Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 kwietnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 2015 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa W. I.

przeciwko S. P.reprezentowanemu przez Dyrektora Zakładu Karnego w C. zastępowanemu przez (...)

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia

25 września 2014 r. sygn. akt I C 304/13

I.  oddala apelację;

II.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego;

III.  przyznaje adw. A. L. od Skarbu Państwa – (Sądu Okręgowego wL.) kwotę (...) (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) złotych brutto tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

I ACa 882/14

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił powództwo powoda W. I. o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa zadośćuczynienia w kwocie 100.000 złotych.

W uzasadnieniu Sąd I instancji podał, że powód od dnia zatrzymania, tj. od 6 lipca 2003 r., jest pozbawiony wolności.

Od 20 stycznia 2010 r. przebywał w Zakładzie Karnym w C. w oddziale specjalnym terapeutycznym dla upośledzonych umysłowo i z zaburzeniami psychicznymi, nie psychotycznymi. Był pod bieżącym nadzorem pielęgniarki, dwóch terapeutów i dwóch psychologów. Znajdował się również pod stałą opieką chirurga internisty . Ma lekkie upośledzenie umysłowe, organiczne uszkodzenia mózgu i niedostosowane zachowania psychopatyczne . Dodatkowo u powoda występuje uzależnienie alkoholowe, porażenie splotu barkowego lewego z niedowładem kończyny górnej lewej, uszkodzenie nerwów pośrodkowego i łokciowego prawego na poziomie pni nerwowych, padaczka, żylaki odbytu, uchyłki esicy, krwawienie z odbytu, niedokrwistość oraz wada zastawki mitralnej znacznego stopnia .

Najbardziej uciążliwe dla powoda są żylaki odbytu rozpoznane u niego w 2008r., powodujące okresowe krwawienie kiszki stolcowej, skutkujące przewlekłą anemizacją.

Od początku pobytu w Zakładzie Karnym w C. powód zgłaszał swoje dolegliwości i domagał się określonej diety. Od 21 stycznia 2010 r. przydzielono mu dietę lekkostrawną na trzy miesiące. W związku z anemią powód przyjmował preparat żelaza- Ascofer, co doprowadziło do poprawy stanu zdrowia.

12 kwietnia 2010r. odmówił przyjmowania posiłków. Po przeprowadzonej rozmowie terapeutycznej stwierdzono brak wskazań do diety wysokobiałkowej. Po okresowych krwawieniach w maju zlecono dietę wysokobiałkową na 60dni, następnie ją przedłużano. Krwawienia występowały również w sierpniu. To doprowadziło do przewiezienia powoda do Aresztu Śledczego W.-M. na konsultację, gdzie rozpoznano żylaki odbytu II stopnia niekrwawiące. Powód nie wyraził zgody na operację, w związku z czym zlecono dietę lekkostrawną oraz leczenie farmakologiczne. W listopadzie w 2010 r. powód ponownie miał okresowe krwawienia z kiszki stolcowej. W grudniu rozpoznano u niego przewlekłą niedokrwistość z niedoboru żelaza, przebywał na oddziale hematologicznym. W wyniku leczenia uzyskano poprawę poziomu hemoglobiny. Przyjmował Ascofer i stosowano dietę lekkostrawną wysokobiałkową.

We wrześniu 2011r. powód zgłaszał krwawienie, ale chirurg nie znalazł śladów krwi w odbytnicy.

W styczniu 2012r. powód ponownie miał niedokrwistość. Odmówił wyjazdu do szpitala. 17 stycznia 2012r. był konsultowany w AŚ W.-M.. Nie wyraził zgody na dalszą hospitalizację.

W związku z ponownym spadkiem poziomu hemoglobiny powód w lutym 2012r. był hospitalizowany na oddziale wewnętrznym z pododdziałem hematologicznym szpitala w C..

W kwietniu i maju 2012r. udzielono powodowi łącznie 13 porad lekarskich, w wynikach badań występowała mierna anemia. W lipcu 2012r. powód żądał konsultacji chirurgicznej i zagroził oddaniem sprawy na drogę sądową. Ponownie otrzymał Ascofer. Był konsultowany przez chirurga. Zgłoszone w tym czasie krwawienie nie zostało przez lekarza potwierdzone.

