Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 maja 2015 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Rejonowego (del. do SO) Piotr Czerski

Protokolant: Monika Porębska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 maja 2015 roku w L.

sprawy z powództwa A. S. (1)

przeciwko T. P.

o zapłatę

____________________________________________________________

I.  oddala powództwo A. S. (1) o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego T. P.:

- kwoty 119.000,00 zł (sto dziewiętnaście tysięcy złotych) z odsetkami ustawowymi od daty wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

- kwoty 52.365,00 zł (pięćdziesiąt dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt pięć złotych) z odsetkami ustawowymi od dnia 22 sierpnia 2011 r. do dnia zapłaty;

- kwoty 27.000,00 zł (dwadzieścia siedem tysięcy złotych) z odsetkami ustawowymi od dnia 10 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 80.500,00 zł (osiemdziesiąt tysięcy pięćset złotych) z odsetkami ustawowymi od dnia 10 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od powoda A. S. (1) na rzecz pozwanego T. P. kwotę 3.617,00 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 325/11

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 14 kwietnia 2011 r. powód A. S. (1) domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego T. P. odszkodowania w wysokości 101.500,00 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty - z tytułu bezprawnego zaorania jesienią 2010 roku 35 ha rzepaku jarego, zasianego na poddzierżawionych od J. D. (zam. we wsi (...), gm. D.) gruntach o powierzchni 75,65 ha, stanowiących działkę o nr (...), położoną we wsi P., gm. D. – na podstawie art. 415 i innych Kodeksu cywilnego.

W uzasadnieniu powód wyjaśnił między innymi, że zawarł w dniu 5 października 2006 r. z J. D. umowę dzierżawy gruntów rolnych o powierzchni 75,65 ha. Na obszarze 35 ha zasiał wiosną 2010 roku rzepak jary. Koszty związane z przygotowaniem gruntów pod zasiew - bronowanie, orka, zakup nawozu i nasion oraz koszt zasiewu – wyniosły go ok. 17.500,00 zł. Kwota ta stanowi średnią wynoszącą 500,00 zł/ha kosztów ogólnych rzeczywistych. Pozostała kwota 84.000,00 zł - to utracone korzyści. Dla wyliczeń przyjęto, że wydajność z jednego ha wyniosłaby 2 tony rzepaku, a średnia cena skupu rzepaku jarego według danych GUS wyniosła w pierwszym kwartale 2011 roku 1.200,00 zł. (k. 2-3)

W odpowiedzi na pozew pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew wyjaśniono między innymi, że postanowieniem z dnia 20 września 2005 r. Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim - Roki Sądowe w P. w sprawie I Co 63/03/P postanowił udzielić przybicia nieruchomości położonej we wsi P., oznaczonej jako działka nr (...), o powierzchni 75,65 ha będącej przedmiotem przetargu w stosunku do dłużników J. D. i innych. Na postanowienie to złożył zażalenie dłużnik J. D., lecz zostało ono oddalone postanowieniem z dnia 4 maja 2006 r. wydanym przez Sąd Okręgowy w Lublinie.

Od tej daty były (...) nie powinien podejmować decyzji dotyczących dysponowania nieruchomością, w tym zawierania długoletnich umów dzierżawy pomimo wiedzy na temat nabywcy nieruchomości. W dniu 16 stycznia 2007 r. odbyła się druga licytacja nieruchomości i postanowieniem z dnia 23 stycznia 2007 r. ten sam Sąd postanowił udzielić przybicia nieruchomości na rzecz pozwanego. Pomimo składania licznych środków odwoławczych Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił zażalenie dłużnika J. D. i postanowienie to stało się prawomocne w dniu 20 listopada 2007 r.

W dniu 10 września 2009 r. Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim w sprawie I Co 757/09 postanowił przysądzić własność nieruchomości położonej we wsi P. oznaczonej jako działka nr (...) na rzecz T. P. za cenę 513.306,00 zł, która została w całości zapłacona. Orzeczenie to stało się prawomocne dnia 12 stycznia 2010 r.

Od dnia 12 stycznia 2010 r. na mocy art. 999 § 2 k.p.c. do pozwanego należą zatem pożytki z nieruchomości. Tym bardziej były właściciel J. D. nie mógł zawierać jako wydzierżawiający jakichkolwiek umów, w tym podpisywać w dniu 30 grudnia 2010 r. aneksu przedłużającego czas trwania umowy dzierżawy.

Mając na uwadze, że w wypisie z rejestru gruntów otrzymanym ze Starostwa Powiatowego w P. i złożonym do księgi wieczystej nr KW (...) Sądu Rejonowego w Radzyniu Podlaskim jako dzierżawca przedmiotowej nieruchomości wpisany był M. S. (1), pozwany usiłował powiadomić jego, że stał się właścicielem nieruchomości i zażądał zapłaty czynszu. Przesyłka została jednak zwrócona pozwanemu z uwagi na śmierć adresata.

