Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2013 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 maja 2013 roku w S.

sprawy z powództwa T. N.

przeciwko B. Ż.

o nakazanie

na skutek apelacji wniesionej przez powódkę

od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie

z dnia 22 maja 2012 r., sygn. akt I C 334/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki T. N. na rzecz pozwanej B. Ż. kwotę 1.200 (jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 1291/12

UZASADNIENIE

Powódka T. N. pozwem skierowanym przeciwko B. Ż. wniosła o nakazanie pozwanej B. Ż. znoszenia egzekucji ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w S., w celu zaspokojenia wierzytelności wynikającej z nakazu zapłaty wydanego w sprawie o sygn. I Nc 1783/11, przy przyjęciu, iż pozwana może zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę należności wynikających z powyższego nakazu oraz o zasądzenie od pozwanej zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podała, że na początku 2009 roku udzieliła pożyczki w kwocie 24.500 zł swojemu ojcu M. D.. Pismem z dnia 19 sierpnia 2011 roku zażądała zwrotu pożyczki, a następnie wystąpiła przeciwko ojcu na drogę sądową i w dniu 12 grudnia 2011 roku uzyskała nakaz zapłaty. W listopadzie 2011 roku powódka powzięła wiadomość, że w dniu 5 sierpnia 2011 roku jej ojciec dokonał darowizny lokalu przy ul. (...) na rzecz pozwanej. Wyzbycie się przez M. D. ww. lokalu spowodowało jego niewypłacalności, gdyż nie posiada on żadnego innego majątku poza świadczeniem emerytalnym. W ocenie powódki dłużnik M. D. działał w celu pokrzywdzenia wierzycielki, a pozwana wiedziała o tej okoliczności. Nawet jednak, gdyby pozwana nie miała tej świadomości, to czynność prawna była nieodpłatna.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwana podniosła, iż nakaz zapłaty, z którego powódka wywodzi swoją wierzytelność w stosunku do M. D. nie jest prawomocny. Pozwana zaprzeczyła, aby między powódką, a M. D. została zawarta umowa pożyczki, przyznała, iż miało miejsce przekazanie kwoty 24.500 zł, lecz była do darowizna, a nie pożyczka. Pozwana z ostrożności procesowej powołała się również na okoliczność, iż M. D. nie działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzycielki, a nadto powódka nie wykazała, aby M. D. stał się niewypłacalny.

Wyrokiem wydanym w sprawie o sygn. akt I C 334/12 w dniu 22 maja 2012 roku Sąd Rejonowy Szczecin - Centrum w Szczecinie:

I.  oddalił powództwo;

II.  zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 2417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na ustalonym w sposób następujący stanie faktycznym:

W dniu 5 sierpnia 2011 roku M. D. darował B. Ż. spółdzielcze własnościowe prawo do 1okalu przy ul. (...) w S..

Pismem z dnia 19 sierpnia 2011 roku pełnomocnik T. N. wezwał M. D. do zwrotu pożyczki w kwocie 24.500 zł, udzielonej w dniu 6 marca 2009 roku, w terminie 7 dni od otrzymania wezwania.

W dniu 27 września 2011 roku T. N. wniosła do Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie pozew przeciwko M. D. o zapłatę kwoty 24.500 zł.

Nakazem zapłaty z dnia 12 grudnia 2011 roku ww. Sąd nakazał M. D., aby zapłacił T. N. kwotę 24 500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 30 sierpnia 2011 roku do dnia zapłaty oraz kosztami procesu w kwocie 2724 zł.

M. D. wniósł sprzeciw od ww. nakazu zapłaty.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo, oparte o art. 527 § 1 i 3 kc, za niezasadne.

Sąd zważył, że powódka reprezentowana przez fachowego pełnomocnika sformułowana żądanie nie w sposób wynikający z cytowanego przez siebie przepisu, lecz wniosła o nakazanie pozwanej znoszenia egzekucji ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przy (...) w S., w celu zaspokojenia wierzytelności wynikającej z nakazu zapłaty wydanego w sprawie o sygn. I Nc 1783/11, przy przyjęciu, iż pozwana może zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę należności wynikających z powyższego nakazu.

Zdaniem Sądu tak sformułowane żądanie, nawet gdyby zostały spełnione wszystkie przesłanki zawarte w treści art. 527 kc, nie mogło być uwzględnione. Z ww. przepisu wynika bowiem, iż w przypadku dokonania czynności prawnej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela, na podstawie której osoba trzecia uzyskała korzyść z pokrzywdzeniem wierzyciela, na podstawie której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, wierzyciel może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego. Artykuł 531 § 1 kc precyzuje, iż uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej. Z treści ww. przepisów wprost wynika, iż ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika musi być realizowana poprzez sformułowanie powództwa o uznanie określonej czynności prawnej za bezskuteczną. Jest to zatem powództwo o ukształtowanie nowego stanu prawnego.

