Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 stycznia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SSO Tomasz Tatarczyk (spr.)

Sędzia SSO Gabriela Sobczyk

Sędzia SR (del.) Roman Troll

Protokolant Renata Krzysteczko

po rozpoznaniu w dniu 21 stycznia 2015 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa A. S.

przeciwko M. K.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 22 maja 2014 r., sygn. akt I C 699/13

I) zmienia zaskarżony wyrok :

1) w punkcie 1 w ten sposób że:

a) uznaje umowę o częściowy podział majątku wspólnego, zawartą przez A. K. z pozwaną M. K. przed notariuszem D. W. w dniu 19 maja 2011r., repertorium A nr 3551/2011, mocą której pozwana M. K. nabyła w całości na własność nieruchomość położoną w K., dzielnicy N. Huta, składającą się z działki (...) o powierzchni 0.37.58 ha, dla której Sąd Rejonowy dla Krakowa Podgórza w Krakowie prowadzi księgę wieczystą nr (...) za bezskuteczną wobec powódki A. S. w celu ochrony przysługującej powódce w stosunku do dłużnika A. K. wierzytelności w wysokości (...),33 (tysiąc sto cztery i 33/100) złotych, stwierdzonej prawomocnym wyrokiem zaocznym Sądu Rejonowego w Gliwicach z 16 maja 2012r., sygn. akt I C 509/12 i wierzytelności w wysokości (...),66 (dwa tysiące dwieście osiem i 66/100) złotych, stwierdzonej prawomocnym nakazem zapłaty Sądu Rejonowego w Gliwicach z 5 lipca 2011r., sygn. akt I Nc 696/11,

b) oddala powództwo w pozostałej części,

2) w punkcie 2 w ten sposób, że zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 898 (osiemset dziewięćdziesiąt osiem) złotych z tytułu zwrotu kosztów procesu;

II) oddala apelację w pozostałej części;

III) zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 952 (dziewięćset pięćdziesiąt dwa) złote z tytułu zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSR (del.) Roman Troll SSO Tomasz Tatarczyk SSO Gabriela Sobczyk

Sygn. akt III Ca 1410/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 22 maja 2014 roku Sąd Rejonowy uznał za bezskuteczną wobec powódki A. S. umowę z 19 maja 2011 roku o częściowy podział majątku wspólnego pozwanej M. K. i A. K., zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 3007 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Sąd ustalił, że powódkę oraz pozwaną i A. K. łączyła umowa najmu lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ulicy (...), którego właścicielką jest powódka. W lokalu tym zamieszkiwała pozwana wraz z mężem i dziećmi. W marcu 2011 roku związek małżeński pozwanej i A. K. został rozwiązany przez rozwód. Ze wspólnego lokalu mieszkalnego pozwana wraz z dziećmi wyprowadziła się w 2008 roku, a wymeldowała się w 2010 roku. W lokalu pozostał A. K., który nie uiszczał powódce należności za używanie lokalu więc powstało zadłużenie. Strony uzgodniły, że pozwana ureguluje zadłużenie za okres do momentu wymeldowania się z lokalu powódki, mianowicie za okres do lipca 2010 roku. W dniu 18 maja 2011 roku strony oraz dzieci pozwanej zawarły ugodę, w której dłużnicy zobowiązali się zapłacić wierzycielce kwotę 6500 zł a wierzycielka zrzec się wszelkich roszczeń w stosunku do nich wynikających z umowy najmu lokalu. W dniu 19 maja 2011 roku pozwana z byłym mężem zawarli przed notariuszem umowę o częściowy podział majątku wspólnego, zgodnie z którą własność nieruchomości położonej w K. nabyła pozwana bez obowiązku spłaty na rzecz A. K.. Sąd wskazał jako podstawę rozstrzygnięcia art. 527 § 1 k.c. Stwierdził, że w dniu zawarcia przez pozwaną z byłym mężem umowy o częściowy podział majątku wspólnego istniała już wierzytelność powódki względem A. K.. Dłużnik miał pełną świadomość działania z pokrzywdzeniem wierzycielki. Doskonale wiedział o istnieniu długu, skoro nie płacił powódce należności za zajmowanie lokalu stanowiącego jej własność. Wskutek częściowego podziału majątku wspólnego dłużnik stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem tej czynności. Stan niewypłacalności dłużnika istniał do dnia zamknięcia rozprawy. Z zeznań dłużnika jednoznacznie wynika, jak wskazał Sąd, że nie ma on majątku. Z kolei jak zeznała pozwana, oprócz działki w K. w skład majątku wspólnego jej i dłużnika wchodziło jedynie kilkuletnie wyposażenie mieszkania, które w mieszkaniu pozostało i którego część dłużnik sprzedał na złom. A. K. utrzymuje się z renty wynoszącej 630 zł miesięcznie, renta jest zajęta przez komornika. Wskutek egzekucji komorniczej powódka otrzymuje miesięcznie jedynie około 30 zł, pozostała część wyegzekwowanej kwoty - 200 zł przeznaczona jest na pokrycie innych zobowiązań dłużnika. Przywołał Sąd art. 529 k.c. ustanawiający domniemanie działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Wskazał, że domniemania tego pozwana nie obaliła oraz że wiedza pozwanej na temat długu męża, w świetle art. 528 k.c., nie ma żadnego znaczenia, skoro korzyść majątkową uzyskała pozwana bezpłatnie. O kosztach procesu rozstrzygnął Sąd po myśli art. 98 § 1 k.p.c.

