Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni B. Z. wniosła o podział majątku dorobkowego z uczestnikiem A. Z. (1) i podała, że w skład tego majątku wchodzi m. in. działka nr (...) o powierzchni 0,3500 ha zabudowana budynkiem mieszkalnym i działki o numerach (...) stanowiące grunty rolne, obszaru 3.1276 ha położone w S. M., dla których to nieruchomości Sąd Rejonowy w Świeciu prowadzi księgi wieczyste (...). Wnioskodawczyni wniosła o podział fizyczny budynku i gruntów po połowie.

Uczestnik A. Z. (1) wyraził zgodę na fizyczny podział nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym piętrowym z działką siedliskową o numerze geodezyjnym (...) o powierzchni 0.35 ha i przedstawił sporządzony przez siebie projekt podziału budynku oraz wniósł o przyznanie mu w całości działek rolnych o numerach (...) jako nakładu z majątku osobistego uczestnika na majątek wspólny. Uzasadniając swoje żądanie uczestnik podał, że przed zawarciem związku małżeńskiego był właścicielem nieruchomości budynkowej położonej w S. M., przeznaczonej do rozbiórki i odzyskania bardzo dobrej jakości cegły klinkierowej, która w całości została wykorzystana do budowy nowego domu stron. Ponadto był właścicielem działki ogrodniczej położonej w D., którą zakupił w 1988 r., a rok później 16.03.1989r., darował swojemu bratu A. Z. (2). Strony zawarły związek małżeński 4 lutego 1989 r.,a 1 grudnia 1989r. zakupiły od Skarbu Państwa działkę o powierzchni 0, (...) za kwotę 24 190 zł ( starych). Cały koszt zakupu działek i zawieranej umowy pokryli rodzice uczestnika w związku z umową ustną jaką zawarł uczestnik z rodzicami po dokonanej darowiźnie swojego majątku osobistego na rzecz brata A..

Celem ustalenia czy możliwy jest podział fizyczny budynku mieszkalnego w sposób zaproponowany przez strony wraz z wyceną kosztów koniecznej przebudowy, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego, a także na okoliczność ustalenia wartości całej nieruchomości według stanu na dzień 14 października 2011 r.

Powołany do sprawy biegły rzeczoznawca mgr inż. A. I. w swojej opinii stwierdził, że podział fizyczny budynku mieszkalnego nie jest możliwy. Podział

1

zaproponowany przez uczestnika polegający na wyodrębnieniu dwóch lokali mieszkalnych w ocenie biegłego możliwy jest do wykonania, jednakże konieczna jest przebudowa budynku i biegły wyliczył koszty tej przebudowy.

W związku z treścią opinii, a w szczególności z koniecznością przebudowy budynku mieszkalnego oraz trudną sytuacją życiową uczestnika, który nie może korzystać z przysługującej mu renty rolniczej wskutek braku zgody wnioskodawczyni na wydzierżawienie gruntów rolnych i utrzymuje się z renty chorobowej w wysokości 300 zł miesięcznie, wniósł o wydanie postanowienia częściowego w zakresie gruntów i ustalenie iż stanowią one majątek osobisty uczestnika.

Wnioskodawczyni kwestię wydania postanowienia częściowego pozostawiła do uznania Sądu i podniosła, że działki wchodzą do majątku wspólnego stron, gdyż zostały zakupione z dochodów za pracę uczestnika w Niemczech.

Postanowieniem częściowym z dnia 15 marca 2013 roku w sprawie I Ns 268/11 Sąd Rejonowy w Świeciu dokonał częściowego podziału majątku wspólnego B. Z. i A. Z. (1) ustalając, że w skład majątku wspólnego wchodzą: grunty rolne stanowiące działki o numerach (...) łącznego obszaru 3,1276 ha dla których Sąd Rejonowy w Świeciu prowadzi księgi wieczyste (...) o wartości 46.325 zł (pkt 1) i przyznał A. Z. (1) prawo własności tych gruntów rolnych, uznając iż wartość tego prawa stanowi w całości nakład z majątku osobistego uczestnika (pkt 2).