Powódka w niniejszej sprawie nie żądała natomiast uznania czynności prawnej za bezskuteczną, lecz żądała od pozwanej świadczenia, w postaci znoszenia egzekucji z jednoczesną możliwością zwolnienia się od tego obowiązku poprzez zapłatę kwoty 24.500 zł świadczenia głównego i kwoty 2724 zł tytułem kosztów procesu. Sąd wskazał, że uznanie za bezskuteczną względem wierzyciela czynności podjętej przez dłużnika niesie ze sobą ten skutek, że wierzyciel dysponujący tego typu orzeczeniem może dochodzić zaspokojenia bezpośrednio z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły, z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej. Jest to tzw. „bezskuteczność względna” czynności prawnej. Dokonana przez dłużnika czynność traktowana jest względem wierzyciela w taki sposób, jak gdyby nie miała miejsca. Wywołane przez nią skutki prawne nie oddziałują na sferę uprawnień wierzyciela, który może prowadzić czynności egzekucyjne skierowane do danego składnika majątku osoby trzeciej, jak gdyby dana czynność pomiędzy tą osobą, a dłużnikiem ogóle nie została dokonana. Z kolei art. 533 kc stanowi, iż osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika. O ile pierwszeństwo zaspokojenia się określone w art. 532 kc stanowi skutek uznania czynności prawnej za bezskuteczną, tak spełnienie świadczenia określone w art. 533 kc jest fakultatywnym uprawnieniem osoby trzeciej, z którego może skorzystać lecz nie musi. Żaden z dwóch ww. przepisów nie daje podstaw do formułowania pozwu o nakazanie. Dla wzmocnienia zajętego stanowiska Sąd Rejonowy odwołał się poglądu wyrażonego w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2005 roku (sygn. V CK 598/04, Lex nr 1111039).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła powódka i zaskarżając wyrok w całości, wniosła o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów niniejszego procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, a nadto zawieszenie postępowania w sprawie do czasu zakończenia postępowania w sprawie I C 304/12 Sądu Rejonowego Szczecin Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie.

Skarżąca zarzuciła Sądowi Rejonowemu:

1.  obrazę art. 130 § 1 kpc, poprzez niezastosowanie i nie wezwanie pełnomocnika powódki, aby w zakreślonym tygodniowym terminie sprecyzował powództwo,

2.  obrazę art. 177 § 1 pkt 1 kpc poprzez niezastosowanie i nie zawieszenie postępowania, mimo nieprawomocnego orzeczenia o obowiązku zwrotu przez M. D. pożyczki na rzecz powódki.

W uzasadnieniu wskazała, że w dniu rozpoznania sprawy niewątpliwie wystąpiły przeszkody do jej rozstrzygnięcia, a jedną z nich było niespełnienie warunku „dokładnego określenia żądania”, co w myśl przepisu art. 130 § 1 kpc winno spowodować wezwanie do sprecyzowania żądania pozwu. Niewątpliwie brak precyzyjnego określenia żądania (art. 187 § 1 pkt 1 kpc ) jest brakiem formalnym, który podlega uzupełnieniu w trybie wskazanym przepisem art. 130 § 1 kpc. Wskazała, że w przypadku żądania pozwu o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa „powód powinien wskazać, jakie rodzaju ukształtowania żąda” „jeżeli pozew nie spełnia tego warunku, przewodniczący powinien wezwać powoda do uzupełnienia tego braku w terminie tygodniowym pod rygorem zwrotu pozwu”. W sprawie niniejszej powódka nie była wzywana do sprecyzowania swojego żądania, zaś z uzasadnienia wyroku jednoznacznie wynika, że przyczyną oddalenia powództwa było złożenie niewłaściwie określonego żądania.

Powódka podniosła nadto, że już po wniesieniu pozwu w sprawie niniejszej dowiedziała się, że M. D. wniósł sprzeciw w sprawie I C 304/12 Sądu Rejonowego Szczecin Prawobrzeże i Zachód, a tym samym wydany nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym utracił swoją moc. Skoro podstawą żądania w sprawie niniejszej winno być ustalenie, że M. D. jest dłużnikiem powódki i pozbył się swojego majątku czyniąc przez to egzekucję trudniejszą, bądź niemożliwą, to w pierwszej kolejności winny być poczynione powyższe ustalenia, jeśli zaś Sąd nie czyni tych ustaleń samodzielnie, a opiera się na rozstrzygnięciu innego sądu, winien na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 kpc zawiesić postępowanie w sprawie do czasu zakończenia postępowania w sprawie I C 304/12 Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Zdaniem pozwanej Sąd I instancji słusznie uznał, że powódka błędnie sformułowała żądanie pozwu. Prawidłowym żądaniem byłoby żądanie uznania czynności prawnej za bezskuteczną. Pozwana dodała, że nie bez znaczenia pozostaje fakt, że powódka była reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, a nieprawidłowe sformułowanie przez niego żądania i nie wezwanie przez Sąd powódki do sprecyzowania powództwa w trybie art. 130 kpc nie mogą stanowić skutecznego zarzutu apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powódki okazała się bezzasadną.