W apelacji pozwana zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu, że dłużnik poprzez dokonanie zaskarżonej czynności prawnej stał się w większym stopniu niewypłacalny niż był przed dokonaniem tej czynności oraz na ustaleniu, że zaskarżona czynność nastąpiła z pokrzywdzeniem wierzycielki, podczas gdy wnikliwa i rzetelna ocena zgromadzonych w sprawie dowodów do takich wniosków prowadzić nie może, naruszenie prawa procesowego - art. 227 w związku z art. 236 i 328 § 2 k.p.c. przez dokonanie ustaleń faktycznych bez ustosunkowania się do części dowodów, przez co ustalenia noszą znamiona dowolności i nie znajdują oparcia w zebranych dowodach, art. 328 § 2 k.p.c. przez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku dowodów, na których sąd się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego oraz ocenę dowodów w sposób niezgodny z zasadami doświadczenia życiowego a także przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów wyrażające się w jednostronnym i wybiórczym rozważeniu materiału dowodowego, co skutkowało wydaniem orzeczenia wyłącznie w oparciu o twierdzenia i dowody przedstawione przez powódkę, art. 233 § 1 k.p.c. polegające na sprzeczności rozstrzygnięcia z treścią zebranego w sprawie materiału i uznaniu, że miały miejsce wszystkie przesłanki pozwalające na uznanie za bezskuteczną w stosunku do powódki zaskarżonej czynności prawnej, naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 527 k.c. i brak skonkretyzowania w sentencji wyroku chronionej wierzytelności oraz uznanie czynności za bezskuteczną w sytuacji gdy z okoliczności sprawy wynika, iż brak jest podstaw do przyjęcia, że zachodzą przesłanki z tego przepisu. W oparciu o te zarzuty skarżąca domagała się zmiany wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenia od powódki zwrotu kosztów procesu za obie instancje, ewentualne uchylenia wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Niesłusznie podważa apelacja istnienie względem powódki zobowiązań A. K. w chwili, gdy zawarł on z pozwaną umowę o podział majątku wspólnego. Z przesłuchania stron i zeznań świadków wynika, że ugodą zawartą przez powódkę z pozwaną objęta została należność z tytułu korzystania z lokalu powódki za okres do chwili zameldowania pozwanej i jej dzieci w tym lokalu. Prawidłowo ustalił Sąd Rejonowy, że według zawartych w ugodzie postanowień stron, pozwana zobowiązała się uregulować zadłużenie z tego tytułu za okres do lipca 2010 roku, tj. za okres w którym w lokalu powódki była zameldowana. Powódka w tej części zobowiązała się do zrzeczenia roszczeń. Ugodą z 18 maja 2011 roku objęte zatem zostało wynagrodzenie za używanie lokalu powódki w okresie do lipca 2010 roku. Umowę o podział dorobku A. K. zawarł z pozwaną w dniu 19 maja 2011 roku stale korzystając z lokalu powódki. Niewątpliwie istniały w tym czasie dalsze zobowiązania A. K. z tytułu bezumownego korzystania z przedmiotu własności powódki, których ugoda nie dotyczyła.

