Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lipca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Barbara Trębska (spr.)

Sędzia SA Marzanna Góral

Sędzia SA Dorota Markiewicz

Protokolant – st. sekr. sąd. Ewelina Borowska

po rozpoznaniu w dniu 2 lipca 2014 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa R. K. i A. N. (1)

przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych w W.

o pozbawienie tytułów wykonawczych wykonalności

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 16 października 2013 r., sygn. akt I C 457/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  pozbawia wykonalności tytuł wykonawczy w postaci aktu notarialnego z dnia 3 czerwca 1994 r. Rep. A nr (...) zaopatrzony w klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdyni VII Wydział Cywilny z dnia 14 marca 2003 r. sygn. akt VII Co 1095/03, w całości;

2.  pozbawia wykonalności tytuł wykonawczy w postaci aktu notarialnego z dnia 3 czerwca 1994 r. Rep. A nr(...) zaopatrzony w klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdyni VII Wydział Cywilny z dnia 30 czerwca 2003 r. sygn. akt VII Co 2343/03, w całości;

3.  zasądza od Agencji Nieruchomości Rolnych w W. na rzecz R. K. i A. N. (1) kwoty po 10.373 (dziesięć tysięcy trzysta siedemdziesiąt trzy) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  zasądza od Agencji Nieruchomości Rolnych w W. na rzecz R. K. i A. N. (1) kwoty po 9.473 (dziewięć tysięcy czterysta siedemdziesiąt trzy) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym

Sygn. akt I A Ca 117/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 kwietnia 2013 r. R. K. i A. N. (1) wnieśli
o pozbawienie w całości wykonalności tytułów wykonawczych:

1/ aktu notarialnego z 3 czerwca 1994 r. rep A (...), zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdyni VII Wydział Cywilny z dnia 14 marca 2003 r. w sprawie o sygn. VII Co 1095/03,

2/ aktu notarialnego z dnia 3 czerwca 1994 r., rep. A nr (...), zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdyni VII Wydział Cywilny z dnia 30 czerwca 2003 r. w sprawie sygn. VII Co 2343/03.

Powodowie wskazali, iż całość należności wynikających z powyższych tytułów wykonawczych została zapłacona, a roszczenia odsetkowe uległy przedawnieniu.

Pozwana Agencja Nieruchomości Rolnych wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrokiem z dnia 16 października 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i zasądził od powodów na rzecz pozwanej kwoty po 3 600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Orzeczenie to oparł Sąd o następujące ustalenia faktyczne i ocenę prawną.

R. K. i A. N. (1) w dniu 3 czerwca 1994 r. zawarli z Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencją Nieruchomości Rolnych) dwie umowy sprzedaży, na mocy których kupili nieruchomości w R. i G.. Nieruchomość w R. została kupiona za cenę 195 633,80 zł. Przed podpisaniem umowy na poczet ceny została zapłacona kwota 70 000 zł. Pozostała część ceny - 125 633,80 zł - miała być zapłacona w ośmiu ratach, płatnych do 30 listopada każdego roku, począwszy od 1 stycznia 1995 r. Wysokość pierwszej raty wynosiła 13 633,80 zł, a pozostałych siedmiu rat po 16 000 zł. W § 5 umowy zastrzeżono, że raty miały być oprocentowane w wysokości 1/4 aktualnej stopu redyskontowej weksli, nie mniej niż 4 % w stosunku rocznym, a w przypadku nieterminowej spłaty należności, od rat wraz z oprocentowaniem miały być naliczane odsetki ustawowe. W celu zabezpieczenia zapłaty reszty ceny na nieruchomości została ustanowiona hipoteka umowna na rzecz Skarbu Państwa – Agencji Nieruchomości Rolnych w wysokości 125 633,80 zł wraz z odsetkami.

Nieruchomość w G. została sprzedana za cenę 181 450 zł. Przed podpisaniem umowy została zapłacona część ceny - 36 290 zł, a pozostała część w kwocie 145 160 zł miała zostać zapłacona w ośmiu ratach, każda w terminie do 30 listopada każdego roku począwszy od 1 stycznia 1995 r. Wysokość pierwszej raty strony określiły na kwotę 19 160 zł, pozostałe siedem rat w kwotach po 18 000 zł. Raty miały być oprocentowane w wysokości 1/4 aktualnej stopy redyskontowej weksli, nie mniej niż 4 % w stosunku rocznym. W przypadku nieterminowej zapłaty, od rat wraz z odsetkami miały być naliczane odsetki ustawowe.