24 sierpnia 2012r. powód wyraził zgodę na wyjazd do AŚ W.-M. i leczenie operacyjne. W czasie badań chirurg stwierdził wypadanie odbytnicy z olbrzymimi żylakami. Uznał, że operacja nie może zostać przeprowadzona warunkach szpitala więziennego AŚ W.-M..

10 września 2012r. powód odmówił zgody na pobyt w szpitalu. Zlecono dietę lekkostrawną wskazując, że długotrwałe stosowanie diety wysokobiałkowej może negatywnie wpłynąć na stan zdrowia fizycznego.

W dniach 12 oraz 20 września 2012r. powód odmówił przyjmowania posiłków oraz leków.

19 września 2012 r. powód w czasie konsultacji chirurgicznej stwierdził, że jest źle leczony. Domagał się leczenia w AŚ W.-M.. Stwierdzono, że powód nie wymaga leczenia operacyjnego, przepisano mu leki.

W październiku 2012r. powód 13 razy zgłaszał się do gabinetu lekarskiego wyrażając swoje niezadowolenie z dotychczasowego leczenia.

7 listopada 2012 r. powód odbył konsultację u ordynatora oddziału chirurgicznego AŚ W.-M., który zlecił dietę lekkostrawną wysokobiałkową oraz stwierdził, że powód wymaga leczenia w warunkach wolnościowych.

Z uwagi na odmowę Szpitala AŚ(...)powód został przewieziony do polikliniki SPSK nr 4 w L.. Badający go chirurg stwierdził obecność żylaków odbytu II/III stopnia z możliwością wypadania guzków w czasie defekacji lub w pozycji kucznej. Powodowi zlecono dietę bogato błonnikową dodatkiem siemienia lnianego oraz przyjmowanie 2,5 l płynów na dobę.

Powód domagał się leczenia operacyjnego. Podczas konsultacji chirurgicznych w AŚ W.-M. 29 maja 2013r. ponownie stwierdzono brak warunków do wykonania operacji w warunkach niewolnościowych, a w czasie konsultacji w dniu 14 czerwca 2013 r. w poliklinice SPSK (...) w L. ponownie stwierdzono, że nie ma wskazań do interwencji w trybie doraźnym. Zalecono ewentualny zabieg po zakończeniu odbywania kary.

W sierpniu 2013r. stwierdzono pogłębienie anemii i przyjęto powoda na oddziale wewnętrznym z pododdziałem hematologicznym w C.. W październiku 2013 r. chirurg zasugerował dalszy pobyt w oddziale dla przewlekle chorych lub w zakładzie karnym z zapleczem szpitalnym.

13 listopada 2013r. powód zrezygnował z diety na rzecz odżywiania wegetariańskiego. W listopadzie 2013r. zgłaszał krwawienie z odbytu. Zlecono mu odpowiednie leki, w tym Cycloanamine i Ascofer.

Powód jest niezdyscyplinowanym, trudnym pacjentem. Jego zgoda na operację została wyrażona dopiero po uzyskaniu informacji, że operacja taka jest niemożliwa w warunkach pozbawienia wolności ). Czasem sam prowokował krwawienia. Regularnie korzystał z pomocy zatrudnionych w ZK w C. specjalistów: lekarza ogólnego, chirurga, psychiatry, neurologa i okulisty .

Powód miał zapewnioną należytą opiekę medyczną w ZK w C.. Początkowo nie wyrażał zgody na operację. Otrzymywał właściwe leki. Był leczony zgodnie z zasadami wiedzy medycznej. Dieta stosowana u powoda miała na celu zbalansowanie skutków dwóch odrębnych chorób - przewlekłej niedokrwistości oraz żylaków odbytu, których krwawienia powodowały wzmożenie jej objawów. Dieta wysokobiałkowa miała na celu przeciwdziałanie niedokrwistości poprzez zaopatrywanie organizmu w niezbędne budulce. Prowadziła jednak do zaparć powodujących krwawienia, stąd okresowe stosowanie diety lekkostrawnej, bogatej w błonnik. Biegły wskazał, że dobór diety był zasadny, gdyż jej celem była poprawa ogólnego stanu organizmu. W sytuacji powoda również nie była wymagana natychmiastowa operacja w warunkach wolnościowych, gdyż przewlekłe krwawienie żylaków odbytu nie jest wskazaniem do doraźnego leczenia operacyjnego rozumianego jako zabieg bezpośrednio ratujący życie .