A. K. dokonując z pozwaną podziału majątku wspólnego, w wyniku którego pozwana nabyła w całości własność nieruchomości bez obowiązku spłaty na jego rzecz bezsprzecznie działał ze świadomością pokrzywdzenia powódki. Zawierając umowę o podział dorobku A. K. miał wiedzę co do tego, że ugodą dotyczącą spłaty zadłużenia za korzystanie z lokalu powódki objęty został jedynie okres zameldowania pozwanej i dzieci w tym lokalu a nie wszelkie należności z tego tytułu. Zajmując nadal lokal powódki bez tytułu prawnego miał świadomość ciążących na nim zobowiązań finansowych względem powódki. Czynności prawnej polegającej na nieodpłatnym przeniesieniu na pozwaną udziału w nieruchomości dokonał A. K. z pokrzywdzeniem powódki jako swej wierzycielki, gdyż wskutek tej czynności stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Podzielić trzeba w tym zakresie ustalenia i ocenę Sądu Rejonowego. Skutkiem dokonanego podziału dorobku było z drugiej strony uzyskanie korzyści majątkowej przez pozwaną. Ponieważ korzyść tę uzyskała pozwana bezpłatnie, zgodnie z art. 528 k.c., powódka mogła żądać uznania czynności za bezskuteczną niezależnie od tego, czy pozwana wiedziała lub przy dochowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że jej były mąż działał ze świadomością pokrzywdzenia powódki.

W odniesieniu do istniejących w chwili podziału dorobku wierzytelności powódki jej roszczenie jest zatem usprawiedliwione w świetle art. 527 § 1 i 2 k.c.

Zakres żądania poddanego pod osąd określiła powódka przez wskazanie w pozwie wierzytelności, których ochronie skarga paulińska miała służyć.

Nietrafnie jednolitą argumentację odniosła strona powodowa w pozwie, a w ślad za pozwem Sąd Rejonowy, do wszystkich wierzytelności objętych żądaniem pozwu.

Pierwszą z wierzytelności objętych pozwem wyrażała należność główna w kwocie 2208,66 zł, zasądzona wyrokiem zaocznym z 16 maja 2012 roku w sprawie I C 509/12 Sądu Rejonowego w Gliwicach. Z akt sprawy I C 509/12 wynika, że kwota 2208,66 zł stanowiła sumę należności za bezumowne korzystanie z lokalu powódki w okresie od maja 2010 roku do października 2010 roku. Skoro dokonując z byłą żoną podziału dorobku A. K. miał wiedzę co do tego, że ugodą zawartą pomiędzy pozwaną a powódką uregulowana została sprawa zapłaty należności za korzystanie z lokalu do chwili zameldowania pozwanej i dzieci w lokalu, czyli za okres do lipca 2010r., to nie działał ze świadomością pokrzywdzenia powódki w zakresie realizacji roszczeń za miesiące maj, czerwiec i lipiec 2010 roku. Działał wszak z przeświadczeniem, że zgodnie z ugodą te roszczenia powódki zostały zaspokojone. W rezultacie ochroną paulińską, jak idzie o roszczenia stwierdzone wyrokiem zaocznym z 16 maja 2012r., objęta mogła być jedynie suma należności głównej za miesiące sierpień, wrzesień i październik 2010 roku, wynosząca 1104,33 zł.

Wyłącznie należności głównych dotyczyło żądanie pozwu.