W wykonaniu powyższych umów powodowie zapłacili pozwanej łącznie kwotę 113 077,88 zł stanowiącą część należności tytułem wymagalnych rat I – IV wraz z odsetkami umownymi. W dniu 25 stycznia 1999 r. na mocy umowy, której przedmiotem było rozwiązanie spółki jawnej A.N. i spółka” i podziału majątku spółki, cały majątek spółki wraz z wierzytelnościami i zobowiązaniami z tytułu zawartych umów sprzedaży nabył R. K.. Umową z dnia 5 lutego 1999 r. przeniósł on na (...) S.A. w G. własność nieruchomości w G. i R., a spółka uznała zobowiązania R. K. wynikające z umów sprzedaży nieruchomości za zobowiązania własne spółki i zobowiązała się spłacić je na warunkach określonych w umowach. W latach 1999-2002 Spółka uiściła na rzecz pozwanej należności w kwocie 220 006,73 zł. Łącznie w latach 1994-2002 A. N. (1), (...) S.A. uiścili pozwanej kwotę 333 084,61 zł.

W dniu 24 lutego 2003 r. pozwana wniosła o nadanie klauzuli wykonalności postanowieniu § 6 aktu notarialnego z 3 czerwca 1994 r. przeciwko dłużnikom A. N. (1) i R. K.. Postanowieniem z 14 marca 2003 r. Sąd Rejonowy w Gdyni w sprawie VII Co 1095/03 nadał klauzulę wykonalności aktowi notarialnemu z 3 czerwca 1994 r. rep. A (...), co do obowiązku zapłaty: raty za 1995 r. – do kwoty 13 633,80 zł, raty za 1996 r. – do kwoty 16 000 zł, raty za 1997 r. – do kwoty 16 000 zł, raty za 1998 r. – do kwoty 16 000 zł, raty za 1999 r. – do kwoty 16 000 zł, raty za 2000 r. – do kwoty 16 000 zł, raty za 2001 r. – do kwoty 16 000 zł, raty za 2002 r. – do kwoty 16 000 zł wraz z umownymi odsetkami od dat i terminów tam szczegółowo wymienionych. Postanowieniem z 30 czerwca 2003 r. Sąd Rejonowy w Gdyni w sprawie VII Co 2343/03 nadał klauzulę wykonalności aktowi notarialnemu z 3 czerwca 1994 r. rep. A (...) co do obowiązku zapłaty kwot tam szczegółowo wymienionych. W oparciu powyższe tytuły wykonawcze pozwana wszczęła postępowanie egzekucyjne, które zostało umorzone wobec bezskuteczności egzekucji.

W dniu 14 stycznia 2011 r. pozwana wezwała (...) S.A. w G. do zapłaty zadłużenia zabezpieczonego hipoteką, wynikającego z zawartych przez powodów umów sprzedaży, łącznie na kwotę 367 093,11 zł. W dniu 22 czerwca 2011 r. została zawarta ugoda pomiędzy pozwanym a (...) S.A. w G., na mocy której strony ustaliły, że wierzycielowi przysługuje od dłużnika rzeczowego bezsporne roszczenie wynoszące łącznie 432 150,43 zł według stanu na dzień wejścia w życie ugody i postanowiły, że spółka zapłaci powyższą należność w sposób ustalony w ugodzie. Spółka wykonała ugodę w całości, a Agencja w dniu 16 grudnia 2011 r. wydała pokwitowania, w których wskazano, że spółka uregulowała zobowiązania zabezpieczone hipotekami na podstawie aktów notarialnych z 3 czerwca 1994 r.

Pismami z dnia 27 lutego 2013 r. pozwana wezwała R. K.
i „A. N. i spółka jawna” w G. do zapłaty kwoty 189 455,78 zł z tytułu pozostałej do zapłaty części ceny sprzedaży nieruchomości z aktu notarialnego (...) oraz kwoty 195 946,66 zł z aktu notarialnego (...).