Jak słusznie stwierdził Sąd Rejonowy, z powołaniem się na stanowisko wyrażone w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2005 r. (sygn. V CK 598/04, LEX nr 1111039) rola sądu, który rozpoznaje powództwo o uznanie za bezskuteczną czynności dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela, ogranicza się do orzeczenia bezskuteczności względnej czynności, jeżeli zachodzą przesłanki z art. 527 kc. Orzeczenie takie ma charakter konstytutywny polegający na zmianie stosunku prawnego istniejącego między dłużnikiem, a osobą trzecią przez ograniczenie jego skuteczności, bez naruszania ważności czynności prawnej. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy, sąd orzekający pozytywnie w przedmiocie wniesionego powództwa nie nakłada na osobę trzecią obowiązku znoszenia egzekucji. To z woli ustawodawcy - po uprawomocnieniu się wyroku - wierzyciel jest uprawniony do zaspokojenia wierzytelności kosztem osoby trzeciej, a ona ma obowiązek znoszenia egzekucji prowadzonej przez wierzyciela z jej majątku (art. 532 kc.).

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy, powódka, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, nie wniosła o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika, ale o nakazanie pozwanej znoszenia egzekucji z określonego prawa majątkowego, w celu zaspokojenia wskazanej w treści żądania wierzytelności.

Istotnie, zgodzić należy się z apelującą, że proces cywilny może się prawidłowo toczyć tylko wówczas, gdy zostanie dokładnie sformułowane żądanie pozwu (art. 187 § 1 pkt 1 kpc). Powódka myli jednakże niedokładności w sposobie sformułowania żądania z żądaniem sformułowanym dokładnie, ale wadliwie skonstruowanym i to w kształcie nie nadającym się do uwzględnienia. Powódka nie wskazała przy tym, jaką treść miałoby przebrać ewentualne zobowiązanie jej do sprecyzowania pozwu w trybie art. 130 § 1 kpc. Powoływanie się przy tym na stanowisko doktryny, zgodnie z którym pozew o ukształtowanie winien wskazywać rodzaj ukształtowania a braki w tym zakresie winny zostać uzupełnione w trybie art. 130 kpc jest chybione bowiem w niniejszej sprawie żądanie ukształtowania stosunku prawnego lub prawa w ogóle nie zostało zgłoszone. Nakaz znoszenia egzekucji, którego domagała się powódka jest skutkiem wyroku uwzględniającego powództwo z art. 527 kc i wyraża się pewnego rodzaju obowiązkiem dłużnika – nie przeszkadzania egzekucji. Powództwo z art. 527 § 1 kc jest zaś sprawą o ukształtowanie (a nie przykładowo o świadczenie). Wyrok wydany w wyniku jego uwzględnienia ma charakter konstytutywny tworzący pewien nowy stosunek prawny.

Skoro zatem powódka, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosła w pozwie jedynie o nakazanie pozwanej znoszenia egzekucji, nie formułując istotnego z punktu widzenia podstawy faktycznej pozwu, żądania uznania za bezskuteczną czynności prawnej (znamienne jest, iż wadliwie sformułowane żądanie powódki w ogóle do owej czynności prawnej nie odnosi się) Sąd Rejonowy, zobligowany był do oddalenia powództwa, bez merytorycznego zbadania zasadności takowego żądania. Powódce nie przysługiwało, bowiem tak wyartykułowane żądanie.

Podkreślenia wymaga, iż podobnie jednoznaczne stanowisko prezentowane jest w judykaturze w odniesieniu do wadliwie sformułowanego żądania odwołania darowizny w miejsce żądania jej zwrotu lub zobowiązania do złożenia oświadczenia woli (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r., sygn. III CSK 260/11, OSNC 2012/6/77; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2002 r., sygn. II CKN 647/00, LEX nr 55246; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1997 r., II CKN 146/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 175).

Wniesienie wadliwego, co do żądania, powództwa bezprzedmiotowym czyniło odnoszenie się do przesłanek warunkujących uwzględnienie żądania z art. 527 kc. Skoro bowiem żądanie takie nie zostało złożone, ocena spełnienia owych przesłanek nie mogła mieść miejsca.

W konsekwencji za bezzasadny uznać należało zarzut naruszenia art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez nie zawieszenie postępowania do czasu uprawomocnienia się nakazu zapłaty stwierdzającego wierzytelność powódki, jak również za bezzasadny ocenić należało wniosek o takowe zawieszenie sformułowany w wywiedzionej apelacji.

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Okręgowy, działając na podstawie art. 385 kpc, oddalił apelację jako bezzasadną.

W punkcie 2 Sąd Odwoławczy orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, stosownie do art. 98 § 1 i 3, art. 99 i art. 108 § 1 kpc, a także § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1349 ze zm.).