Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 2014 r. w Gdańsku

sprawy M. B. (1) oraz R. B. - Usługi (...)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji M. B. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 stycznia 2014 r., sygn. akt IV U 1481/13

zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję ustalając, iż M. B. (2) jako osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej przez R. B. - Usługi (...) podlegała od dnia 1 stycznia 2013 r. obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

Sygn. akt III AUa 794/14

UZASADNIENIE

Organ rentowy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. decyzją z dnia 26 czerwca 2013 r. stwierdził, że M. B. (1) jako osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej przez płatnika składek R. B. Usługi (...) nie podlega: od dnia 1 stycznia 2013 r. obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu i dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 1 stycznia 2013 r. albowiem ubezpieczona nie współpracowała z R. B. przy prowadzeniu działalności a jedynie świadczyła okazjonalnie pomoc przy prowadzeniu tej działalności. Fakt wystąpienia w dniu 15 marca 2013 r. z roszczeniem o zasiłek macierzyński świadczy o tym, że zamiarem ubezpieczonej nie było świadczenie pracy przy prowadzeniu działalności a jedynie uzyskanie tytułu do ubezpieczeń, a co za tym idzie prawa do świadczeń. W związku z powyższym dokonane zgłoszenie do ubezpieczeń jest sprzeczne z ustawą i zgodnie z art. 58 § 1 kc czyni je nieważnym a w konsekwencji nie ma zastosowania art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony R. B. prowadzący działalność pod firmą Usługi (...) i sprawa z jego odwołania została zarejestrowana pod sygnaturą IV U 1481/13 oraz ubezpieczona M. B. (1), której sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą IVU 1482/13. W odwołaniach ubezpieczeni wnieśli o zmianę zaskarżonej decyzji przez przyjęcie, że M. B. (1) podlega od dnia 1 stycznia 2013 r. ubezpieczeniom społecznym: emerytalnym, chorobowym, wypadkowemu i dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W uzasadnieniu podnieśli, że praca jaką wykonywała ubezpieczona przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej nie była pracą okazjonalną. Ubezpieczona wykonywała faktycznie takie czynności jak prowadzenie podatkowej książki przychodów i rozchodów, wystawiała faktury.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołania wniósł o ich oddalenie powołując się na okoliczności podniesione w decyzji.

Zarządzeniem z dnia 20 sierpnia 2013 r. sprawa z odwołania M. B. (1) o sygnaturze IVU 1482/13 została połączona ze sprawą IVU 1481/13 i prowadzona pod sygnaturą IVU 1481/13.

Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2014r. Sąd Okręgowy w Toruniu – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołania.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne. R. B. i M. B. (1) są małżeństwem od około 15 lat, prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, mają 3 dzieci w wieku 13, 6 lat i 6 miesięcy, zamieszkują w M. ul. (...). R. B. prowadzi na podstawie zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej wydanego przez Prezydenta Miasta T. z dnia 01.02.2000 r. nr (...) pozarolniczą działalność gospodarczą pod nazwą (...). Przedmiotem działalności jest transport ciężarowy, siedzibą firmy jest T. ul. (...), dniem rozpoczęcia działalności był 1 luty 2000 r. Ubezpieczony działalność prowadzi osobiście, nie zatrudnia żadnych osób na podstawie umowy o pracę, zlecenia, działo. R. B. w okresie od 01.01.1999 r. do 15.02.2000 r. podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik zatrudniony w Firmie (...), zaś od 16.02.2000 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność. M. B. (1) podlegała następującym ubezpieczeniom: /Data zgłoszenia, Nr zgłoszenia, Tytuł, Opis tytułu zgłoszenia/; 2002-03-04, 1, (...), Pracownik podlegający ubezpieczeniu; 1999-04-22, 1, (...), Osoba bezrobotna niepobierająca; 2003-10-30, 1, (...), Osoba bezrobotna niepobierająca; 2004-01-26, 1, (...), Pracownik podlegający ubezpieczeniu, 2004-01-26, 2, (...), Pracownik podlegający ubezpieczeniu; 2004-06-11, 1, 0110, Pracownik podlegający ubezpieczeniu; 2008-07-01, 1, (...), osoba wykonująca umowę agencyjną; 2008-09-01, 1, (...), osoba wykonująca umowę agencyjną; 2009-03-01, 1, (...), osoba wykonująca umowę agencyjną; 2010-04-01, 2, (...), osoba wykonująca umowę agencyjną; 2010-10-14, 1, (...), pracownik podlegający ubezpieczeniu; 2011-06-28, 1, (...), Osoba bezrobotna niepobierająca zasiłku; 2011-07-06, 1, (...), Osoba bezrobotna pobierająca zasiłek; 2012-01-06, 1, (...), Osoba bezrobotna niepobierająca zasiłku; 2012-08-20, 1, (...), Osoba pobierająca stypendium; 2012-09-14, 1, (...), Osoba bezrobotna niepobierająca zasiłku; 2012-09-24, 1, (...), Osoba pobierająca stypendium; 2012-10-18, 1, (...), Osoba bezrobotna niepobierająca zasiłek; 2013-01-01, 1, (...), Osoba współpracująca z osobą prowadzącą dz.gosp. Działalność ubezpieczonego jest ograniczona do świadczenia usług transportowych na rzecz firmy (...) polegających na przewożeniu stali z firmy (...) i dostarczania jej do kontrahentów firmy (...). Od początku działalności ubezpieczony osobiście zajmował się prowadzeniem książki przychodów i rozchodów, wystawianiem faktur, zawożeniem dokumentów do Urzędu Skarbowego, ZUS. Od dnia 1 stycznia 2013 r. obowiązki te przejęła ubezpieczona M. B. (1). Od dnia 15 marca 2013 r. po rozpoczęciu urlopu macierzyńskiego przez M. B. (1) obowiązki te ponownie przejął ubezpieczony i wykonuje je do nadal. R. B. z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej w 2012 r. uzyskał: przychód w wysokości 92.139,36zł. Koszty uzyskania przychodu wyniosły kwotę 49.250,60zł, zaś dochód wyniósł kwotę 42.888,76zł. W prowadzonej przez ubezpieczonego księdze przychodów i rozchodów za rok 2012 ubezpieczony wpisał następujące ilości pozycji: styczeń – 13; luty – 24; marzec – 23; kwiecień – 25; maj – 25; czerwiec – 22; lipiec – 27; sierpień – 27; wrzesień – 32; październik – 44; listopad – 32; grudzień – 26. Z dniem 1 stycznia 2013 r. została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych: emerytalnego, rentowych i wypadkowemu oraz dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego – M. B. (1). Do obowiązków ubezpieczonej należało prowadzenie księgi przychodów i rozchodów elektronicznie, zawożenie dokumentów do Urzędu Skarbowego i ZUS oraz wystawianie faktur. Ubezpieczona od dnia 04.01.2013 r. do dnia 08.03.2013 r. wystawiła (pismem ręcznym) 10 faktur, (5 w miesiącu styczniu, 4 w m-cu lutym 1 w m-cu marcu). Ubezpieczona w dniach od 20.08.2012 r. do 13.09.2012 r. i od 24.09.2012 r. do 17.10.2012 r. ukończyła kursy – przygotowanie do prowadzenia księgowości budżetowej i prowadzenie rachunkowości w małym i średnim przedsiębiorstwie (...) podejmując współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej była w ciąży, nie była niezdolna do pracy. W dniu (...) urodziła dziecko. Przesłuchana w charakterze strony ubezpieczona nie potrafiła podać jakim systemem posługiwała się przy prowadzeniu księgi przychodów i rozchodów, jakim ubezpieczeniom podlega ubezpieczony. Przesłuchany ubezpieczony w charakterze strony przyznał, że ubezpieczona pomagała mu przy prowadzeniu księgowości przed 1 stycznia 2013 r. i po 15.03.2013 r. Ilość zleceń nie uległa wzrostowi, pozostała na tym samym poziomie. Ubezpieczona dwukrotnie tj. w styczniu i w okresie wakacji roku 2013 dostarczyła do firmy, w której był zatrudniony świadek J. W. stal.