W całości ochrony paulińskiej udzielić należało powódce w odniesieniu do wierzytelności w kwocie 2208,66 zł, stwierdzonej nakazem zapłaty z 5 lipca 2011 roku, wydanym przez Sąd Rejonowy w Gliwicach w sprawie I Nc 696/11. Jest to wierzytelność z tytułu wynagrodzenia za korzystanie przez A. K. z lokalu powódki w okresie od listopada 2010 roku do kwietnia 2011 roku, czyli wierzytelność istniejąca w chwili dokonania zaskarżonej czynności – podziału majątku wspólnego.

Ostatnia z wierzytelności, których dotyczyło żądanie pozwu, mianowicie wierzytelność obejmująca należność główną w kwocie 7377,55 zł stwierdzona została nakazem zapłaty Sądu Rejonowego w Gliwicach z 14 listopada 2012r., wydanym w sprawie I Nc 1394/12. Jest to, jak wynika z akt sprawy I Nc 1394/12, wierzytelność z tytułu bezumownego korzystania przez A. K. z lokalu powódki w okresie od maja 2011 roku do września 2012 roku. Zaskarżona pozwem czynność prawna została dokonana w dniu 19 maja 2011r., zatem żądanie pozwu dotyczyło w tym przypadku wierzytelności przyszłej, nieistniejącej w chwili podziału dorobku. Kodeks cywilny aczkolwiek zasadniczo ochroną paulińską obejmuje wierzytelności istniejące w chwili dokonywania przez dłużnika czynności prawnej krzywdzącej wierzycieli, to w art. 530 dopuszcza możliwość zaskarżenia przez wierzyciela czynności prawnej dłużnika dokonanej przed powstaniem jego wierzytelności ale zaostrza wymagania co do subiektywnej przesłanki skargi paulińskiej, jaką jest stan świadomości dłużnika dokonującego czynności prawnej ze szkodą dla wierzycieli. Według art. 530 k.c., konieczną bowiem przesłanką zaskarżenia przez wierzyciela czynności prawnej dłużnika dokonanej przed powstaniem jego wierzytelności jest działanie dłużnika przy dokonywaniu czynności w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Nie jest więc wystarczające, by dłużnik miał świadomość pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli lecz ochrona paulińska zależy od tego, czy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia, a więc czy działał w tym kierunku świadomie i celowo. Powódka, którą obciążał w tym zakresie ciężar dowodzenia, nie wykazała, że A. K. dokonując podziału dorobku działał w zamiarze jej pokrzywdzenia, tj. w celu uniemożliwienia bądź ograniczenia możliwości realizacji przyszłych roszczeń. Z zeznań świadka A. K. wynika natomiast, że celem jego działań przy podziale majątku wspólnego było zadośćuczynienie zaniedbaniom jego obowiązków wobec rodziny. W części obejmującej wierzytelność stwierdzoną nakazem zapłaty z 14 listopada 2012 roku powództwo nie mogło być zatem uwzględnione.

Trafnie wskazała apelacja, że w wyroku uwzględniającym skargę paulińską należy oznaczyć wierzytelność, której ochronie skarga służy.

Z tych przyczyn zaskarżony wyrok podlegał częściowej zmianie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. W pozostałym zakresie apelację, jako niezasadną, należało oddalić w oparciu o art. 385 k.p.c. O kosztach procesu w obu instancjach rozstrzygnął Sąd Okręgowy po myśli art. 100 k.p.c. przez ich stosunkowe rozdzielenie wobec częściowego uwzględnienia żądań stron. Koszty procesu w drugiej instancji wyniosły2990 zł, objęły opłatę od apelacji – 590 zł i wynagrodzenia pełnomocników stron – 2 x 1200 zł. Pozwana wygrała sprawę w 72 %, więc w takim stosunku koszty postępowania odwoławczego powinna ponieść powódka, czyli w kwocie 2152 zł, a poniosła w kwocie 1200 zł, różnicę wynoszącą 952 zł obowiązana jest zwrócić pozwanej.

SSR (del.) Roman Troll SSO Tomasz Tatarczyk SSO Gabriela Sobczyk