Powód uważa, że załączona do pozwu umowa dzierżawy i aneks są całkowicie fikcyjne, gdyż o płatności do gruntów rolnych wchodzących do przedmiotowej nieruchomości za 2010 r. wystąpił do (...) J. D., tymczasem gdyby nieruchomość znajdowała się w posiadaniu zależnym, to dzierżawca byłby wyłącznie uprawniony do otrzymania płatności (art. 7 ust. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach do gruntów rolnych i płatności cukrowej - Dz. U. Nr 35, poz. 217 ze zm.).

Wbrew twierdzeniom powoda, samoistnym posiadaczem nieruchomości był zarówno w 2009 roku jak i w 2010 roku pozwany, który otrzymywał nakazy płatnicze od Wójta Gminy i uiszczał podatek rolny i leśny.

Gdy pozwany dowiedział się, że J. D. pozoruje przekazanie nieruchomości w dzierżawę, wezwał powoda do opuszczenia bezprawnie zajętej nieruchomości i zapłaty czynszu.

Pomimo otrzymania pierwszego z pism, powód dokonał w maju 2010 r. zasiewów rzepaku jarego, lecz nie dokonał jego zbioru w sierpniu zgodnie z zasadami uprawy i do października 2010 r. rzepak ten uległ zniszczeniu (zgniciu).

Pozwany w żaden sposób nie przyczynił się do zniszczenia zasiewów dokonanych rzekomo przez powoda, a faktycznie przez byłego właściciela J. D., który ignoruje orzeczenia Sądów i w dalszym ciągu uważa się za właściciela przedmiotowej nieruchomości. Niniejszy pozew może świadczyć o chęci zemsty z jego strony za udział w licytacji nieruchomości i pozbawienie jej własności. W odpowiedzi na wezwanie do zapłaty pozwany poinformował, że nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek zniszczenia upraw. (k. 71-75)

W piśmie procesowym z dnia 12 października 2011 r. powód rozszerzył powództwo w ten sposób, że domagał się zasądzenia od pozwanego dodatkowego odszkodowania w kwocie 80.000,00 zł za bezprawne przywłaszczenie w sierpniu 2011 r. mieszanki zbożowej oraz jęczmienia w łącznej ilości ok. 70 ton – z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu. (k. 93-94)

W piśmie procesowym z dnia 27 października 2011 r. pozwany domagał się oddalenia powództwa po jego rozszerzeniu oraz zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. (k. 107-109)

W piśmie procesowym z dnia 25 czerwca 2012 r. powód rozszerzył powództwo w ten sposób, że domagał się dodatkowo zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kwoty 90.000,00 zł z tytułu utraconych korzyści za utratę plonów kukurydzy wskutek bezprawnego zniszczenia w dniu 9 czerwca 2012 r. jej zasiewów na dzierżawionych gruntach na obszarze około 18 ha z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. (k. 350-351)

W piśmie procesowym z dnia 12 lipca 2012 r. powód rozszerzył powództwo w ten sposób, że domagał się zasądzenia od pozwanego dodatkowo kwoty 69.120,00 zł tytułem odszkodowania obejmującego koszty rzeczywiste dzierżawionych pól obsianych kukurydzą na areale około 32 ha., które następnie pozwany zniszczył w dniu 23 czerwca 2012 r. oraz utraconych korzyści w wysokości 90.880,00 zł z możliwej sprzedaży plonów kukurydzy po cenie rynkowej, gdyby to zniszczenie nie nastąpiło – z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. (k. 372)

W piśmie procesowym z dnia 21 grudnia 2012 r. powód rozszerzył powództwo w ten sposób, że domagał się zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kwoty 620.945,00 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. (k. 410-413)

W piśmie procesowym z dnia 18 maja 2015 r. pełnomocnik powoda cofnął pozew w części i wnosił o zasądzenie od pozwanego T. P. na rzecz powoda A. S. (1) kwot:

- 119.000,00 zł z odsetkami ustawowymi od daty wniesienia pozwu do dnia zapłaty – z tytułu odszkodowania za zniszczenie plonów rzepaku jarego w 2010 r. na obszarze 35 ha – na podstawie art. 415 k.c.,

- 52.365,00 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 22 sierpnia 2011 r. do dnia zapłaty – z tytułu wydatków poniesionych na zasiewy (w tym orka, zasiew, nawożenie, opryski) w 2011 r. – tj. z tytułu nakładów koniecznych poczynionych na obsianie 25,49 ha jęczmienia, 9,42 ha mieszanki zbożowej – na podstawie art. 226 k.c. w zw. z art. 230 k.c.,

- 27.000,00 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 10 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty – z tytułu wydatków poniesionych na zasiewy 18 ha kukurydzy (w tym orka, zasiew, nawożenie, opryski) w 2012 r. oraz 80.500,00 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 10 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty – z tytułu odszkodowania za zniszczenie uprawy kukurydzy na obszarze 18 ha w dniu 9 czerwca 2012 r. – na podstawie art. 415 k.c.