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o wskazane dowody uznając ich wiarygodność oraz moc dowodową jako logicznych i spójnych.

Sąd oparł się o opinię biegłego sądowego lekarza specjalisty z zakresu chirurgii. Biegły w sposób fachowy oraz zrozumiały przedstawił swoje spostrzeżenia i ocenę stanu faktycznego oraz w sposób wyczerpujący odpowiadał na przedstawione mu pytania. Wiarygodne były również zeznania świadka. Dokumenty nie były kwestionowane przestrony. Zeznania powoda na okoliczność nieprawidłowości w jego leczeniu stanowią jedynie jego subiektywna opinię, która nie podważa wiarygodności dowodów z dokumentów i opinii biegłego sądowego.

Powód domaga się zadośćuczynienia w wysokości 100.000 zł za pogorszenie stanu zdrowia w związku z nieprawidłowym leczeniem w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w C.. Wobec powyższego zastosowanie znajdują tu przepisy art. 417 § 1 oraz 445 § 1 kc.

Powód korzystał z pomocy pełnomocnika z urzędu, którego obowiązkiem było reprezentowanie powoda zgodnie z jego interesem i odpowiadającego przepisom i regułom procesowym formułowania, precyzowania i zgłaszania roszczeń. Artykuł 417 § 1 k.c. wskazuje, że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego albo inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

W świetle art. 445 § 1 k.c. w wypadkach przewidzianych w art. 444 (uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju zdrowia) sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Z uwagi na fakt, że podstawową i niezbędną przesłanką zasądzenia zadośćuczynienia jest wystąpienie krzywdy, należy rozważyć, czy w przypadku powoda miała ona miejsce i czy była skutkiem niezgodnego z prawem działania pozwanego.

Krzywdę, na gruncie niniejszej sprawy, należy rozumieć jako ból i cierpienie spowodowane utratą lub pogorszeniem zdrowia.

Powód twierdzi, że nieprawidłowe leczenie, w szczególności przeprowadzenie operacji, doprowadziło go do rozstroju zdrowia.

Nie ulega wątpliwości, że powód jest osobą przewlekle chorą oraz, że jego choroba wiąże się z wieloma dolegliwościami. Jednak sam fakt choroby, rozpoznanej u powoda w 2008 r., a więc przed osadzeniem w Zakładzie Karnym w C. nie uzasadnia przyjęcia odpowiedzialności pozwanego za cierpienia z nią związane. Niezbędne jest wystąpienie związku przyczynowo - skutkowego pomiędzy cierpieniem powoda a ewentualnie bezprawnymi działaniami (zaniechaniami) pozwanego.

Mając na uwadze treść żądania powoda, z punktu widzenia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej istotna jest ocena, czy funkcjonariusze służby więziennej w procesie leczenia powoda dopuścili się niezgodnych z prawem działań lub zaniechań, skutkujących powstaniem po stronie powoda szkody niemajątkowej, tj. krzywdy .

Działanie w ramach obowiązującego porządku prawnego, by wyłączyć bezprawność, musi być dokonane w granicach określonych tym porządkiem prawnym, to jest pozostawać w zgodzie z obowiązującymi przepisami, powinno być rzeczowe, obiektywne, podjęte z należytą ostrożnością i przez osobę uprawnioną (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2000 roku, sygn. akt III CKN 777/98, LEX nr 51361).

Powód jest osobą pozbawioną wolności na podstawie prawomocnego wyroku skazującego. W związku z powyższym przebywa w zakładzie karnym i jest poddany rygorom wynikającym z przepisów szczególnych regulujących sytuację prawną osób odbywających karę pozbawienia wolności. Przeciwwagę dla obciążeń przewidzianych dla osób skazanych stanowią przepisy ugruntowane w zasadzie ochrony praw człowieka, które wiążą organy i jednostki penitencjarne.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 68 ust. 1 i 2 stanowi, że każdy ma prawo do ochrony zdrowia, a obywatelom, niezależnie od sytuacji materialnej, zapewnia się, na zasadach określonych w ustawach, równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Nie ulega wątpliwości, że również osoby pozbawione wolności, nie mogą zostać w tych prawach ograniczone, w szczególności przy uwzględnieniu art. 41 ust. 5 Konstytucji, który stanowi, że każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

Jak wskazał Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 20 października 2000 r. w sprawie Kudła przeciwko Polsce (sprawa nr 30210/1996), na gruncie art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka Państwo musi zapewnić odpowiednią opiekę lekarską osobom pozbawionym wolności.