Sąd rejonowy rozpoznający niniejszą sprawę w I instancji, oparł swoje rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie, na następujących ustaleniach faktycznych:

Strony zawarły związek małżeński dnia 4 lutego 1989r. i umowy majątkowej małżeńskiej nie zawierały. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 14 września 2010 r. sygn. akt XC 176/10 orzekł separację małżeństwa stron z winy obu stron

Wnioskodawczyni zawierając z uczestnikiem związek małżeński nie posiadała majątku osobistego. Pracowała w GS-ach jako referent sprzedaży, a po urodzeniu dziecka w sierpniu 1989 r. przebywała na zasiłku macierzyńskim, który otrzymywała w wysokości 13 300-st. zł.

Uczestnik A. Z. (1) wstępując w związek małżeński z wnioskodawczynią był właścicielem odrębnej własności budynku mieszkalnego, murowanego, krytego dachówką,

2

położonego w S. M., zakupionego w 1984 r. za cenę 60 000,- st. zł; działki ogrodniczo-budowlanej nr 11/29, o powierzchni 0.1953 ha położonej w D., zakupionej od Skarbu Państwa w 1988 r. za kwotę 359 352 ,- st. zł. Ponadto od 1983 r. dzierżawił od Skarbu Państwa grunty rolne o łącznej powierzchni ok. 2,5 ha, a zaewidencjonowana wartość produktów rolnych sprzedanych przez uczestnika w 1985 r. wyniosła kwotę 384 496,- st. zł. Był również właścicielem samochodu osobowego marki F. (...).

Pod koniec 1988 r. dotychczasowy dzierżawca gruntów rolnych położonych w bezpośrednim sąsiedztwie gruntów ojca uczestnika, J. Z. zrezygnował z dzierżawy i grunt ten stanowiący działkę o numerze (...) obszaru (...)ha wydzierżawił na okres 8-miu miesięcy J. Z. z myślą o kupnie jej dla syna A..

Aby zrealizować zamiar kupna działki obok gospodarstwa ojca uczestnik musiał zbyć działkę w D.. Ustalili wspólnie z ojcem, że podaruje on działkę ogrodniczo-budowlaną w D. bratu A. Z. (2), a w to miejsce ojciec opłaci mu kupno nowych gruntów i opłaci koszty notarialne z tym związane. W tym celu zwrócił się dnia 1 marca 1989 r. do Naczelnika Gminy w D. o zezwolenie na przeniesienie prawa własności tej działki na brata A. Z. (2) i po uzyskaniu zgody, zawarł z bratem dnia 16 marca 1989r.umowę darowizny nieruchomości położonej w D., ustalając wartość darowizny na kwotę 450 000,- st. zł.

Ojciec uczestnika dotrzymał obietnicy i pokrył koszty zakupu niezabudowanych działek o numerach (...) obszaru 0.5976 ha i działki o numerze (...) obszaru 2.88 ha wpłacając do Banku (...) w D. w dniu 18 listopada 1989 r. kwotę 196 487,-st. zł.

Umowy nabycia wyżej wymienionych działek zawarte zostały dnia I grudnia 1989r. i do umowy stanęli oboje małżonkowie oświadczając, iż nabywają je z majątku dorobkowego.

Strony na działce nr (...) obszaru 0.35 ha pobudowały budynek mieszkalny i nigdy nie uprawiały działek rolnych. Działki te uprawiane były przez ojca uczestnika J. Z., a po przekazaniu gospodarstwa następcy, przez brata uczestnika A. Z. (3). Umowa na tę okoliczność nie była sporządzana.

