Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 maja 2015 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: S. S.O. w Toruniu Wojciech Modrzyński

Protokolant: starszy sekret. sądowy Monika Falkiewicz

po rozpoznaniu w dniu: 22 kwietnia 2015 r. w T.

sprawy z powództwa: D. F.

przeciwko: Skarbowi Państwa - Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej w W., Aresztowi Śledczemu w I., Aresztowi Śledczemu w B., Aresztowi Śledczemu w T., Zakładowi Karnemu w B.

o zadośćuczynienie

1.  Oddala powództwo

2.  Kosztami postępowania od uiszczenia których zwolniony był powód obciąża Skarb Państwa

3.  Zasądza od D. F. na rzecz pozwanego kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania

IC 2279/14

UZASADNIENIE

Do Sądu Okręgowego w Toruniu wpłynął pozew D. F. przeciwko Skarbowi Państwa Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej w W., Aresztowi Śledczemu w I., Aresztowi Śledczemu w B., Aresztowi Śledczemu w T., Zakładowi Karnemu w B. o zadośćuczynienie w kwocie 700.000 zł za naruszenie dóbr osobistych polegające na niezapewnieniu powodowi odpowiednich warunków odbywania kary pozbawienia wolności. Powód wskazywał, iż przebywał w przeludnionych celach, w których na jednego osadzonego przypadało mniej niż 3 m2 powierzchni. W ocenie powoda pozwany nie zapewnił mu także swobodnego dostępu do urządzeń sanitarnych i swobodnej egzystencji w celi. W celach osadzeni, w tym powód, mieli okresowo wyłączaną energię elektryczną i pozbawieni byli ciepłej wody. Nie zapewniono powodowi także odpowiednich warunków oświetleniowych – złe oświetlenie i blindy w oknach ograniczające dostęp światła słonecznego do celi. Zdaniem powoda ilość przyznawanych mu środków higieny osobistej jest zbyt mała – 1 kostka mydła, rolka papieru toaletowego, jedna maszynka jednorazowa do golenia w miesiącu naruszają jego godność. Powyższe działania pozwanego naruszają normy prawne z art. 24 k.c. i art. 448 k.c. i uzasadniają zasądzenie zadośćuczynienia za doznane krzywdy, utratę zdrowia, lęk psychiczny i fizyczny w dochodzonej kwocie na rzecz D. F.. Powód odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2007 roku (VCSK 431/06) wskazującego, iż odbywanie przez skazanych kary pozbawienia wolności w przeludnionych celach z brakiem wentylacji i bez wydzielonych sanitariatów stanowi naruszenie dóbr osobistych może stanowić naruszenie dóbr osobistych w szczególności prawa do godności i intymności.

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa -Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. W ocenie pozwanej powód nie wykazał przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa. Zgodnie z art. 24 i 448 k.c. przyznanie zadośćuczynienia zależy od łącznego zaistnienia przesłanek takich jak: bezprawne naruszenie dobra osobistego, krzywda, związek przyczynowy między bezprawnym naruszeniem dobra osobistego a doznaną krzywdą. Ciężar dowodu spoczywa na powodzie, jako na stronie wywodzącej skutki prawne z faktu, na które się powołuje (art. 6 KC i art. 232 k.p.c.). Tymczasem powód w żaden sposób nie wykazał prawdziwości twierdzeń zawartych w treści pozwu. Powód nie udowodnił w żaden sposób, aby doznał jakiejkolwiek krzywdy. Pozwany zakwestionował fakt naruszenia dóbr osobistych powoda i poniesienia przez niego jakiejkolwiek krzywdy. Pozwany wskazał, iż powód przebywał w czterech jednostkach penitencjarnych: w Areszcie Śledczym w B., w Zakładzie Karnym w B., Zakładzie Karnym w I. i Areszcie Śledczym w T.. W każdym z wymienionych zakładów penitencjarnych powodowi zapewniono należyte i zgodne z przepisami warunki odbywania kary pozbawienia wolności czy osadzenia. Powód miał zapewnione: codziennie 60-minutowy spacer na wolnym powietrzu, możliwość korzystania ze świetlicy, biblioteki. Powód miał zapewnioną stałą opiekę lekarską, możliwość widzeń rozmów telefonicznych i dokonywania zakupów w kantynie. Powód miał także właściwy dostęp do urządzeń sanitarnych - zlewu i kącika sanitarnego. We wszystkich jednostkach penitencjarnych kąciki sanitarne odpowiadały przepisom prawa budowlanego, a także Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznym jakim powinny odpowiadać budynki ich usytuowanie (w Dz. U. nr 75, pozycja 890 z późniejszymi zmianami) oraz Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 sierpnia 2003 roku w sprawie regulaminu organizacyjno - porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (w Dz. U. nr 152, pozycja 1493), a także Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 roku w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. nr 86 poz. 1820 z późniejszymi zmianami).

W Areszcie Śledczym w B. wszystkie pomieszczenia sanitarne odpowiadały normom w wyznaczonym przez wyżej wskazane przepisy prawa. Od 2013 roku dodatkowo Areszt Śledczy w B. przebudowuje kąciki sanitarne poprawiających standard cel. W żadnym z wymienionych zakładów penitencjarnych powód nie był osadzony w celi o powierzchni mniejszej niż minimalna norma wskazana przez przepisy k.k.w. to jest 3m2 na jednego osadzonego. W każdym zakładzie penitencjarnym powód miał zapewnione warunki zgodne z wyżej wymienionymi przepisami. Pozwany wskazał także, iż w opinii Skarbu Państwa żądana przez powoda wysokość zadośćuczynienia pozostaje bez żadnego związku z doznaną przez niego krzywdą. Powód nie wskazał, dlaczego kwota dochodzona pozwem - 700 000 zł miałaby stanowić odpowiednią wysokość zadośćuczynienia i w jaki sposób dokonał jej wyliczenia. Wobec tego należy uznać, że kwota ta została wskazana w sposób zupełnie dowolny jest stanowczo zbyt wygórowana.

Sąd ustalił co następuje:

Powód D. F. w został osadzony w areszcie śledczym w T. na okres jednego dnia – od 14 do 15 stycznia 2013 roku. Przebywał wówczas celi nr 8 w o powierzchni użytkowej 7,27 m ² którą jest to celą jednoosobowa. W areszcie śledczym w T. przebywał jeszcze w dniach od 27 do 30 września 2013 roku (3 dni), w celi nr 111 o powierzchni 14,14 m ² (cela trzyosobowa) oraz w dniach od 14 do 26 lutego 2014 roku (12 dni) w celach o nr. 112 o powierzchni 7,29 m ² (cela dwuosobowa) i w celi nr 10 o powierzchni użytkowej 12,69 m ² (trzyosobowa). Po osadzeniu w Areszcie Śledczym w T. powód został przewieziony do Aresztu Śledczego w B., gdzie przebywał od dnia 25 marca 2014 roku do 22 maja 2014 roku, w związku z wyznaczonym terminem badań psychologicznych w ośrodku diagnostycznym, który miał wydać orzeczenie. Przez cały czas przy wyzwania w Areszcie Śledczym w B. powód miał zapewnioną minimalną normę powierzchni na jednego osadzonego to jest 3 m ². W okresie od 26 lutego do 25 marca 2014 roku i od 22 maja 2014 do chwili obecnej powód przebywał w Zakładzie Karnym w B. - F.. Również w tej jednostce penitencjarnej w powód przebywał w celach zapewniających mu minimalną powierzchnią na jednego osadzonego - 3 m ².

Dowód: dokumenty k- 42 i n.

Zeznania świadka T. N. złożone 1.04.2015r. 00:08:35 k - 111

We wszystkich placówkach penitencjarnych, w których przebywał powód okresowo przeprowadzane są kontrole wentylacji, oświetlenia. Żadna z przeprowadzonych kontroli nie wykazała niedrożności wentylacji czy nieprawidłowości natężenia oświetlenia.

Dowód: dokumenty k – 53 i n. i 63 i n, 66-73

We wszystkich placówkach penitencjarnych powód miał zapewnioną odpowiednią opiekę medyczną. Tylko podczas pobytu w Zakładzie Karnym powód zgłaszał dolegliwości zdrowotne. Po raz pierwszy udzielono mu pomocy ambulatoryjnej w dniu 26 lutego 2014 roku. Kolejne wizyty lekarskie miały miejsce 14 marca 2014, 19 marca 2014 roku, 22 maja 2014 roku, 12 czerwca 2014 roku, 17 lipca 2014 roku, 22 lipca 2014 roku. W dniu 24 lipca 2014 roku powód został poddany badaniom dermatologicznym w związku z zarażeniem świerzbem. Dodatkowo w dniach 7 i 11 sierpnia 2014 roku powoda skierowano na pobranie krwi na badania serologiczne i wykonano badania gastrologiczne.

Dowód: zaświadczenie k – 60

Wszystkie cele w których osadzony był powód zostały wyposażone w kąciki sanitarne, odgrodzone od pozostałej części celi tak by zapewnić odpowiednią intymność przebywającym osobom. Areszty Śledcze w T., B., I. i Zakład Karny w B. zapewniają osadzonym bieżącą wodę zimną w celach. Ciepła woda dostępna jest w umywalni ogólnodostępnej. Powód miał prawo do korzystania raz w tygodniu z kąpieli.

Dowód: dokumenty k – 49, 62, 65

Podczas pobytu w Zakładzie Karnym w B. D. F. zapewniono również dostęp do telefonu.

Dowód: notatka k – 48

D. F. w każdej z pozwanych jednostek penitencjarnych otrzymywał mydło, papier toaletowy (2 sztuki), maszynkę do golenia (2 sztuki), szampon i proszek do prania zgodnie z przepisami Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2014 roku w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. 2014., poz. 200).

Dowód: dokumenty k – 49, 62, 65

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny ustalony został w oparciu o zeznania świadków P. O., T. N. (2) złożone do akt dokumenty.

Sąd uznał zeznania T. N. (2) za w pełni wiarygodne. Świadek jest pracownikiem służby więziennej i jest zatrudniony w Areszcie Śledczym w B.. Świadek potwierdził, iż w Areszcie Śledczym w B. zachowane są odpowiednie warunki w celach. Na każdego osadzonego przypadają minimum 3m2 powierzchni. Cele są wyposażone w kąciki sanitarne. Zeznania świadka są spójne, logiczne i konsekwentne. Znajdują także potwierdzenie w dokumentach złożonych do akt sprawy.

W ocenie Sądu zeznania świadka P. O. niewiele wniosły do sprawy. Świadek przebywał z powodem w Areszcie Śledczym w T. wspólnie w 2015 roku. Powód złożył swój pozew w 2014 roku. Można zatem przyjąć, iż opisując niewłaściwe warunki odbywania kary pozbawienia wolności naruszające dobra osobiste powoda i stanowiące podstawę żądania pozwu, odnosił się do sytuacji przed jego złożeniem. Skoro świadek przebywał z powodem w jednej celi już po tym fakcie to nie miał możliwości potwierdzenia faktu naruszenia dóbr osobistych powoda przez umieszczenia go w celi nie odpowiadającej warunkom określonym w odpowiednich przepisach. Świadek nie potrafił również odnieść się do szczegółów dotyczących pobytu powoda w poszczególnych jednostkach penitencjarnych. Świadek posługiwał się ogólnikami, nie potrafił wskazać jakie zdarzenia w trakcie pobytu D. F. w konkretnej placówce penitencjarnej wiązały się z naruszeniem jego dóbr osobistych.

Sąd uznał również za w pełni wiarygodne dokumenty dotyczące pobytu powoda w Areszcie Śledczym w I., Areszcie Śledczym w B., Areszcie Śledczym w T., Zakładzie Karnym w B.. Powód nie kwestionował złożonych dokumentów zarówno pod względem ich formy jak i treści.

Problematyka ochrona dóbr osobistych jest zagadnieniem skomplikowanym i złożonym. Podstawowe uregulowania w tej materii znalazły się m.in. w Konstytucji RP, kodeksie cywilnym i innych przepisach.

Zgodnie z art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny (art. 24.k.c.)

Jak wynika z przytoczonych przepisów polskie prawo nie przewiduje zamkniętego katalogu dóbr chronionych prawnie. Tym niemniej aby dochodzić zadośćuczynienia za ich naruszenie, nie wystarczy samo wskazanie zdarzenia, które spowodowało to naruszenie, ale także powód musi wskazać jakie konkretnie dobra osobiste zostały naruszone. Przy wyjaśnianiu istoty dóbr osobistych i związanych z nimi praw osobistych dominujący jest pogląd wskazujący, iż przy ocenie czy doszło do naruszenia dóbr osobistych decydujące znaczenie ma nie tyle subiektywne odczucie osoby żądającej ochrony prawnej, ile to jaką reakcję wywołuje w społeczeństwie to naruszenie.

Ocena czy doszło do naruszenia dobra osobistego danego podmiotu oparta jest na przesłankach subiektywnych i obiektywnych. Przepisy art. 23 i 24 k.c. w odniesieniu do ogólnej reguły dowodowej nakładają na powoda obowiązek wykazania, iż doszło do naruszenia jego dobra osobistego i wskazania jakie dobro zostało naruszone.

Z treści art. 24§1 k.c. wynika jednoznacznie, iż ochrona dóbr osobistych przysługuje jedynie przed działaniem bezprawnym. Przesłanka bezprawności działania jest przesłanką konieczną do udzielenia ochrony o charakterze niemajątkowym. Przesłanka bezprawności działania jest ujmowana w kodeksie cywilnym szeroko. Przyjmuje się mianowicie, że bezprawne jest każde działanie sprzeczne z normami prawnymi, a nawet z porządkiem prawnym oraz zasadami współżycia społecznego. W orzeczeniu z 19 października 1989 roku (II Cr 419/89 OSP 11-12/90, poz. 377) Sąd Najwyższy wskazał, iż za działania bezprawne uważa się każde działanie naruszająco dobro osobiste, jeśli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności usprawiedliwiających je. Sąd Najwyższy wskazał, iż do okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych zalicza się: działanie w ramach porządku publicznego- tj. działanie dozwolone przez obowiązujące przepisy prawa, wykonywanie prawa podmiotowego, zgodę pokrzywdzonego, działanie w obronie uzasadnionego interesu społecznego.

Ogólne reguły postępowania dowodowego (art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c.) nakładają na powoda obowiązek dowodowy w zakresie wykazania zasadności swoich roszczeń. To powód winien wykazać w postępowaniu dowodowym, iż doszło do zdarzenia naruszającego jego konkretne dobra osobiste. Stanowisko takie potwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 grudnia 2012 r. (I CSK 248/12, Lex nr 1314386), w którym wskazał, iż w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę wskutek naruszenia dóbr osobistych przez osadzenie w przeludnionej celi więziennej, na powodzie zgodnie z art. 6 w związku z art. 24 i 448 k.c. spoczywa ciężar dowodu umieszczenia go w określonym czasie w przeludnionej celi i wynikłego stąd naruszenia jego godności lub innych dóbr osobistych oraz doznania krzywdy niemajątkowej. Wyrażony powyżej pogląd odnosi się także do innych podnoszonych przez powoda naruszeń związanych z nieodpowiednimi warunkami panującymi w celach: złą wentylacją, niewłaściwym oświetleniem, brakiem pądu, brakiem ciepłej wody czy źle zorganizowanym kącikiem sanitarnym. Powód winien wykazać w jakiej konkretnie celi w jakiej jednostce penitencjarnej przebywał w warunkach nieodpowiadających przepisom prawa.

Powód nie przytoczył w zasadzie żadnych konkretnych zdarzeń i faktów mogących być podstawą powództwa, poprzestając na bardzo ogólnikowych twierdzeniach. Jedyną konkretną okolicznością wskazywaną przez powoda był fakt zachorowania na świerzb podczas pobytu w ZK w B.. Powód przyznał jednak, iż zgłosił niepokojące go objawy chorobowe i udzielono mu pomocy medycznej. Trudno przyjąć aby Zakład Karny czy Areszt Śledczy ponosił odpowiedzialność za zachorowanie osadzonego. Ewentualne uchybienia mogące stanowić podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa za naruszenie dóbr osobistych wiązałyby się z brakiem pomocy medycznej. Jak już wyże wskazano sam powód potwierdził, iż takiej pomocy mu udzielano.

Naruszenie dóbr osobistych oraz bezprawność są kategoriami całkowicie samodzielnymi, niezależnymi i każda z nich podlega kwalifikacji i ocenie. Kto zatem twierdzi, że naruszono jego dobro osobiste, nie musi wykazywać bezprawności (art. 6 k.c.), nie zwalnia go to jednak od obowiązku wykazania, że do naruszenia (zagrożenia) dobra osobistego faktycznie doszło. Ciężar przytoczenia faktów w tym zakresie spoczywa więc na powodzie, który powinien wywiązać się z niego w zakresie umożliwiającym sądowi sprawdzenie zasadności żądania. Powód musi więc jedynie dowieść naruszenia swego dobra osobistego, pozwany - aby się ekskulpować - musi wykazać brak bezprawności w swoim zachowaniu (Tak Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 22 sierpnia 2014 r.I ACa 313/14 LEX nr 1509041).

Zgodnie z art. 24 § 1 KC ten czyje dobro osobiste zostało naruszone może na zasadach przewidzianych w kodeksie żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Na zasadach określonych w kodeksie oznacza, iż w zakresie ochrony majątkowej ciężar dowodu wykazania przesłanek odpowiedzialności spoczywa na powodzie. Jeżeli powód wywodzi z określonych twierdzeń skutki prawne to jest on zobowiązany je udowodnić. W realiach niniejszej sprawy skoro dobra osobiste powoda były naruszane i wiedząc, że będzie kierował powództwo winien przygotować się do sprawy i gromadzić niezbędne dane (na przykład dane o celach, w których przebywał) do dochodzenia roszczenia. Proces cywilny jest postępowaniem kontradyktoryjnym. Co za tym idzie Sąd jest wyłącznie niezawisłym organem, który w oparciu o zasadę swobodnej oceny dowodów, ocenia zgromadzony w sprawie materiał dowodowy. Zasada kontradyktoryjności, wskazuje, iż Sąd nie powinien dopuszczać dowodów urzędu, z wyjątkiem zupełnie szczególnych sytuacji. Bezstronność Sądu jest podstawową zasadą procesu cywilnego i naruszanie może stanowić zarzut nierównego traktowania stron. Nie jest zatem rolą Sądu przeprowadzanie dowodów z urzędu na poparcie żądań pozwu, gdyż obowiązek wniesienia wniosków dowodowych i ich przedstawienia obciąża powoda. Jak już wyżej wskazano to powód przede wszystkim powinien udowodnić istnienie działania lub zaniechania sprawcy krzywdy niemajątkowej, istnienie tejże krzywdy wynikającej z naruszenia przez pozwanego dobra osobistego i związek przyczynowy między krzywdą niemajątkową a działaniem lub zaniechaniem sprawcy krzywdy niemajątkowej. W ocenie sądu powód w żaden skuteczny sposób nie tylko nie wykazał nawet nie uprawdopodobnił domniemanej szkody i wysokości a tym bardziej nie wskazał normalnego związku przyczynowego.

Odnosząc się do kwestii zgodności z prawem warunków osadzenia w celi wskazać należy, iż stosownie do zapisów przepisu rozdziału V k.k.w. oraz Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 sierpnia 2003 roku w sprawie w sprawie sposobu, zakresu i trybu sprawowania nadzoru penitencjarnego (Dz.U.2003.152.1496 ze zmianami) nadzór penitencjarnego nad legalnością i prawidłowością wykonywania kary pozbawienia wolności, kary aresztu, tymczasowego aresztowania, zatrzymania oraz środka zabezpieczającego związanego z umieszczenia w zakładzie zamkniętym, a także kar porządkowych i środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności sprawuje sędzia penitencjarny. Sędzia penitencjarny ocenia m.in.: ustalony w zakładzie karnym porządek dyscyplinę, warunki bytowe skazanych, stan opieki medycznej stan sanitarny, przestrzeganie przepisów o bezpieczeństwie zakładzie karnym w tym także przepisów dotyczących użycia broni siły fizycznej i środków przymusu bezpośredniego, prawidłowości rozmieszczenia osadzonych w pomieszczeniach, niezbędnego dla utrzymania porządku i zapobieżenia wzajemnej demoralizacji, stan zabezpieczenia technicznego i wyposażenia pomieszczeń, w których przebywają osadzeni. Sąd cywilny nie jest zatem powołany do dokonywania oceny kwestii zastrzeżonych do wyłącznej kognicji sędziego penitencjarnego.

Należy podkreślić, iż w niniejszej sprawie powód nie wykazał, aby składał jakiekolwiek skargi do Sędziego Penitencjarnego lub Sądu Penitencjarnego na warunki panujące w celach wskazanych w pozwie jednostek penitencjarnych.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powód nie wykazał aby w wskazanych w powie jednostkach penitencjarnych doszło do naruszenia jego dóbr osobistych i aby doznał on krzywdy niemajątkowej. Powód ograniczył się w niniejszej sprawie wyłącznie do podniesienia zarzutów niewłaściwych warunków panujących w celach.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd zgodnie z powołanymi wyżej przepisami orzekł jak w sentencji orzeczenia. O kosztach orzeczono zgodnie z art. 98§1 k.p.c. w zw. z §10 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. 2013.490 tekst jednolity).