, o jakich mowa wyżej oraz z uwagi na okoliczności szczegółowo wskazane w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie było podstaw do przyznania skarżącemu zadośćuczynienia w większych rozmiarach.

Należy uwzględnić, że znaczna część zarzutów, podnoszonych w pozwie, nie znalazła potwierdzenia w materiale dowodowym, co dotyczy m.in. rzekomego braku właściwej opieki lekarskiej, bezprawnego narażania na zakażenie chorobami zakaźnymi itp.

Dlatego na podstawie art. 385 kpc orzeczono jak w punkcie II wyroku.

Wnioski apelacji uwzględnione zostają ostatecznie w nieznacznym, w stosunku do wartości przedmiotu zaskarżenia, zakresie.

Uzasadniałoby to obciążenie skarżącego w całości kosztami postępowania odwoławczego, co oznaczałoby obowiązek zwrotu pozwanemu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym.

Sąd Apelacyjny uznał jednak, że w sprawie zaistniały szczególne okoliczności, uzasadniające nieobciążanie powoda tymi kosztami (art. 102 kpc, punkt III wyroku).

Powód nie ma dochodów ani zgromadzonego majątku. Poza tym, ponoszenie przez niego kosztów procesu w praktyce zniweczyłoby majątkowe znaczenie zasądzonego na jego rzecz świadczenia.

O wynagrodzeniu, należnym ustanowionemu na rzecz skarżącego pełnomocnikowi z urzędu za zastępstwo w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym orzeczono (punkt IV wyroku) na podstawie art. 29 ustawy z dnia 26 maja 1982r – Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz. U. z 2009r, nr 146, poz. 1188 ze zm.), przy uwzględnieniu § 2 ust. 1-3 oraz § 13 ust. 1 pkt. 2) i ust. 4 pkt. 2 w zw. z § 6 pkt. 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013r, nr 461).

Wynagrodzenie za postępowanie apelacyjne wynosi 1.661 zł brutto (w tej wysokości ustalone zostało w poprzednim wyroku Sądu Apelacyjnego, który w tej części nie był zaskarżony skarga kasacyjną) a za postępowanie kasacyjne 2.214 zł brutto, czyli łącznie za obie instancje 3.875 zł brutto (tzn, z uwzględnieniem VAT).

/-/ J. Nowicki /-/ B. Wysocki /-/ M. Tomaszewski