Uczestnik A. Z. (1) decyzją Prezesa KRUS z dnia 11 kwietnia 2011 r. ma przyznana rentę w wysokości 303,99 zł, a w pozostałej części tj. w kwocie 618,95 zł została ona zawieszona na podstawie art. 28 ustawy z dn. 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, gdyż w rozumieniu przepisów tej ustawy prowadzi on

3

działalność rolniczą, bo nie przekazał ani nie wydzierżawił gruntów. Wnioskodawczyni nie zgodziła się na zawarcie umowy dzierżawy.

W tak ustalonym stanie faktycznym sąd I instancji wywiódł, że w sprawie zachodzą przesłanki do wydania postanowienia częściowego. Jak wskazał sąd l instancji Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu z dnia 16 stycznia 1984 r. III CZP 72/83 stwierdził, że w sprawie o podział majątku wspólnego jest dopuszczalne, przy odpowiednim stosowaniu art. 317 § I k.p.c. (art. 13 § 2 k.p.c.), wydanie postanowienia częściowego obejmującego tylko niektóre składniki tego majątku.

Okoliczności ustalone w sprawie niniejszej przemawiają w szczególny sposób za uznaniem, że zarówno dopuszczalne, jak i celowe było wydanie postanowienia częściowego zmierzającego do pilnej zmiany sytuacji uczestnika. Zmiana ta konieczna jest z uwagi na jego bardzo niskie świadczenie rentowe, a materiał dowodowy zgromadzony w sprawie pozwala na dokonanie rozstrzygnięcia w przedmiocie gruntów rolnych.

Sąd nie podziela stanowiska wnioskodawczyni, że nieruchomości nabyte przez strony stanowią składnik majątku dorobkowego, gdyż działki te zostały nabyte z pieniędzy zarobionych przez uczestnika w Niemczech i z jej zasiłku macierzyńskiego. Uczestnik wykazał dowodami z dokumentów (kopia tłumaczenia wizy wklejonej do paszportu uczestnika na karcie 139 akt) i zeznaniem świadka Z. Z. na karcie 168-169 akt, że jego wyjazd do Republiki Federalnej Niemiec miał miejsce w dniach od I września 1989 r. do 31 października 1989r. i miał charakter prywatny, z zakazem wykonywania działalności zarobkowej. Został on zaproszony przez syna właściciela gospodarstwa ogrodniczego i celem jego pobytu było poznanie tam sposobu uprawy i prowadzenia gospodarstwa ogrodniczego. Dzięki temu wyjazdowi dostał propozycje pracy na następny rok. W tym czasie wnioskodawczyni w Polsce utrzymywała się z zasiłku macierzyńskiego w kwocie 13 300,- st. zł.( karta 141 akt). Na wiarę również nie zasługują, w tej części zeznania świadka C. W.- matki wnioskodawczyni, która zeznała , że uczestnik wyjechał w dwa tygodnie po narodzinach jego dziecka, zatem ok. 17 sierpnia 1989 r. a wrócił w połowie listopada 1989 r. i za pieniądze które przywiózł zakupili działkę, podała ponadto, że jej córka pracowała w tym czasie i stać ich było na zakup działki, której cena nie była wysoka. Jej zeznania przeczą ustalonym wyżej faktom. Sąd również nie dał wiary zeznaniom świadka B. M. (karta 168 akt), gdyż rozmawiała przed rozprawą z wnioskodawczynią i ta przypominała jej kiedy uczestnik wyjeżdżał do Niemiec i ile tam na godzinę zarabiał.

4

Zdaniem Sądu dowodem na pochodzenie środków finansowych na nabycie przez strony nieruchomości nie są również oświadczenia złożone przez strony przed notariuszem.