Jednocześnie pełnomocnik powoda oświadczył, że w zakresie, w jaki cofnął powództwo, zrzeka się roszczenia. (k. 679-684)

W konsekwencji postanowieniem wydanym w toku rozprawy w dniu 18 maja 2015 r. Sąd umorzył postępowanie w części, tj. ponad żądania sformułowane przez stronę powodową w piśmie procesowym z dnia 18 maja 2015 r. (postanowienie – k. 701)

Pełnomocnicy stron wnosili o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. (k. 703, 704)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Na podstawie zawiadomienia Komornika Sądowego Rewiru I przy Sądzie Rejonowym w Radzyniu Podlaskim w sprawie Km 181/03 z dnia 8 kwietnia 2003 r. Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim wpisał do działu III KW nr (...) ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji z prawa własności nieruchomości. Wówczas wskazana księga wieczysta prowadzona była miedzy innymi dla działki nr (...). (odpisy kart KW – k. 635-637, odpis wniosku z prezentatą – k. 630)

O tym, że wierzyciel – bank – prowadzi egzekucję z nieruchomości J. D., A. S. (1) dowiedział się w roku 2003 r. uzyskał bowiem informacje o prowadzonej licytacji. (zeznania powoda – k. 309)

W dniu 28 lipca 2003 roku sporządzona została umowa pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi. Zgodnie z jej treścią, J. i M. D. (1) oddali w dzierżawę nieruchomość położoną we wsi P., gmina D., zabudowaną budynkiem mieszkalnym murowanym, magazynem zbożowym, budynkiem gospodarczym i garażem działki nr (...) oraz niezabudowaną działką obszaru 75,6500 ha M. S. (1) na okres 15 lat tj. do dnia 27 lipca 2018 roku. (umowa dzierżawy - k. 166- 166v)

W dniu 7 sierpnia 2003 roku Komornik Sądowy Rewiru I w R., działając w oparciu o bankowe tytuły egzekucyjne opatrzone klauzulą wykonalności oraz na wniosek wierzyciela (...)/ B. dokonał opisu i oszacowania nieruchomości J. D. położonej we wsi P., gmina D. w tym działki gruntu nr (...) o pow. 75,65 ha. W czasie sporządzania protokołu dłużnik J. D. okazał Komornikowi Sądowemu umowę dzierżawy z M. S. (1). (protokół opisu i oszacowania nieruchomości - k. 119-121).

Za namową J. D. powód A. S. (1) w dniu 5 października 2006 roku zawarł z nim umowę dzierżawy nieruchomości o obszarze 75,65 ha, stanowiącej działkę o nr (...) położoną we wsi P., po rezygnacji poprzedniego dzierżawcy, M. S. (1). Zawarta umowa przewidywała, iż dzierżawca będzie wykorzystywał przedmiot dzierżawy na cele związane z prowadzeniem działalności rolniczej. Wysokość czynszu dzierżawnego strony ustaliły na 2 tony pszenicy za obrachunkowy rok dzierżawy w jednorocznym wyprzedzeniem rozliczeniowym. Umowa została zawarta na okres do dnia 1 stycznia 2011 roku z zastrzeżeniem możliwości jej rozwiązania z 6 - miesięcznym terminem wypowiedzenia. W umowie brak było informacji o dokonaniu zajęcia wskazanej nieruchomości. (umowa dzierżawy - k. 4-5, zeznania powoda - k. 308v-309v, 704, zeznania świadka J. D. – k. 140, 548)

Postanowieniem z dnia 23 stycznia 2007 roku Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim – Roki Sądowe w P. udzielił przybicia nieruchomości położonej we wsi P., gmina D., oznaczonej jako działka nr (...) o powierzchni 75,65 ha będącej przedmiotem przetargu z dnia 16 stycznia 2007 roku w sprawie I Km (...) i inne na rzecz pozwanego T. P.. W toku licytacji obecny na niej dłużnik J. D. nie zgłosił żadnych skarg ani zastrzeżeń co do przebiegu przetargu.

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Lublinie II Wydziału Cywilnego z dnia 20 listopada 2007 roku w sprawie II Cz 753/07 po rozpoznaniu spraw egzekucyjnych I Km 118/03, I Km 177/03, I Km 178/03, I Km 179/03, I Km 180/03, I Km 181/03, I Km 182/03, I Km 376/04 i I Km 56/05 prowadzonych przez Komornika Sądowego Rewiru i przy Sądzie Rejonowym w Radzyniu Podlaskim z wniosku wierzycieli: Bank (...) Spółki Akcyjnej w W. – Oddział w B. i (...) w L. przeciwko dłużnikom J. D., M. D. (1), A. D., M. D. (2), W. S. (1), M. S. (2), J. N. (1) i J. N. (2) z udziałem licytanta T. P. i K. w R. (Placówka Terenowa w P.) na skutek zażalenia dłużnika J. D. na postanowienie Sądu Rejonowego w Radzyniu Podlaskim – Roki Sądowe w P. z dnia 23 stycznia 2007 roku w sprawie I Co 63/03/P - oddalono złożone zażalenie (bezsporne, postanowienie z uzasadnieniem - k. 145-152).