W ocenie Sądu powództwo podlegało oddaleniu w całości. Uznał, że powodowie nie wykazali, aby ugoda z dnia 22 czerwca 2011 r. zawarta miedzy dłużnikiem rzeczowym a wierzycielem, wyczerpywała całość ich zobowiązań wobec pozwanej. Z treści ugody wynika, że ujęta w niej kwota dotyczy wyłącznie kwoty stanowiącej górną granicę odpowiedzialności dłużnika rzeczowego - (...) S.A. w G., którego odpowiedzialność wynika z zabezpieczenia wierzytelności hipotekami do wysokości wskazanych w aktach notarialnych. Ugoda nie wpływała natomiast na pozostałą do zapłaty część zadłużenia, wynikającego z zawartych umów sprzedaży. Żaden z zapisów ugody nie odnosił się do całości zadłużenia nabywców z tytułu zapłaty ceny sprzedaży. Pozwana wobec zapłaty długu rzeczowego wydała zaświadczenia pozwalające wykreślić hipoteki, jednakże przedstawiała powodom wyliczenia pozostałych do zapłaty należności w wysokościach wskazanych w wezwaniach do zapłaty. Powodowie nie wykazali, aby wskazane przez pozwaną ich zadłużenie osobiste na dzień 15 lipca 2011 r. nie istniało lub istniało w innej wysokości. Dołączone do pozwu dowody wpłat dokonanych w 2011 r. dotyczą wpłat z tytułu ugody. Z tych przyczyn podstawa żądania pozwu określona jako wygaśnięcie zobowiązania na skutek zapłaty nie mogła, zdaniem Sądu, prowadzić do jego uwzględnienia.

Druga z podstaw żądania – przedawnienie, również okazała się niezasadna. Sąd wskazał, że postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko powodom zostało umorzone wobec bezskuteczności egzekucji postanowieniem z 31 stycznia 2007 r. Od tej zatem daty bieg przedawnienia rozpoczął się na nowo zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. i 124 k.c. W dniu 22 czerwca 2011 r. pozwana zawarła z dłużnikiem rzeczowym ugodę, w której zobowiązał się on do zapłaty z tytułu oprocentowania (odsetek umownych) z pierwszej z umów: kwoty 80 469,15 zł oraz odsetek ustawowych za okres od 16 lipca 2008 r. do 15 lipca 2011 r. w wysokości 48 596,15 zł, a drugiej z umów: kwoty oprocentowania (odsetek umownych) w wysokości 1 979,48 zł i odsetek ustawowych za okres od 16 lipca 2008 r. do 15 lipca 2011 r. w wysokości 48 596,15 zł. Strona powodowa w uzasadnieniu pozwu wskazała, że przedawnienie dotyczy roszczenia pozwanego o zapłatę odsetek umownych (oprocentowania), który to zarzut nie mógł zostać uwzględniony. Sąd wskazał, że nie można uznać, aby wskazane w umowach oprocentowanie stanowiło odsetki umowne. Zgodnie z § 2 obowiązującego w dacie zawierania umów Zarządzenia Ministra Finansów z dnia 8 kwietnia 1974 r. w sprawie wysokości oprocentowania, szczegółowych kryteriów niestosowania oprocentowania oraz określenia rodzajów mierników wartości przy rozkładaniu na raty należności z tytułu sprzedaży i dzierżawy mienia z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (M.P. z 1994r., nr 24, poz.195), należność za sprzedane mienie, której płatność została rozłożona na raty, podlegała oprocentowaniu w stosunku rocznym, za okres między terminami wymagalności rat - według zmiennej stopy oprocentowania - w wysokości obowiązującej w danym okresie stopy redyskontowej. Z kolei w § 4 wskazano, że w razie odroczenia terminu płatności raty i oprocentowania, wysokość wpłaty ustala się jako sumę raty i oprocentowania, ustalonego z uwzględnieniem § 3, powiększoną o odsetki od tej sumy w wysokości stopy redyskontowej za okres odroczenia. Te unormowania nakazują traktować „oprocentowanie” nie jako odsetki umowne od określonej kwoty pieniężnej stanowiące wynagrodzenie za korzystanie z pieniądzy i świadczenie okresowe, podlegające trzyletniemu terminowi przedawnienia. Wobec zapisów zarządzenia, a w szczególności wobec brzmienia § 4 „oprocentowanie” stawało się składnikiem ceny, powiększonej na skutek rozłożenia świadczenia na raty. Stąd też nie mógł zostać uwzględniony zarzut przedawnienia roszczenia, wobec wcześniejszego przerwania jego biegu postępowaniem egzekucyjnym.