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2012 r. II CSK 363/11 o zaliczeniu poszczególnych przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego lub majątku osobistego (odrębnego) małżonków nie decydują złożone przez nich oświadczenia, że nabywany przedmiot wchodzi w skład określonej masy majątkowej, gdyż samo takie oświadczenie - w razie pozostawania małżonków w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej - nie może stanowczo wyłączać skutków wynikających z przepisów art 31-34 k.r.o. Przynależności konkretnego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego albo osobistego nie może zatem przesądzać ocena przez sąd przesłanek sposobu wyrażania woli osoby dokonującej czynności prawnej, ani przesłanek tłumaczenia oświadczeń woli oraz badania zgodnego zamiaru stron i celu umowy (LEX nr 1211142).

Sąd dał wiarę zeznaniom uczestnika w przedmiocie pochodzenia środków finansowych na zakup nieruchomości, gdyż znajdują one oparcie zarówno w dokumentach przedłożonych na tę okoliczność (karta 178 akt) jak i zeznaniach świadków na tę okoliczność powołanych. W momencie dokonywania zapłaty za działki w Polsce szalała hiperinflacja. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w roku 1989 wynosiło 206 758,- st. zł, gdzie rok wcześniej 53 090 st. zł. Zatem cena nabycia tych gruntów była niższa niż jednomiesięczne średnie wynagrodzenia i strony było stać na jej zapłatę bez większego wysiłku, czy też uzyskiwania dochodów poza granicami kraju.

Jednakże, jak to wykazał uczestnik, to nie strony zapłaciły za nabywane grunty, ale ojciec uczestnika w zamian za poczynioną na rzecz jego syna, a brata uczestnika, darowizną.

Nakłady poczynione z majątku osobistego jednego z małżonków na przedmioty należące do majątku wspólnego małżonków nie powodują nabycia w drodze surogacji odpowiadającego ich wartości udziału w tych przedmiotach, należące do majątku osobistego tego małżonka, z którego majątku osobistego wydatki te zostały poczynione. Takie wydatki i nakłady podlegają rozliczeniu stosownie do art. 45 kro.

Opierając się na przytoczonych ustaleniach Sąd Rejonowy uznał, że jakkolwiek opisane wyżej prawo własności działek weszło w skład majątku wspólnego byłych małżonków, to w istocie stanowiło ono ekwiwalent nakładu uczestnika, gdyż zostało nabyte w zamian za przekazane bratu prawo własności nieruchomości w D. i w

5

konsekwencji prawo to przyznane zostało przez Sąd uczestnikowi bez obowiązku dopłaty z tego tytułu na rzecz wnioskodawczyni.

Powyższe postanowienie Sądu Rejonowego w Świeciu z dnia 15 marca 2013 roku, o sygn. akt: I Ns 268/11, zostało zaskarżone apelacją wniesioną przez wnioskodawczynię.

Wnioskodawczyni zaskarżyła postanowienie domagając się jego zmiany poprzez ustalenie, ze działki w nim opisane stanowią składnik majątku dorobkowego stron. W uzasadnieniu wnioskodawczyni wskazała, że sąd ustalił iż prawo własności działkę stanowi ekwiwalent nakładu uczestnika, tymczasem zdaniem wnioskodawczyni środki na zakup gospodarstwa pochodziły z pieniędzy dorobkowych małżonków, między innymi zarobionych przez uczestnika podczas jego wyjazdu do Niemiec w 1989 roku gdzie pracowała bez stosownego zezwolenia. Odmienne ustalenia sądu są zatem błędne.

Uczestnik wniósł o oddalenie apelacji argumentując, że rozstrzygnięcie sądu l instancji jest prawidłowe i należycie uzasadnione, zaś apelacja całkowicie bezzasadna.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni okazała się zasadna, a orzeczenie sądu I instancji - z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy - podlegało uchyleniu, a sprawę należało przekazać do ponownego rozpoznania sądowi l instancji.