Postanowieniem z dnia 10 września 2009 r. Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim przysądził własność nieruchomości położonej we wsi P., gmina D., oznaczonej jako działka nr (...) obszaru 75,65 ha, dla której Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim prowadzi księgę wieczystą KW Nr (...), na rzecz T. P., za cenę 513.306,00 zł, która została w całości zapłacona. Postanowienie to stało się prawomocne dnia 12 stycznia 2010 roku. (bezsporne, postanowienie – k. 144)

Pozwany T. P. w dniu 20 kwietnia 2010 roku wystosował pismo do M. S. (1) zawiadamiając go o tym, iż jest właścicielem nieruchomości położonej we wsi P. oznaczonej jako działka nr (...) obszaru 75,65 ha na skutek wydania postanowienia o jej przysądzeniu. Jako następca prawny wydzierżawiającego J. D. wezwał dzierżawcę do zapłaty czynszu dzierżawnego za 2009 rok w terminie trzech miesięcy, tj. do dnia 23 lipca 2010 roku. W korespondencji pozwany zobowiązał M. S. (1) do przedstawienia kserokopii posiadanej z J. D. umowy dzierżawy. Korespondencja została pozwanemu zwrócona z adnotacją , iż adresat zmarł. (pismo - k. 76, 77)

Po uzyskaniu informacji o osobie nowego dzierżawcy, pismem z dnia 19 maja 2010 roku pozwany T. P. wezwał A. S. (1) do opuszczenia bezprawnie zajętej nieruchomości, wyznaczając termin wykonania powyższej czynności do dnia 22 maja 2010 roku. Poinformował powoda również o tym, iż w przypadku nieopuszczenia gruntów będzie zobowiązany do zapłaty czynszu dzierżawnego w wysokości 151.300,00 zł, tj. 2000,00 zł za 1 ha płatnego w terminie do dnia 31 lipca 2010 roku przypominając, iż telefonicznie w dniu 20 kwietnia 2010 roku informował o fakcie nabycia nieruchomości i prosił o niedokonywanie na swojej działce żadnych upraw. Pismo zostało awizowane i zwrócone wskutek niepodjęcia przez adresata w dniu 7 czerwca 2010 r. (pismo – k. 84-85, zeznania pozwanego T. P. – k. 139v, 704)

Wobec braku pożądanej reakcji pismem z dnia 10 sierpnia 2010 roku T. P. wezwał powoda do uiszczenia czynszu dzierżawnego płatnego do dnia 16 sierpnia 2010 roku na wskazany rachunek bankowy (zeznania pozwanego T. P. - k. 139v-140, 704, pismo – k. 86)

W dniu 30 grudnia 2010 roku J. D. zawarł z powodem A. S. (1) aneks do umowy dzierżawy z dnia 5 października 2006 roku z podpisami notarialnie poświadczonymi, zgodnie z którym strony wzajemnie ustaliły, iż umowa dzierżawy zostaje przedłużona do dnia 1 stycznia 2013 roku, a pozostałe jej warunki pozostają bez zmian. (aneks do umowy - k. 6-6v, zeznania świadka J. D. – k. 548)

W dniu 11 kwietnia 2011 roku powód A. S. (1) wysłał listem poleconym do pozwanego T. P. wezwanie do zapłaty odszkodowania w kwocie 101.500,00 zł za bezprawne zniszczenie plantacji rzepaku jarego jesienią poprzedniego roku na dzierżawionych przez niego gruntach od J. D. w terminie niezwłocznym. W uzasadnieniu wezwania powód wskazał, iż działanie pozwanego posiadało znamiona złej woli i wynikało prawdopodobnie z wrogiego nastawienia do J. D.. Uzasadniając własny interes prawny w skierowaniu takiego wezwania powód wskazał, iż poczynił nakłady w kwocie 17.500,00 zł pod zasiew rzepaku jarego wiosną 2010 roku na wskazanych gruntach oraz z utraconymi korzyściami z możliwej sprzedaży w I lub II kwartale bieżącego roku utraconych zbiorów z tego obszaru w ilości ok. 70 ton. Wartość utraconych korzyści została ustalona na poziomie 84.000,00 zł, a do kalkulacji przyjęto kwotę 1.200,00 zł za tonę rzepaku jarego. Wezwanie zawierało informację, iż w dniu 11 kwietnia 2011 roku powód złożył pozew o zasądzenie powyższego odszkodowania w sądzie.