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy zważył, iż odwołania ubezpieczonych nie są zasadne. W niniejszej sprawie sporne jest czy ubezpieczona M. B. (1) podlegała ubezpieczeniom społecznym jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. W niniejszej sprawie sporne jest, czy zakres prac jakie wykonywała ubezpieczona na rzecz działalności gospodarczej męża pozwala na uznanie, że ubezpieczona współpracowała przy prowadzeniu tej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Sąd Okręgowy zaaprobował pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w sprawie II K 134/08 z dnia 6 stycznia 2009 r., w którym to stwierdził, że cechami konstytutywnymi pojęcia „współpraca przy działalności gospodarczej” są występujące łącznie: a) istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego; b) bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej; c) stabilność i zorganizowanie, d )znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót. W niniejszej sprawie zdaniem Sądu ubezpieczona faktycznie świadczyła pracę na rzecz ubezpieczonego współmałżonka. Spór zdaniem Sądu sprowadza się do ustalenia czy ubezpieczona swoje obowiązki wykonywała jako osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej, czy też była to pomoc wynikająca z obowiązków wynikających z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd uznał, że pomoc jaką świadczyła ubezpieczona przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej przez małżonka była pomocą wynikającą z art. 23 kriop. W przepisu tego wynika, że małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Wynika to z rozmiarów prowadzonej działalności przez ubezpieczonego i zakresu i rozmiaru czynności jakie ubezpieczona wykonywała. Rozmiary działalności ubezpieczonego za rok 2012 zamknęły się kwotą ponad 92.000zł. Oznacza to, że działalność ta nie była duża, zresztą ograniczała się do jednego kontrahenta. Potwierdzeniem tego są również wpisy dokonywane przez ubezpieczonego w księdze przychodów i rozchodów za rok 2012, które utrzymywały się na poziomie średnio 25 miesięcznie, zaś w grudniu nastąpił spadek wpisów do księgi. Rozmiary tej działalności nie wymagały stałej pomocy osoby drugiej, czego potwierdzeniem jest fakt, że ubezpieczony od początku działalności prowadził ją samodzielnie, nie korzystał z pomocy innych osób jak również po urodzeniu dziecka prowadził ją nadal samodzielnie. Za pomocą świadczona przez ubezpieczoną w ramach pomocy małżeńskiej domowej przemawiają również czynności jakie ubezpieczona do momentu urodzenia dziecka faktycznie wykonywała – było to 5 faktur wypisanych ręcznie w styczniu 2013 r., w lutym – 4 faktury i 1 w marcu. Czynności te oraz pozostałe, o których zeznawała ubezpieczona zajmowały małą ilość czasu i znaczenie tych czynności w sensie gospodarczym było znikome i nie miało wpływu na wzrost dochodu. Czynności jakie ubezpieczona wykonywała – wystawianie faktur, prowadzenie księgi przychodów i rozchodów, zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych mają charakter wtórny, stanowią realizację obowiązku podatkowego i nie pozostają w bezpośrednim związku z prowadzoną działalnością przez ubezpieczonego. Mając na uwadze powyższe, w szczególności charakter czynności jakie ubezpieczona wykonywała, czas jaki poświęcała tym czynnościom, ich wartość, znaczenie gospodarcze zdaniem Sądu brak jest podstaw do przyjęcia, że czynności jakie ubezpieczona wykonywała są czynnościami, które można uznać za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy systemowej stanowiącej podstawę do objęcia ubezpieczonej obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym i wypadkowym oraz dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Z tych względów Sąd odwołania ubezpieczonych na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc jako bezzasadne oddalił.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła ubezpieczona M. B. (1), zaskarżając go w całości i zarzucając: 1) naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 29 ust. 1 pkt. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa , poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, iż ubezpieczonej nie przysługuje zasiłek macierzyński, w sytuacji, gdy ubezpieczona w chwili urodzenia dziecka podlegała ubezpieczeniom społecznym: emerytalnym, chorobowym, wypadkowemu i dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu; 2) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż małżonka M. B. (1) nie jest osobą współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej męża R. B. w rozumieniu cytowanej powyżej ustawy; 3) naruszenie reguł swobodnej oceny dowodów poprzez wyprowadzenie z zebranego materiału dowodowego wniosków wadliwych logicznie i sprzecznych z zasadami doświadczenia życiowego, tj. art. 233 kpc. Wskazując na powyższe skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez uwzględnienie odwołania albo o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Nadto, apelując wniosła o zasądzenie od organu rentowego na jej rzecz kosztów niniejszego postępowania. W uzasadnieniu apelująca wskazała na okoliczności faktyczne pominięte przez Sąd Okręgowy, a wskazujące na znacznie większy wymiar współpracy przy prowadzonej działalności gospodarczej, oraz na własne przygotowanie do pomocy przy działalności męża.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej okazała się zasadna i zasługiwała na uwzględnienie w sposób skutkujący zmianą zaskarżonego orzeczenia.