Artykuł 115 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r.- Kodeks karny wykonawczy
(k.k.w.) wskazuje, że skazanemu zapewnia się bezpłatne świadczenia zdrowotne, leki i artykuły sanitarne.

W niniejszej sprawie niekwestionowany był fakt, że powód korzystał z bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej. W ocenie powoda jednak leczenie, w okresie jego osadzenia w Zakładzie Karnym w C., było nieprawidłowe i doprowadziło do pogorszenia jego stanu zdrowia.

Tym samym kluczową staje się ocena prawidłowości przeprowadzenia leczenia w aspekcie przepisów prawa, w tym w szczególności wymogu leczenia zgodnie z medyczną lege artis.

W świetle art. 4 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i zawodzie lekarza dentysty, lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością. Artykuł 32 ust. 1 cyt. ustawy stanowi, że lekarz nie może wykonać badania ani zabiegu bez zgody pacjenta (z wyjątkiem sytuacji określonych w art. 32-33 ustawy). Artykuł 30 zobowiązuje lekarza do udzielenia pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach nie cierpiących zwłoki.

Dla oceny leczenia powoda podczas pobytu w Zakładzie Karnym w C. niezbędne było posiadanie wiadomości specjalnych. W tym celu dopuszczony został dowód z opinii biegłego z zakresu chirurgii.

Biegły, wyjaśniając złożony charakter dolegliwości powoda, opiniował, że proces leczenia powoda był prawidłowy, zgodny z zasadami wiedzy medycznej oraz dostosowany do okoliczności, w tym braku zgody powoda na operację. Biegły szczegółowo opisał tok leczenia. Podkreślił, że powód regularnie korzystał ze świadczeń więziennej opieki zdrowotnej, a także był konsultowany, hospitalizowany i badany zarówno w jednostkach penitencjarnej, jak i poza penitencjarnej służby zdrowia. Dostawał także leki adekwatne dla stanu zdrowia. Odnosząc się do podnoszonej przez powoda kwestii doboru diety biegły uwzględnił, że u W. I. występują dwie różne choroby wymagające innego doboru posiłków. Zlecając dietę niezbędne jest ustalenie, która z chorób stanowi większe zagrożenie dla organizmu (stąd długotrwałe stosowanie diety lekkostrawnej wysokobiałkowej u osoby z niedokrwistością), z jednoczesną możliwością okresowego stosowania diety odpowiedniej dla drugiej z dolegliwości (dieta lekkostrawna wysokobłonnikowa, zmniejszająca ryzyko krwawień z odbytu). Biegły ocenił, że stosowana dieta była korzystna i miała na celu poprawę ogólnego stanu organizmu.

Sąd podzielił w całości stanowisko biegłego, jako osoby dysponującej wiedza specjalistyczną niezbędną do oceny procesu leczenia powoda.

Wobec powyższego Sąd uznał, że pozwany realizował przepisy dotyczące ochrony zdrowia osób pozbawionych wolności, w szczególności art. 115 § 4 i 5 k.k.w. oraz § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 14 czerwca 2012 r. w sprawie udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności.

Biegły uznał także, że operacja, której domaga się powód, mimo że może pomóc w leczeniu, nie jest niezbędna dla ratowania życia i zdrowia i z powodzeniem, przez okres pozbawienia wolności, może zostać zastąpiona leczeniem farmakologicznym, które jest stosowane u powoda.

Sąd zauważył, że powód początkowo odmawiał zgody na operację. Z uwagi na treść art. 32 ust. 1 i n. ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, lekarze nie mieli możliwości wykonania operacji bez zgody pacjenta. Późniejsza zgoda, wobec braku bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia, o którym mowa w art. 30 wskazanej ustawy, nie rodziła obowiązku udzielenia tego świadczenia.

Nie można stwierdzić, że pozostawanie powoda w Zakładzie Karnym w C. stwarzało niebezpieczeństwo dla jego życia lub zdrowia.

W sytuacji odmowy wykonania zabiegu w warunkach więziennych w Areszcie Śledczym W.-M., Zakład Karny w C. podjął działania mające na celu uzyskanie drugiej opinii lekarskiej. W SPSK (...) w L. uzyskał informację, że obecnie operacja nie jest wymagana. Nie ulega zatem wątpliwości, że pozwany dochował należytej staranności w toku wykonywania władzy publicznej, w tym dbałości o ogólny dobrostan osadzonego.