W odpowiedzi na powyższe pozwany poinformował powoda, iż ten nie poniósł żadnej szkody, wobec czego nie znajduje podstaw do wypłaty odszkodowania, gdyż powód nie miał prawa, aby dysponować należącą do niego nieruchomością w 2010 roku. Poinformował powoda jednocześnie, iż w przypadku dalszego wykonywania jakichkolwiek prac polowych na gruncie stanowiącym jego własność, będzie nim rozporządzał według własnego uznania i wykonywał stosowne zabiegi uprawne. (wezwanie do zapłaty - k. 7, pismo pozwanego - k. 88)

Powód nie zaniechał uprawy, mimo wezwania pozwanego do opuszczenia gruntu stanowiącego jego własność i w dalszym ciągu prowadził prace polowe na działce nr (...) związane z jego uprawą korzystając z pomocy J. D., A. P., W. S. (2), K. J., W. K., K. K.. W konsekwencji jesienią 2010 r. pozwany dokonał zaorania rzepaku zasianego przez powoda na przełomie maja i czerwca 2010 r., następnie w sierpniu 2011 r. dokonał zbioru plonów z upraw zasianych przez powoda, a w czerwcu 2012 r. dokonał zaorania części nieruchomości, na której znajdowały się plony kukurydzy zasianej przez powoda. (zeznania świadków: A. P. - k. 362-362v, W. S. (2) - k. 362v, K. J. – k. 412, W. K. – k. 548, K. K. – k. 548, J. D. – k. 140v, w części zeznania pozwanego – k. k. 139v-140, 704, zeznania powoda – k. 704)

Decyzją z dnia 1 września 2011 roku Kierownika Biura Powiatowego (...) w R. odmówiono T. P. przyznania płatności (...) do działek rolnych pozłoconych na obszarze (...) typu (...) N. (...) nakładając na niego karę pieniężną w wysokości 10.375,30 zł. W uzasadnieniu powyższej decyzji wskazano, iż przeprowadzona kontrola administracyjna wykazała konflikt kontroli krzyżowej pomiędzy Wnioskodawcą a innym producentem rolnym, dotyczącym działki ewidencyjnej nr (...) położonej w powiecie (...), gmina D.. (decyzja - k. 154-161v)

W dniu 24 listopada 2011 r. T. P. przeniósł na rzecz swojej żony Z. P. prawo własności działki nr (...), objętej KW nr (...). Następnie w dniu 31 maja 2012 r. Z. P. w wyniku zawartej umowy sprzedaży przeniosła, z zachowaniem formy aktu notarialnego, na rzecz A. S. (2) oraz P. S. prawo własności nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...). (bezsporne, AN – k. 392-394)

Powyższych ustaleń faktycznych Sąd dokonał na podstawie powołanych wyżej dokumentów oraz zeznań świadków i stron. Powołane wyżej dowody z dokumentów nie budziły wątpliwości Sądu co do ich autentyczności (ewentualnie zgodności odpisów i kopii z oryginałami) i nie były kwestionowane przez strony. Zeznania M. D. (3) nie wniosły niczego istotnego do sprawy zakresie okoliczności spornych. Świadek nie podawał istotnych informacji dotyczących okoliczności zawarcia przez J. D. umowy dzierżawy z podwodem, ani też relacji między powodem a pozwanym w zakresie uprawy spornego gruntu.

Sąd dał wiarę powodowi co do faktu zawarcia umowy dzierżawy z J. D., a następnie aneksu do tej umowy. Zeznania powoda zostały w tym zakresie potwierdzone zeznaniami świadków, są logiczne i konsekwentne. Z kolei pozwany, wbrew regule art. 6 k.c., nie wykazał fikcyjnego charakteru wspomnianych umów. Zgromadzony materiał dowodowy nie pozwana na takie ustalenia. Jeżeli chodzi o dokonywanie upraw na spornej nieruchomości przez powoda oraz dokonywanie przez pozwanego zbiorów lub niszczenia plonów, okoliczności te co do zasady mają charakter bezsporny, zwłaszcza w kontekście ostatnich zeznań powoda złożonych na rozprawie poprzedzającej bezpośrednio zamknięcie rozprawy, a także niekwestionowania okoliczności faktycznych wskazanych w piśmie procesowym złożonym w toku rozprawy w dniu 18 maja 2015 r. (k. 679-684). Sporny charakter miały natomiast okoliczności, które Sąd uznał ostatecznie za nieistotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy, jak np. rodzaj, stan, wartość, obszar upraw.

W pozostałym zakresie Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe stron lub pominął je przy konstruowaniu podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. W świetle przedstawionych niżej rozważań prawnych nie miały one bowiem istotnego znaczenia dla oceny żądań powoda.

Sąd oddalił wniosek powoda o wezwanie do udziału w sprawie P. S. i A. S. (2) (k. 543), ponieważ udział tych osób po stronie pozwanej nie był konieczny, a nadto sprzeciwiał się temu wzgląd na ekonomikę postępowania (stan zaawansowania sprawy) – art. 194 § 3 k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W sprawie powód dochodził należności pieniężnych, powołując jako podstawę art. 415 k.c. oraz 226 k.c. w zw. z art. 230 k.c. Jeśli chodzi o roszczenie odszkodowawcze z art. 415 k.c., to na stronie powodowej ciążył zatem obowiązek wykazania, w odniesieniu do wszystkich roszczeń, wystąpienia kumulatywnie następujących przesłanek: 1) powstania szkody, 2) faktu wywołującego szkodę, z którym ustawa wiąże obowiązek jej naprawienia noszącego znamiona działania bezprawnego, 3) związku przyczynowego pomiędzy szkodą a faktem wywołującym szkodę; 4) winy po tronie sprawcy szkody.

Bezspornym faktem jest, iż pozwany T. P. nabył nieruchomość będącą współwłasnością J. D. i M. D. (1) na licytacji przeprowadzonej w ramach egzekucji sądowej. Po uprawomocnieniu się przybicia i wpłaceniu całej ceny Sąd wydał następnie postanowienie o przysądzeniu na jego rzecz własności nieruchomości. W myśl art. 999 § 1 k.p.c. takie postanowienie, po uprawomocnieniu się, powoduje przeniesienie własności na nabywcę i jest podstawą do ujawnienia go jako właściciela w katastrze (rejestrze) nieruchomości oraz wpisu w księdze wieczystej. Według zaś art. 999 § 2 k.p.c., od chwili uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności na rzecz nabywcy należą do niego pożytki z nieruchomości.

Z kolei zgodnie z treścią art. 1000 § 1 k.p.c. co do zasady z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności wygasają wszelkie prawa i skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążące na nieruchomości. Niemniej jednak, według treści art. 1002 k.p.c., z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności nabywca wstępuje w prawa i obowiązki dłużnika wynikające ze stosunku najmu i dzierżawy stosownie do przepisów prawa normujących te stosunki w wypadku zbycia rzeczy wynajętej lub wydzierżawionej. W przypadku, gdy umowa najmu lub dzierżawy nieruchomości zawarta była na czas oznaczony dłuższy niż dwa lata, nabywca może wypowiedzieć tę umowę, w ciągu miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności, z zachowaniem rocznego terminu wypowiedzenia, o ile umowa nie przewiduje terminu krótszego, chociażby umowa została zawarta z zachowaniem formy pisemnej i z datą pewną, a rzecz została najemcy lub dzierżawcy wydana.

W przedmiotowej sprawie istotne znaczenie mają jednak także przepisy dotyczące zajęcia nieruchomości w toku prowadzonej egzekucji. W szczególności zgodnie z art. 925 k.p.c.: (§ 1) W stosunku do dłużnika nieruchomość jest zajęta z chwilą doręczenia mu wezwania. W stosunku do dłużnika, któremu nie doręczono wezwania, jako też w stosunku do osób trzecich, nieruchomość jest zajęta z chwilą dokonania wpisu w księdze wieczystej lub złożenia wniosku komornika do zbioru dokumentów. (§ 2) Jednakże w stosunku do każdego, kto wiedział o wszczęciu egzekucji, skutki zajęcia powstają z chwilą, gdy o wszczęciu egzekucji powziął wiadomość, chociażby wezwanie nie zostało jeszcze dłużnikowi wysłane ani wpis w księdze wieczystej nie był jeszcze dokonany.

Według zaś art. 930 § 4 k.p.c., oddanie zajętej nieruchomości w użyczenie, leasing, najem lub dzierżawę jest bezskuteczne wobec nabywcy nieruchomości w egzekucji. Wypada zauważyć, że w tym brzmieniu przepis został wprowadzony do obowiązującego stanu prawnego dopiero w dniu 3 maja 2012 r. Jednakże przed tą data obowiązywał przepis art. 930 § 1 zd. 1 k.p.c., zgodnie z którym rozrządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie. Termin „rozporządzenie” ma zaś znaczenie szersze niż „zbycie”. Zatem dodanie przez ustawodawcę przepisu art. 930 § 4 k.p.c. stanowi jedynie doprecyzowanie i pewną modyfikację obowiązujących już wcześniej uregulowań prawnych.

Trzeba jednak zauważyć, że nawet przy odrzuceniu powyższej interpretacji, zgodnie z treścią art. 931 § 1 k.p.c., zajętą nieruchomość pozostawia się w zarządzie dłużnika, do którego stosuje się wówczas przepisy o zarządcy. Z kolei zgodnie z treścią art. 935 § 3 k.p.c., czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu zarządca może wykonywać tylko za zgodą stron, a w jej braku - za zezwoleniem sądu, który przed wydaniem postanowienia wysłucha wierzyciela, dłużnika i zarządcę, chyba że zwłoka groziłaby szkodą. Tego rodzaju czynnością jest np. oddanie nieruchomości w dzierżawę1. Wobec tego oddanie zajętej nieruchomości przez dłużnika czy jakiegokolwiek innego zarządcę w dzierżawę wbrew regule art. 935 § 3 k.p.c. jest nieważna2.