Na wstępie wyjaśnić należy, że jeżeli sąd I instancji błędnie ustali kluczowe dla rozstrzygnięcia fakty lub też ich wcale nie ustali, to nawet przy prawidłowej interpretacji stosowanych przepisów prawa materialnego, wydany wyrok nie będzie odpowiadał prawu.

Innymi słowy, subsumcja nie odpowiadających prawdzie przedmiotowo istotnych ustaleń faktycznych skutkuje naruszeniem prawa materialnego, a pamiętać należy, że kontroli w tym zakresie sąd odwoławczy dokonuje z urzędu /por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55, Biul. SN 2008/1/13, Wspólnota 2008/7/44, Prok. i Pr.-wkł. 2009/6/60/.

Podkreślenia także wymaga, że celem postępowania apelacyjnego jest ponowne rozpoznanie sprawy pod względem faktycznym i prawnym. Sąd drugiej instancji może przy tym uzupełnić postępowanie dowodowe, lub też bez przeprowadzania uzupełniającego postępowania dowodowego ustalić stan faktyczny odmiennie od sądu I instancji w następstwie odmiennej oceny już przeprowadzonych dowodów.

W ocenie Sądu Apelacyjnego podzielając zarzuty apelacji odnoszące się do spłycenia stanu faktycznego stwierdzić należy, iż uchybienie to przełożyło się na błędną ocenę prawną.

Zauważyć należy, iż zawarte w aktach rentowych faktury Vat wystawione przez ubezpieczoną w spornym okresie w swojej treści wskazują, iż wystawione zostały na usługi transportowe na „listy od do”, co potwierdza, iż przy prowadzeniu działalności gospodarczej polegającej na transporcie stali R. B. korzystał dokumentowania usługi w postaci listów przewozowych, standardowo wykorzystywanych w transporcie. W takiej zaś sytuacji, sporządzenie tej dokumentacji oraz nakład pracy ubezpieczonej ustalony przez Sąd Okręgowy w postaci prowadzenia księgi przychodów i rozchodów, wystawiania faktur, zawożenia dokumentów do US i Zakład Ubezpieczeń Społecznych, daje wymiar, który nie poddaje się zakwalifikowaniu jako świadczona w ramach pomocy małżeńskiej, w myśl przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.

Podkreślenia wymaga, iż przywołany przez Sąd Okręgowy art. 23 k.r.o. statuuje obowiązek wzajemnej pomocy, którego nie można jednak rozciągać na obowiązek przejęcia części obowiązków przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Oceniając przez pryzmat rocznego dochodu z prowadzonej przez R. B. działalności, stwierdzić należy, iż obiektywnie jest ona niewielkich rozmiarów. To z kolei implikuje wniosek, iż istoty rachunkowość takiej działalności jest proporcjonalnie nie za duża. Zrozumiałym jest jednak, iż prowadzenie rachunkowości jest koniecznym elementem, który zajmuje czas. Odciążenie zaś R. B. w tym zakresie pozwoliło skupić mu się na realizacji usług transportowych i naprawach samochodów. Zaznaczyć przy tym należy, iż racjonalnym było powierzenie tych czynności żonie, która na krótko przed podjęciem współpracy z mężem, w ramach wsparcia bezrobotnych ukończyła kursy rachunkowości budżetowej oraz rachunkowości małych i średnich przedsiębiorstw, a nie odpłatne zlecenie tego osobie trzeciej czy firmie. Bez znaczenia dla tej oceny pozostaje zaś ciąża wnioskodawczyni. Zwrócić należy uwagę, iż była to trzecia ciąża ubezpieczonej i chociaż jej mąż prowadzi działalność gospodarczą od 2000 roku, przy wcześniejszych ciążach nie była zgłaszana jako osoba współpracująca. Istotnym jest również, iż nie fakt wykonywania czynności w ramach współpracy z mężem był w sprawie kwestionowany, a wyłącznie jej rozmiar i cel zgłoszenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego, od stycznia do połowy marca ubezpieczona wykonywała opisane wyżej obowiązki w ramach współpracy przy działalności gospodarczej prowadzonej przez jej męża, a tym samym bez względu na ich rozmiar, legitymuje się ona ważnym tytułem objęcia ubezpieczeniami społecznymi oraz ubezpieczeniem chorobowym.

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego M. B. (1) współpracowała z mężem R. B. przy prowadzeniu działalności gospodarczej, zmienić zatem należało zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję i ustalić, iż M. B. (1) jako osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej przez R. B. – Usługi (...) podlegała od dnia ubezpieczeniom społecznym z stycznia 2013r. obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

Mając na uwadze powyższe, na mocy art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji wyroku.