Brak jest więc podstaw do uznania, że nastąpiła bezprawna i wywołująca rozstrój zdrowia odmowa leczenia. Nie ulega wątpliwości, że powód miał zapewnioną odpowiednią, wykonywaną zgodnie z zasadami wiedzy i etyki lekarskiej, opiekę medyczną w czasie pobytu w Zakładzie Karnym w C..

Z tego względu powództwo, jako niezasadne podlegało w całości oddaleniu.

Rozstrzygając w przedmiocie kosztów procesu Sąd orzekł na zasadzie art. 102 k.p.c. Niewątpliwym jest, że powód znajduje się w trudnej sytuacji. Jest osobą chorą, a podstawą powództwa było subiektywne przekonanie, że jest źle leczony i jego stan zdrowia z tego powodu się pogarsza. Powód z uwagi na zaburzenia związane z upośledzeniem umysłowym oraz uszkodzeniem mózgu może mieć utrudnioną ocenę.

Powód nie został również obciążony kosztami sądowymi na zasadzie art. 113 ustawy z 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. 2014.1025).

W złożonej apelacji powód zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

1)  naruszenie art. 233 § 1 kpc, poprzez zastąpienie swobodnej oceny dowodów ich dowolną oceną;

2)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Wniósł o jego zmianę poprzez zasądzenie na rzecz powoda kwoty 100.000 złotych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlega oddaleniu, gdyż jest oczywiście bezzasadna.

Podniesione w apelacji zarzuty są bezpodstawne i nie mogą prowadzić do podważenia zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny podziela wszystkie ustalenia i wnioski Sądu I instancji i uznaje je za własne.

Podstawą faktyczną żądania powoda zasądzenia na jego rzecz zadośćuczynienia w kwocie 100.000 złotych jest jego twierdzenie, że na skutek niewłaściwie sprawowanej opieki w czasie przebywania powoda w Zakładzie Karnym w C. doszło do pogorszenia jego stanu zdrowia, a w szczególności poprzez niewykonanie w warunkach wolnościowych operacji żylaków odbytu (k. 149-150).

Wbrew twierdzeniu apelacji Sąd I instancji prawidłowo ustalił, iż powód miał zapewnioną należytą opiekę medyczną oraz, że nie wymagał i nie wymaga natychmiastowego zabiegu operacyjnego w warunkach wolnościowy, gdyż taka jest jednoznaczna treść wywołanej w sprawie opinii biegłego chirurga prof. dr hab. E. D. (vide k. 198-200).

Na ostatniej rozprawie przed Sądem I instancji profesjonalny pełnomocnik powoda oświadczył wprost, że powód nie zgłasza zastrzeżeń do złożonej opinii (vide k. 245) i dlatego niezrozumiałe jest zgłaszanie w apelacji wątpliwości do tej opinii (w dodatku ogólnikowych).

Co więcej, biegły ten wskazał też na niesporną okoliczność, że wówczas powód był dwukrotnie konsultowany w (...) (...) w L. i dwukrotnie stwierdzono brak podstaw do wykonania takiego zabiegu. Potwierdzają to zeznania świadka M. D., która jest w Zakładzie Karnym w C. kierownikiem ambulatorium (k. 144-145).

Poza gołosłownymi twierdzeniami powoda w sprawie, nie ma dowodów, z których wynikałyby inne wnioski niż te, jakie wynikają z w/w opinii biegłego i zeznań świadka M. D..

Tym samym całkowicie bezpodstawne są zarzuty apelacji naruszenia przez Sąd I instancji art. 233 § 1 kpc oraz sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, gdyż wszystkie wnioski tego Sądu są logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, a w szczególności z jednoznaczną i kategoryczną – o czym wyżej – opinią biegłego, której przed Sądem I instancji powód nie kwestionował. Gołosłowne zarzuty apelacji nie mogą więc odnieść skutku.

Z tych względów, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc orzekł jak w sentencji.

Z tych samych przyczyn co Sąd I instancji (powód nie ma majątku i jest upośledzony umysłowo, z zaburzeniami psychicznymi), Sąd Apelacyjny na podstawie art. 102 w zw. z art. 391 § 1 kpc nie obciążył też powoda kosztami procesu za II instancję.