Reasumując, w przypadku każdej z obu możliwych interpretacji prawnych, oddanie przez dłużnika nieruchomości w dzierżawę powodowi było co najmniej bezskuteczne względem pozwanego. Natomiast dokonanie wpisu o wszczęciu egzekucji w księdze wieczystej stanowi ostateczny termin zajęcia nieruchomości w stosunku do wszystkich, którzy wcześniej nie uzyskali wiedzy o tym zdarzeniu3. Skuteczność zajęcia nieruchomości określona została w art. 925 k.p.c., z uwzględnieniem tego, że wpis ma moc wsteczną w stosunku do osoby trzeciej i dłużnika, któremu nie doręczono wezwania, od daty złożenia przez komornika wniosku, zgodnie z art. 29 u.k.w.h.4 Bez istotnego znaczenia pozostaje natomiast data wpisu pozwanego do księgi wieczystej jako nowego właściciela nieruchomości, do czego odwoływała się w swej argumentacji strona powodowa. (k. 702, 704)

Powracając na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że w chwili zawierania umowy dzierżawy z powodem w dniu 5 października 2006 r. (a następnie aneksu do niej) nieruchomość była już zajęta i to także w stosunku do A. S. (1). W konsekwencji w świetle art. 930 § 4 k.p.c., zawarte z powodem umowy dzierżawy były co najmniej bezskuteczne wobec pozwanego, co wyklucza możliwość zastosowania w sprawie reguł odpowiedzialności kontraktowej, przepisów o umowie dzierżawy oraz przepisów prawa cywilnego o zobowiązaniach wzajemnych.

Z kolei zgodnie z treścią art. 48 k.c. zasiane uprawy stały się częściami składowymi nieruchomości, stanowiącej własność pozwanego (następnie stawały się własności kolejnych właścicieli nieruchomości), a brak skutecznej umowy dzierżawy przekreślał prawa powoda do tych upraw. Przy czym w świetle art. 999 § 2 k.p.c. od dnia 12 stycznia 2010 roku pozwanemu przysługiwały pożytki z nieruchomości.

Zachowania pozwanego, który dokonywał prac rolnych na nabytych nieruchomościach, niewątpliwie stanowiły samowolne, a więc bezprawne naruszenia posiadania zależnego nieruchomości wykonywanego przez A. S. (1). Niemniej jednak, czynności te dotyczyły zasiewów, które stały się własnością pozwanego (a po byciu nieruchomości – kolejnych właścicieli nieruchomości). Nie można zatem mówić o wyrządzeniu szkody powodowi, a co najwyżej o innych roszczeniach (w szczególności z tytułu nakładów lub bezpodstawnego wzbogacenia), o których będzie mowa niżej. Zatem nie było podstaw do zastosowania w niniejszej sprawie art. 415 k.c. w stosunku do któregokolwiek z żądań powoda.

Przy czym powód na unormowaniu art. 415 k.c. oparł tylko żądania sformułowane w pkt 1 i pkt 3 pisma z dnia 18 maja 2015 r. Sąd nie będąc wszak związany przepisem prawnym wskazanym przez powoda i biorąc pod uwagę wszystkie przytaczane przez powoda okoliczności, stanowiące podstawę faktyczną powództwa, rozpatrzył wszystkie żądania powoda na gruncie każdego z przepisów prawnych mogących mieć zastosowanie w sprawie.

W szczególności wszystkie zgłoszone roszczenia powoda Sąd ocenił również w oparciu o dwie inne i różne względem siebie podstawy prawne, tj.: bezpodstawne wzbogacenie ( art. 405 i n. k.c.) i zwrot nakładów, w tym zwłaszcza nakładów koniecznych ( art. 224 i n. k.c.).

Podstawową przesłanką roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest brak podstawy prawnej wzbogacenia. Tymczasem pozwany, przejął własność nieruchomości na podstawie prawomocnego orzeczenia, które legitymowało nabycie przez niego prawa do upraw na nieruchomości, a zatem nie zaistniało bez podstawy prawnej (analogicznie w przypadku kolejnych właścicieli nieruchomości). Dotyczy to w szczególności prawa dysponowania nieruchomością i pobierania z niej dalszych pożytków.

Powód nie może też skutecznie domagać zwrotu żadnego z poczynionych nakładów. Dzieje się tak z kilku przyczyn. Po pierwsze, A. S. (1) był w zakresie dokonywanych upraw posiadaczem zależnym w złej wierze. Jak bowiem wskazano wyżej, moment wpisu ostrzeżenia o wszczęciu egzekucji z nieruchomości spowodował, że była ona od 2003 r. zajęta także wobec powoda. Powód nie może zaś skutecznie zasłaniać się nieznajomością tego wpisu – z uwagi na treść art. 2 u.k.w.h.5 , zwłaszcza, że sam przyznał (k. 704), iż miał możliwość zapoznania się z treścią aktualnego wypisu z księgi wieczystej, pobranego przez J. D. i przypuszczalnie się z nim zapoznał. Powód nie może też zasłaniać się nieznajomością powszechnie obowiązujących przepisów prawa, w tym przepisów kodeksu cywilnego oraz kodeksu postępowania cywilnego. Tym bardziej powód nie może zostać uznany za posiadacza w dobrej wierze po uzyskaniu od pozwanego informacji o zmianie osoby właściciela nieruchomości. Trzeba zatem uznać, że w sprawie doszło o wzruszenia domniemania prawnego dobrej wiary dotyczącego całego okresu posiadania przez powoda przedmiotu dzierżawy (art. 7 k.c.)6, zwłaszcza, że już w 2003 r. powód miał wiedzę o prowadzeniu egzekucji z nieruchomości J. D., co przyznał w swych zeznaniach (k. 309, 704).

Po drugie, czynione przez powoda nakłady na nieruchomości nie miały charakteru nakładów koniecznych. Zgodnie zaś z twierdzeniem powoda, były one przez niego dokonywane we własnym imieniu, a nie w imieniu zarządcy nieruchomości (wówczas powód w ogóle nie miałby legitymacji do dochodzenia zwrotu ich wartości na swoją rzecz). Co oczywiste, w zasadzie zasiewy i inne prace rolne, np. orkę przygotowującą grunt pod uprawę, można uznać za nakłady konieczne, ale nie w okolicznościach rozpatrywanej sprawy. Dokonywanie upraw nie było bowiem uczynione przez powoda w celu należytego utrzymania nieruchomości i nie było konieczne. Nie wykazano przy tym, aby np. nieruchomość utraciła swoje właściwości lub nie byłaby zdatna do dalszego korzystania, gdyby nie została uprawiona, w szczególności zaorana czy zasiana, przez powoda wiosną 2010 r. lub później. Żaden z wniosków dowodowych strony powodowej nie zmierzał do wykazania tego rodzaju okoliczności. Wiosną 2010 r. nowy stan prawny nieruchomości był już ustalony i nowy właściciel był gotowy do podjęcia uprawy. Nie sposób też mówić o dokonywaniu przez powoda nakładów koniecznych w sytuacji zapewnień ze strony pozwanego kierowanych do powoda, iż pozwany sam chce uprawiać swoją nieruchomość (art. 226 k.c. w zw. z art. 230 k.c.)7.

Po trzecie, jak już wyżej zaznaczono, nieruchomość została zajęta w 2003 r., a w konsekwencji podlegała ścisłym regułom zarządu określonym w kodeksie postępowania cywilnego, podlegającego kontroli sądu (por. art. 931 § 1 i § 2 k.p.c. w zw. z art. 935 § 1 k.p.c.). Z kolei zawarcie umowy dzierżawy było co najmniej bezskuteczne wobec pozwanego. Natomiast wobec faktu, że powód nie może skutecznie zasłaniać się nieznajomością tego stanu rzeczy i treści obowiązujących przepisów prawa, powinien on przed podjęciem jakichkolwiek prac podjąć chociażby starania (kierując np. pytanie do organów egzekucyjnych) w sprawie ustalenia czy istnieje inna osoba, która zamierza wykonywać prace na nieruchomości wiosną 2010 r., a zatem czy istnieje stan powodujący konieczność podjęcia uprawy. Tym bardziej, że już w 2003 r. A. S. (1) miał wiedzę o prowadzeniu egzekucji z nieruchomości J. D.. (por. zeznania powoda - k. 309, 704)

Na zakończenie należy stwierdzić, że nawet przy odrzuceniu powyższych wniosków, powództwo podlegało oddaleniu z uwagi na treść art. 5 k.c.8 Dzieje się tak dlatego, że w ocenie Sądu, powód mając wiedzę o kłopotach J. D., o prowadzeniu przeciwko niemu egzekucji z nieruchomości, następnie o nowym właścicielu nieruchomości, jego żądaniach wydania nieruchomości, powinien był powstrzymać się od dalszych działań. Nie uzyskał jednak zgody właściciela gruntu na dokonanie ponownych zasiewów, tym samym działał wyłącznie na swoje ryzyko utraty plonów, ignorując prawomocne orzeczenie Sądu.

W konsekwencji powództwo należało oddalić.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu pomiędzy stronami opiera się na regułach art. 98 § 1 § 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. Obejmuje ono:

- 17,00 zł - tytułem opłaty skarbowej od jednego stosunku pełnomocnictwa (k. 700);

- 3.600,00 zł – tytułem opłaty za czynności radcy prawnego według stawki minimalnej – przy czym należy wyjaśnić, że zgodnie z § 4 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu9, w razie zmiany w toku postępowania wartości stanowiącej podstawę obliczenia opłat, bierze się pod uwagę wartość zmienioną, poczynając od następnej instancji. Zatem opłata za czynności radcy prawnego została ustalona z uwzględnieniem wartości przedmiotu sprawy w chwili wniesienia pozwu, niezależnie od faktu późniejszego rozszerzenia powództwa przez powoda.

Mając powyższe na względzie, Sąd orzekł jak w sentencji.

1 Zob. uchwałę SN z dnia 16 września 2010 r., III CZP 50/10, LEX nr 599799.

2 Zob. szerzej uzasadnienie wyroku SN z dnia 12 stycznia 2006 r., II CK 360/05, LEX nr 191115.

3 Zob. wyrok SN z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 651/08, niepubl.

4 Zob. wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2008 r., I CSK 3/08, LEX nr 447464.

5 Księgi wieczyste są jawne. Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę.

6 Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

7 Według art. 226 k.c.: (§ 1) Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Jednakże gdy nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych. (§ 2) Samoistny posiadacz w złej wierze może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem. Natomiast zgodnie z art. 230 k.c., Przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.

8 Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

9 Tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 490.