W pierwszej kolejności sąd odwoławczy wskazuje, że sąd dokonując podziału majątku wspólnego dokonuje podziału rzeczy i praw majątkowych (art. 567 kpc). Rzeczami są tylko przedmioty materialne (art. 45 kc), a podstawowym podziałem rzeczy jest podział na nieruchomości i ruchomości. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności (art. 46 § 1 kc). O części powierzchni ziemskiej można mówić dopiero po jej wydzieleniu z otaczających ją gruntów w sposób umożliwiający jej identyfikację, jako samodzielnego przedmiotu obrotu prawnego. Działka natomiast jest pojęciem odrębnym od pojęcia nieruchomości. Działka jest jednostką geodezyjną, oznaczającą obszar gruntu oznaczony na mapie ewidencyjnej granicami, numerem, powierzchnią, rodzajem użytkowania i klasy gruntu. Działka może stanowić samodzielną nieruchomość jako przedmiot odrębnej własności albo wraz z innymi

6

działkami wchodzić w skład większej nieruchomości, obejmującej kompleks działek. Działki nie są zatem nieruchomościami w rozumieniu kodeksu cywilnego. Rozstrzygnięcie sądu I instancji, którego przedmiotem są - jak wskazuje sąd - „grunty rolne stanowiące działki" już z tej choćby przyczyny jest błędne i to tym bardziej, że sąd dokonując podziału majątku tworzy konstrukcję zgodnie z którą dokonuje podziału części nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej (...), pozostałą część pozostawiając we wspólności majątkowej. Rozstrzygnięcie takie prowadzi do sprzecznego z prawem rozwiązania w myśl którego jedna nieruchomość (część powierzchni ziemskiej stanowiąca odrębny przedmiot własności) stanowi w jednej swej części składowej własność jednej osoby, zaś w drugiej części składowej własność dwojga osób (art. 47 § 1kc). Sąd dokonując podziału majątku może oczywiście doprowadzić do wyłączenia określonych części nieruchomości do oddzielnej księgi wieczystej, musi to być jednak jedno kompleksowe rozstrzygnięcie odnoszące się do całej nieruchomości, której poszczególne części zostaną przyznane określonym podmiotom.

Sąd odwoławczy wskazuje nadto, że sąd I instancji wydając orzeczenie dotyczące częściowego podziału majątku wspólnego wskazał, że dokonuje podziału gruntów rolnych. Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej (art. 46 ¹kc). Za gospodarstwo rolne uważa się zaś grunty rolne wraz gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzaniem gospodarstwa rolnego (art. 55 ³kc). Do obszaru nieruchomości rolnej zalicza się także grunty pod budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi oraz grunty niezbędne do korzystania z tych budynków (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1996 roku, III CZP 47/96). Dokonując zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego poprzez jego podział (odpowiednio także podziału majątku wspólnego, którego przedmiotem jest gospodarstwo rolne) sąd musi w pierwszej kolejności ocenić, czy podział ten nie jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej (art. 213 kc). Sąd w niniejszej sprawie decydując o podziale gospodarstwa rolnego - przyznał bowiem jego część uczestnikowi, wskazując że co do pozostałej części będzie dążył do podziału majątku w którego skład wchodzi nieruchomość poprzez wydzielanie samodzielnych lokali mieszkalnych - w żaden sposób nie zbadał czy, a jeśli tak to w jaki sposób taki podział

7

gospodarstwa wpływa na możliwość prowadzenia gospodarstwa rolnego zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej i to niezależnie od tego czy obecnie taka gospodarka jest na nim prowadzona. Sąd nie ocenił wreszcie, czy a jeśli tak, to jaki ewentualny wpływ na wartość rynkową poszczególnych części nieruchomości ma ich pozostawanie w gospodarczej całości, bądź też wydzielenie do samodzielnego obrotu (jaką to próbę podjął sąd 1 instancji).