W apelacji od powyższego wyroku, skarżąc go w całości, powodowie zarzucili:

I. sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na:

1. błędnym przyjęciu, iż treść postanowień ugody z dnia 22 czerwca 2011 r. nie wyczerpywała wszelkich zobowiązań powodów wobec pozwanego z tytułu ceny sprzedaży, gdyż dotyczyła tylko i wyłącznie kwoty stanowiącej górną granicę odpowiedzialności dłużnika rzeczowego, podczas gdy:

a. z treści postanowienia § 1 ust. 5 ugody wynika, że na jej mocy dłużnik rzeczowy zobowiązał się do zapłaty na rzecz pozwanego kwoty zaległości z tytułu ceny sprzedaży przedmiotowych nieruchomości w wysokości 432.150,43 zł według stanu na dzień wejścia w życie ugody, tj.: 15 lipca 2011 r., na którą składała się zaległa kwota tytułem należności głównej, zaległa kwota tytułem odsetek umownych oraz zaległa kwota tytułem nieprzedawnionych odsetek ustawowych za ostatnie 3 lata, co wyczerpywała w całości dług powodów wobec pozwanego;

b. z treści postanowienia § 1 ust. 5 pkt 1) lit. d) oraz postanowienia § 1 ust. 5 pkt 2) lit. d) ugody wynika, że na jej mocy dłużnik rzeczowy zobowiązał się ponadto to zapłaty wszelkich zaległych należności pozwanych tytułem kosztów zastępstwa procesowego przyznanego pozwanemu przez Sąd Rejonowy w Gdyni VII Wydział Cywilny, w sprawie VII Co 2343/03 oraz VII Co 1095/03,

2. błędnym przyjęciu, iż treść postanowień ugody, nie wpływała na pozostałą do zapłaty część zadłużenia, które wynikało z zadłużenia nabywców z tytułu zapłaty ceny sprzedaży, podczas gdy z treści postanowienia § 2 ugody wynika, że dłużnik rzeczowy oraz pozwany uzgodnili sposób zaliczenia należności ujętych w ugodzie na poczet wszystkich wymagalnych należności powodów wobec pozwanego, w tym nieprzedawnionych odsetek ustawowych, co doprowadziło do wygaśnięcia zobowiązania w całości zarówno względem dłużnika rzeczowego jak i dłużników osobistych;

II. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

1. art. 328 § 2 k.p.c. przez brak wskazania w treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku podstawy faktycznej oraz prawnej rozstrzygnięcia,

2. art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów i w konsekwencji przyjęcie, że z postanowienia § 1 ust. 5 ugody nie wynika, aby treścią przedmiotowej ugody został objęty cały dług powodów wobec pozwanego, co stoi w sprzeczności z zebranym w sprawie materiałem dowodowym,

III. naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

1. art. 65 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji dokonanie błędnej wykładni oświadczeń woli stron złożonych w ugodzie z dnia 22 czerwca 2011 r., a polegającej na przyjęciu, że zamiarem stron ugody było objęcie jej treścią jedynie kwoty należnej pozwanemu od dłużnika rzeczowego do wysokości odpowiedzialności dłużnika rzeczowego z przedmiotu zabezpieczenia,

2. art. 118 k.c. w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w zw. z art. 124 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie doszło do przedawnienia należności ubocznych,

3. art. 359 § 1 k.c. w zw. z § 2 Zarządzenia Ministra Finansów z 8 kwietnia 1994 r. w sprawie wysokości oprocentowania, szczegółowych kryteriów niestosowania oprocentowania oraz określenia rodzajów mierników wartości przy rozkładaniu na raty należności z tytułu sprzedaży i dzierżawy mienia z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, wydanego między innymi na mocy art. 31 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1991 roku, Nr 107, poz. 464 - w brzmieniu obowiązującym w dnia zawarcia przedmiotowych umów sprzedaży), przez jego błędną wykładnię i w konsekwencji przyjęcie, iż „oprocentowanie" zastrzeżone w umowach sprzedaży z dnia 3 czerwca 1994 r. zgodnie z ww. Zarządzeniem Ministra Finansów nie stanowi odsetek w rozumieniu art. art. 359 § 1 k.c. stanowiących wynagrodzenie za rozłożenie należności na raty, lecz stanowiły składnik ceny, powiększonej na skutek rozłożenia świadczenia na raty, podczas gdy ani z treści umów sprzedaży ani z treści wyżej wskazanych przepisów prawa nie wynika taki charakter zastrzeżonego „ oprocentowania";

4. art. 462 § 1 i 2 k.c., art. 466 k.c. w zw. z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece przez ich niezastosowanie i w konsekwencji brak przyjęcia, iż oświadczenia woli pozwanego z dnia 13 grudnia 2011 r., w przedmiocie zezwolenia na wykreślenie hipotek, stanowiło w istocie pokwitowanie spełnienia świadczenia i wygaśnięcia długu, z czym wiąże się również domniemanie zapłaty należności ubocznych.

W konkluzji wnieśli skarżący o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości oraz orzeczenie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy w całości do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postepowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja okazała się zasadna. W ocenie Sądu Apelacyjnego powodowie wykazali, że zaistniały obydwie podstawy do pozbawienia tytułów wykonawczych wykonalności określone w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., tj. wykonanie zobowiązania przez dłużnika, w tym przypadku - uiszczenie należności przez dłużnika rzeczowego oraz niemożliwość egzekwowania zobowiązania, z uwagi na przedawnienie roszczenia.

Podstawa faktyczna zaskarżonego rozstrzygnięcia, którą Sąd Apelacyjny podziela, wymaga uzupełnienia w zakresie treści ugody zawartej w dniu 22 czerwca 2011 r. między dłużnikiem rzeczowym – (...) S.A. w G. a wierzycielem – pozwaną Agencją Nieruchomości Rolnych. Wskazać trzeba, że ugoda ta dokładnie wymienia i opisuje wierzytelności Agencji, które zobowiązał się zaspokoić dłużnik rzeczowy. W § 1 pkt 5 ppkt 1 i 2 precyzuje, że na łączną kwotę bezspornego roszczenia wynoszącego na dzień 15 lipca 2011 r. 432.150,43 zł składają się: 1/ z umowy sprzedaży działki w R. kwota 255.759,10 zł, w tym: kwota główna – 126.633,80 zł, odsetki umowne – 80.469,15 zł, odsetki ustawowe za okres od 16 lipca 2008 r. do 15 lipca 2011 r. – 48.596,15 zł, koszty zastępstwa procesowego przyznane w sprawie VII Co 1095/03 – 60 zł; 2/ z umowy sprzedaży działki w G. kwota 176.391,33 zł, w tym: kwota główna – 126.000 zł, odsetki umowne – 1.978,40 zł, odsetki ustawowe – za okres jw. – 48.352,93 zł, koszty zastępstwa procesowego przyznane w postępowaniu VII Co 2343/03 – 60 zł. Niezależnie od tego ugoda w § 2 precyzowała, na poczet których należności i w jakiej kolejności będą zaliczane poszczególne raty, do uiszczenia których zobowiązał się dłużnik rzeczowy. Poza sporem jest, że dłużnik ten dokonał spłaty w ustalonych terminach.

Rzecz w tym, że pozwana Agencja nie zaliczyła ich na poszczególne, ustalone i opisane dokładnie w ugodzie należności (kwoty główne, odsetki umowne, odsetki ustawowe i koszty), lecz w znacznej mierze na poczet zaległych odsetek ustawowych powstałych w związku ze zwłoką dłużników osobistych (powodów w sprawie niniejszej) w regulowaniu długów wynikających z zawartych umów. Świadczy o tym korespondencja prowadzona między powodami a Agencją, po tym jak ta ostatnia wezwała powodów już po wykonaniu ugody do zapłaty. I tak w piśmie z 21 marca 2013 r.( k. 164), z 5 kwietnia 2013 r. (k.171), z 19 kwietnia 2013 r. (k.173) wykazała ona dług powodów na dzień 15 lipca 2011 r. na kwotę 425.171,22 zł, w tym 219.008,27 zł odsetek ustawowych za nieruchomość w R. i kwotę 339.235,22 zł, w tym 211.196,82 zł odsetek ustawowych za nieruchomość w G., przy czym pozostałe należności, tj. główna i odsetki umowne były takie same jak ustalone w ugodzie z dłużnikiem rzeczowym. Tymczasem ugoda z tymże dłużnikiem obejmowała tylko nieprzedawnione odsetki ustawowe z obu umów w kwotach 48.596,15 zł i 48.352,93 zł, gdyż ograniczała się do odsetek za trzy lata wstecz (w stosunku do daty na jaką ustalono zadłużenie, tj. 15 lipca 2011 r.). Zaliczenie kwot wpłaconych przez dłużnika rzeczowego w pierwszej kolejności na poczet zaległości odsetkowych dłużników osobistych obejmujących okres także przedawniony, bo liczonych od 15 marca 2003 r. spowodowało, że nadal byli oni dłużnikami co do kwot głównych, odsetek umownych oraz ustawowych. Na określone w piśmie pozwanej z dnia 22 marca 2013 r. (k.81-82) zadłużenie powodów składały się kwoty:

1. odnośnie do umowy (...) ( zakup działki w R.):

-125.633,80 zł – kwota główna; w ugodzie należność z tego tytułu była określona na 126.633,80zł i w wyniku wykonania ugody miała zostać zaspokojona w całości,

- 50.177,03 zł – oprocentowanie (w ugodzie nazwane także odsetkami umownymi), którego nie pokryły wpłaty z ugody; w ugodzie należność z tego tytułu ustalono na 80.469,15 zł i mimo, że w wyniku jej wykonania miała być zaspokojona w całości, na jej poczet zaliczono tylko kwotę 30.292,12 zł,

- 20.135,83 zł – odsetki ustawowe od kwoty głównej za okres od 15 marca 2003 r. do 27 lutego 2013 r.; ugodą odsetki ustawowe zostały objęte za okres od 16 lipca 2008 r. do 15 lipca 2011r. na kwotę 48.596,15 zł, która w wyniku ugody miała być zaspokojona w całości, podczas gdy na poczet odsetek ustawowych zaliczyła pozwana wpłaty dłużnika rzeczowego na kwotę 225.406,98 zł;

2. odnośnie do umowy (...) r. (zakup działki w G.)

- 126.000 zł – kwota główna, taka też była określona w ugodzie, w wyniku wykonania której miała być w całości zaspokojona,

- 63.455,78 zł - odsetki ustawowe od kwoty głównej za okres od 15 marca 2003 r. do 27 lutego 2013 r.; ugodą odsetki ustawowe zostały objęte za okres od 16 lipca 2008 r. do 15 lipca 2011r. na kwotę 48.352,93 zł, która w wyniku ugody miała być zaspokojona w całości, podczas gdy na poczet odsetek ustawowych zaliczyła pozwana wpłaty dłużnika rzeczowego na kwotę 174.352,93 zł.

Łącznie zatem pozwana zarachowała wpłaty uiszczone przez (...) S.A. na podstawie ugody (432.150,45 zł) na poczet zaległości odsetkowych dłużników osobistych, na kwotę 399.759,91 zł, która nie pokryła długu tych dłużników z tego tytułu ( liczonych od 15 marca 2003 r.) oraz na poczet odsetek umownych ( 32.270,52 zł) i kosztów postepowania (120 zł).

Istota sporu, pominięta przez Sąd Okręgowy, a podniesiona w apelacji sprowadza się do zagadnienia, czy pozwana jako wierzyciel powodów – dłużników osobistych oraz (...) S.A. – dłużnika tylko rzeczowego, mogła wpłaty dokonane przez dłużnika rzeczowego na poczet ściśle określonych należności składających się na zadłużenie dłużników osobistych, zarachować na poczet innych należności tych dłużników, jak to miało miejsce w rozpoznawanej sprawie. W ocenie Sądu Apelacyjnego na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć przecząco, za czym przemawiają następujące względy.

Według art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (u.k.w.h.) hipoteka stanowi formę prawną rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych. Jest ograniczonym prawem rzeczowym na nieruchomości, związanym z oznaczoną wierzytelnością, która wynika z określonego stosunku prawnego i służącym do jej zabezpieczenia. Przez ustanowienie hipoteki, powstaje odpowiedzialność rzeczowa, która polega na tym, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swej wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia w wysokości jego wartości. Dłużnik rzeczowy może, ale nie musi być dłużnikiem osobistym wierzyciela. Nabywca nieruchomości obciążonej hipoteką staje się dłużnikiem rzeczowym wierzyciela, jak to miało w niniejszej sprawie. Nabywając w dniu 5 lutego 1999 r. nieruchomości obciążone hipoteką od dłużnika osobistego R. K., (...) stał się dłużnikiem rzeczowym pozwanej Agencji.

Zakres odpowiedzialności dłużnika hipotecznego, zgodnie z art. 69 u.k.w.h., w brzmieniu obowiązującym w dacie powstania hipoteki w okolicznościach niniejszej sprawy, hipoteka zabezpieczała także roszczenia o odsetki nieprzedawnione oraz o koszty postępowania. W sprawie niniejszej nadal przepis ten obowiązuje, a to z uwagi na fakt, że art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. 2009.131), zmieniającej także art. 69 u.k.w.h., stanowi, że do hipotek zwykłych powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy ustawy w dotychczasowym brzmieniu.

Wierzyciel ma zatem w stosunku do dłużnika osobistego i rzeczowego jedną wierzytelność, wynikającą ze stosunku obligacyjnego z dłużnikiem osobistym, zabezpieczoną hipoteką ustanowioną na nieruchomości dłużnika rzeczowego. Inaczej mówiąc ma on w stosunku do obu dłużników roszczenie o to samo świadczenie, ale na podstawie odrębnych stosunków prawnych. Żądanie zatem wierzyciela w stosunku do dłużnika rzeczowego o spełnienie świadczenia, nie dotyczy jakieś odrębnej wierzytelności istniejącej tylko między nim a dłużnikiem rzeczowym. Chodzić tu może tylko o wierzytelność zabezpieczoną hipotecznie. Dlatego też odpowiedzialność dłużnika osobistego i dłużnika rzeczowego jest odpowiedzialnością in solidum, do której stosuje się przepisy o solidarności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1997 r., I CKU 78/96, Pr. Gosp. 1997/6/12, uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1999 r. III CKN 331/98 OSNC 2000/3/57). Istota zaś odpowiedzialności in solidum polega na tym, że spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych, przy czym w przypadku obciążenia nieruchomości hipoteką, dłużnik rzeczowy odpowiada tylko z tej nieruchomości, a dłużnik osobisty ponosi odpowiedzialność z całego swojego majątku. Prowadzi to do wniosku, że spełnienie świadczenia przez dłużnika rzeczowego, zwalnia w spełnionym zakresie z obowiązku świadczenia przez dłużnika osobistego. Z istoty odpowiedzialności dłużnika hipotecznego wynika, że dłużnik ten wykonując własne zobowiązanie, spłaca jednocześnie cudzy dług, za który odpowiadał „pewnymi przedmiotami majątkowymi".

W rozpoznawanej sprawie wierzyciel i dłużnik rzeczowy w ugodzie ustalili sposób spełnienia świadczenia i zaliczenia go (dokonanych wpłat) na poczet poszczególnych długów tego dłużnika. Gdy zaś wierzyciel z dłużnikiem uzgodnią sposób zarachowania świadczenia dłużnika na poczet różnych długów, następują takie skutki, jakie wynikają z zawartego między nimi porozumienia. Dopiero wobec braku takiego porozumienia ma zastosowanie art. 451 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2012 r., IV CSK 233/11, Lex nr 1164749).

Z powyższego wynika, że spełnienie ugodzonego świadczenia przez (...) S.A., które jednocześnie było długiem powodów jako dłużników osobistych pozwanej, spowodowało wykonanie w tym zakresie zobowiązania, a zatem jego wygaśnięcie. Jak zasadnie podnosi apelacja świadczy o tym także „pokwitowanie” w rozumieniu art. 462 § 1 k.c., jakie wydała pozwana dłużnikowi rzeczowemu w postaci zezwoleń na wykreślenie hipotek, z uwagi na uregulowanie przez właściciela zobowiązań zabezpieczonych hipotekami (k. 67 i 69). Sposób zaliczenia dokonanej wpłaty na poczet istniejącego długu, umówiony między wierzycielem a jednym z dłużników, odnosi skutek względem współdłużników. Jak podkreśla się w orzecznictwie, współdłużnicy nie mogą domagać się innego zarachowania zapłaty dokonanej przez jednego z nich na podstawie umowy z wierzycielem ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 1973 r., II PR 287/73, Lex nr 7336).

Jeżeli zatem wobec spełnienia świadczenia przez współdłużnika następuje wygaśniecie w tym zakresie zobowiązania, to skutek ten powstaje w stosunku do wszystkich współdłużników, a nie tylko wobec tego spełniającego świadczenie. Skoro przeto (...) S.A. na podstawie ugody z pozwaną jako wierzycielem rzeczowym zapłacił w umówionych terminach na poczet zobowiązania wynikającego z umowy sprzedaży powodom nieruchomości w R. kwoty: 126.633, 80 zł tytułem należności głównej, 80.469,15 zł tytułem odsetek umownych, 48.596, 15 zł tytułem odsetek ustawowych i 60 zł kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu klauzulowym, oraz na poczet zobowiązania wynikającego z umowy sprzedaży powodom nieruchomości w G. kwoty: 126.000 zł na poczet należności głównej, 1.978,40 zł na poczet odsetek umownych, 48.352,93 zł na poczet odsetek ustawowych i 60 zł kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu klauzulowym, to zobowiązanie wygasło w tym zakresie nie tylko wobec tegoż dłużnika rzeczowego, ale także wobec dłużników osobistych, czyli powodów. Wszak to ich zobowiązanie zabezpieczone hipoteką spełniał dłużnik rzeczowy. Nie jest uprawniony pogląd pozwanej, że zapłata świadczenia przez jednego z dłużników (odpowiadających solidarnie lub in solidum) powoduje wygaśniecie zobowiązania tylko w stosunku do niego, a wobec innych współdłużników dokonaną zapłatę można zaliczyć inaczej. Przepisy o solidarności do takiego stanowiska nie upoważniają. Co prawda w myśl art. 373 k.c. zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników, jednakże brak podstaw, aby zasadę tę rozszerzać na inne niż wymienione w niej przypadki uzgodnień dotyczących długu, zawartych między wierzycielem a jednym ze współdłużników. Jak wyżej podniesiono, dłużnicy osobiści i dłużnik rzeczowy odpowiadają za jeden dług, mimo że łączą ich z wierzycielem różne stosunki prawne. Różnica polega tylko na tym, że zakres odpowiedzialności dłużnika rzeczowego jest ograniczony do wysokości wartości nieruchomości, na której ustanowiono hipotekę.

Z powyższych względów nie ma w tej sprawie znaczenia, czy świadczenia określone ugodą z 22 czerwca 2011 r. między (...) a pozwaną, obejmowały wszelkie zobowiązania także powodów. Zważywszy na termin przedawnienia roszczenia odsetkowego należałoby przyjąć za skarżącymi, że ugoda obejmowała wszelkie wierzytelność pozwanej wymagalne i nieprzedawnione do dnia 15 lipca 2011 r. Nie ulegało wątpliwości, że odsetki za okres wcześniejszy niż trzy lata przedawniły się ( art. 118 k.c.). Z tej przyczyny oraz z uwagi na powołany już wcześniej art. 69 u.k.w.h. dłużnik rzeczowy nie mógł odpowiadać za wcześniej powstałe odsetki. Niewątpliwie jednak także wobec dłużników osobistych odsetki za okres wcześniejszy na zasadach ogólnych (art. 118 k.c.) przedawniły się i przy zarzucie dłużnika nie mogłyby być skutecznie dochodzone. Słusznie zatem podnoszą skarżący, że odsetki za okres poprzedzający datę początkową odsetek za opóźnienie (15 marca 2008 r.) przedawniły się.

Na marginesie tylko należy podnieść niekonsekwencję pozwanej, która z jednej strony twierdzi, że odsetki w stosunku do powodów nie przedawniły się, choć nie wyjaśnia swego stanowiska w tym zakresie, a z drugiej strony w ugodzie z dłużnikiem rzeczowym jego zobowiązanie odsetkowe zakreśla tylko do trzech lat.

Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej stanowisko odnośnie do zakresu przedmiotowego i podmiotowego wygaśnięcia zobowiązania dłużnika rzeczowego ( (...) S.A.) i dłużników osobistych ( powodów) uznać należało, że po dacie spełnienia świadczenia, odsetki za opóźnienie nie powstały.

Odnośnie do oprocentowania czy też odsetek umownych jak to zamiennie określała ugoda, należności wierzyciela na dzień jej podpisania wynosiły odpowiednio: 80.469,15 zł i 1.978,82 zł i zostały w takich kwotach przez dłużnika rzeczowego zapłacone i zgodnie z porozumieniem dług z tytułu tegoż umownego oprocentowania wygasł. Nie można też pomijać, że tytuł wykonawczy wydany w sprawie VII Co 2343/03 obejmuje tylko odsetki ustawowe od poszczególnych rat, a więc bez oprocentowania umownego. Z kolei tytuł wykonawczy wydany w sprawie VII Co 1095/03 pozwalał na egzekucję tylko odsetek umownych, a już nie ustawowych. Na jego podstawie zatem wierzyciel nie mógłby tych ostatnich egzekwować i to za żaden okres, a z kolei odsetki umowne zostały zapłacone przez dłużnika rzeczowego.

Mając na uwadze powyższe, uznając, że powodowie wykazali istnienie przesłanek z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. stanowiących podstawę dla pozbawienia istotnych w sprawie tytułów wykonawczych wykonalności, Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i powództwo uwzględnił, obciążając pozwaną kosztami procesu poniesionymi przed Sądem Okręgowym ( art. 98 § 1 i 3 k.p.c.), na które to koszty złożyła się opłata od pozwu (po 6.773 zł) i koszty zastępstwa procesowego (po 3.600 zł). W związku z treścią rozstrzygnięcia, także zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 § 1 i 3 k.p.c., Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanej na rzecz powodów zwrot kosztów postępowania apelacyjnego ( po 9.473 zł, w tym po 6.773 zł opłaty apelacyjnej oraz po 2.700 zł kosztów zastępstwa procesowego).