Sąd odwoławczy wreszcie wskazuje, że sąd rejonowy - powołując orzecznictwo Sądu Najwyższego - podkreślił, że o zaliczeniu poszczególnych przedmiotów do majątku wspólnego lub osobistego nie decydują złożone przez małżonków oświadczenia, ale całokształt okoliczności nabywania określonego przedmiotu oraz pochodzenie środków na jego nabycie. Tezy tej jednak nie zastosował do przyjętego rozstrzygnięcia, bowiem jeśliby rzeczywiście nieruchomości zostały nabyte w roku 1989 za środki z majątku osobistego uczestnika, to stałyby się one składnikami jego majątku osobistego, zaś ewentualne nakłady czynione na te nieruchomości w czasie trwania małżeństwa (np. w postaci budowy domu) byłyby jedynie nakładami z majątku wspólnego na majątek osobisty. Jeśliby zaś przyjąć za sądem I instancji, że nieruchomości weszły jednak w skład majątku wspólnego, to nie sposób wyjaśnić dlaczego sąd przyjął, że środki na ich nabycie w całości pochodziły z majątku osobistego uczestnika i to jako nakład. Teza powołana przez sąd, iż nakłady poczynione z majątku osobistego jednego z małżonków na przedmioty należące do majątku wspólnego nie powodują nabycia w drodze surogacji odpowiadającego ich wartości udziału w tych przedmiotach nijak nie przystaje do stanu faktycznego ustalonego przez sąd I instancji, skoro przedmiot był dopiero nabywany i rolą sądu było rozstrzygnięcie sporu, czy nabywany był do majątku wspólnego czy majątku osobistego uczestnika (jeśliby środki na jego nabycie w całości pochodziły z majątku osobistego uczestnika). Sąd odwoławczy podkreśla przy tym, że sąd musi - rozpoznając sprawę na nowo - rozważyć czy, a jeśli tak to jakie, środki finansowe darował J. Z., a jeśli tak to komu, to jest wyłącznie A. Z. (1), czy też małżonkom A. i B. Z., biorąc pod uwagę, że dopiero co zawarli małżeństwo z którego urodził się w owym czasie wnuk darczyńcy. Sąd musi też ponownie - biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy oraz zasady doświadczenia życiowego - rozważyć cel dwumiesięcznego wyjazdu uczestnika A. Z. (1) do Niemiec jesienią 1989 roku, w szczególności czy był to wyjazd wyłącznie o charakterze turystycznym, czy też o charakterze zarobkowym (nie pozostając wyłącznie na literalnym brzemieniu wizy w

8

paszporcie uczestnika). Trzeba przy tym pamiętać, że małżonkowie Z. związek małżeński zawarli w lutym 1989 roku, w sierpniu tego roku urodził się ich syn, zaś A. Z. (1) wyjechał do Niemiec na wrzesień i październik tego roku, a sporna nieruchomość została nabyta na początku grudnia 1989 roku.

Reasumując, sąd I instancji rozpoznając sprawę na nowo zobowiązany jest:

-

rozstrzygnąć spór o własność (czy nieruchomości przynależą do majątku osobistego jednego z małżonków, czy też do ich majątku wspólnego),

-

rozstrzygnąć ewentualnie zgłoszone roszczenia o nakłady z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny (zobowiązując uprzednio stronę tego żądającą do precyzyjnego określenia swego żądania),

-

rozważyć istnienie przesłanek do wydania postanowienia częściowego obejmującego niektóre składniki majątku wspólnego byłych małżonków, bądź też do wydania orzeczenia obejmującego wszystkie składniki majątku i rozstrzygającego o wszystkich zgłoszonych żądaniach,

-w przypadku dokonania podziału majątku wspólnego, którego przedmiotem jest
gospodarstwo rolne, rozstrzygnięcia czy podział gospodarstwa w naturze nie sprzeciwia
się zasadom prawidłowej gospodarki rolnej oraz rozważenia czy i ewentualnie jaki wpływ
taki sposób podziału wywrze na wartość poszczególnych wydzielanych części.

Mając powyższe uwagi na względzie Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 kpc uchylił zaskarżone postanowienie z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Świeciu, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego.