Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 grudnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Andrzej Dyrda

Protokolant Wioletta Matysiok

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2014 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa C. M. i J. M.

przeciwko J. P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Żorach

z dnia 31 stycznia 2014 r., sygn. akt I C 337/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

1.  w punkcie 1 w ten sposób, że oddala powództwo;

2.  w punkcie 3 w ten sposób, że zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 617 złotych (sześćset siedemnaście) z tytułu zwrotu kosztów procesu;

II.  zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 330 złotych (trzysta trzydzieści) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Andrzej Dyrda

UZASADNIENIE

Powodowie J. M. i C. M. domagali się zasądzenia od pozwanego J. P. na ich rzecz kwoty 1.714,92 złotych z ustawowymi odsetkami naliczanymi od kwot i dat wskazanych w petitum pozwu oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych tytułem kosztów zużywanych przez pozwanego mediów z tytułu zajmowania nieruchomości będącej własnością powodów.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym uproszczonym z dnia 27 lutego 2013 roku Sąd Rejonowy w Żorach uwzględnił powództwo w całości i zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 1.714,92 zł z ustawowymi odsetkami od kwot i dat wskazanych w pozwie oraz kosztami postępowania.

Pozwany J. P. w sprzeciwie od nakazu zapłaty wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu podał, że tytuł prawny przysługujący pozwanemu do zajmowania części budynku przy ul. (...) wynika z bezpłatnej i dożywotniej służebności mieszkania, ustanowionej w akcie notarialnym Rep. A (...), co powoduje, że ma prawo do zamieszkiwania w przedmiotowej nieruchomości i korzystania z niej w zakresie odpowiadającym jego potrzebom mieszkaniowym, w tym do korzystania z mediów bez ponoszenia z tego tytułu jakichkolwiek opłat.

Sąd Rejonowy w Żorach wyrokiem z dnia 31 stycznia 2014 roku zasądził od pozwanego J. P. na rzecz powodów C. M. i J. M. solidarnie kwotę 1.714,92 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 listopada 2012 roku oraz oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Nadto zasądził od pozwanego J. P. na rzecz powodów C. M. i J. M. solidarnie kwotę 647 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Orzeczenie to poprzedził ustaleniem, że powodowie J. M. i C. M. są właścicielami nieruchomości położonej w Ż. – B. przy ul. (...). Nieruchomość tę powódka otrzymała na podstawie umowy darowizny z dnia 15 października 1991 roku od rodziców G. i J. P.. W § 3 umowy darowizny została ustanowiona na rzecz rodziców powódki G. i J. P. bezpłatna i dożywotnia służebność mieszkania obejmującą cały parter budynku wraz z przynależnościami i prawem swobodnego poruszania się po obejściu. Umową majątkową małżeńską z dnia 3 grudnia 1996 roku powódka J. M. rozszerzyła ustawową wspólność majątkową małżeńską obejmującą w/w nieruchomość na męża C. M..

Przy zawarciu umowy darowizny strony nie dokonywały żadnych uzgodnień co do zwolnienia uprawnionych ze służebności mieszkania od płacenia rachunków za zużyte przez nich media. Początkowo stosunki pomiędzy stronami układały się poprawnie, matka powódki dokładała się do rachunków, które były dzielone proporcjonalnie w stosunku do ilości osób zamieszkałych w nieruchomości. Bezpośrednio po jej śmierci pozwany J. P. partycypował w tych kosztach, jednak po pewnym czasie na skutek powstałego pomiędzy stronami konfliktu zaprzestał płacenia rachunków za media, pomimo korzystania z nich. Od 2011 roku pozwany nie dokłada się do żadnych opłat za zużywane media. Pozwany zajmuje cały parter budynku, natomiast powódka wraz z mężem i dwójką dzieci mieszka na piętrze budynku, który pod względem powierzchni odpowiada powierzchni parteru. Powodowie i pozwany mają odrębne liczniki prądu dla zajmowanych przez siebie części budynku, natomiast wspólny dla całej nieruchomości jest licznik na wodę i odprowadzanie ścieków, licznik na gaz, jest też jeden piec, który stanowi źródło ogrzewania dla całego domu. W nieruchomości zajmowanej przez pozwanego są zainstalowane kaloryfery, jest dostęp do bieżącej zimnej wody, jest podłączony prąd i gaz. Pozwany korzysta ze światła, prądu, gazu, wody i ogrzewania. W mieszkaniu pozwanego znajdują się urządzenia elektryczne, takie jak lodówka, radio i telewizor, który aktualnie jest nieczynny, jest też kuchenka gazowa, na której pozwany gotuje wodę i za pomocą której dodatkowo się ogrzewa, jest też łazienka oraz toaleta, w której od 2-3 miesięcy nie ma bieżącej wody.

Wszystkie rachunki za zużyte media wystawiane są na właścicieli nieruchomości, tj. powodów J. M. i C. M. i przez nich są opłacane.

Powodowie opłacili rachunki za wodę w kwocie 200,65 zł w dniu 29 listopada 2011 roku, w kwocie 232,63 zł w dniu 13 stycznia 2012 roku, w kwocie 211,32 zł w dniu 30 marca 2012 roku, w kwocie 239,56 zł w dniu 18 maja 2012 roku, rachunki za gaz w kwocie 168,36 zł w dniu 12 listopada 2011 roku, w kwocie 168,36 zł w dniu 16 stycznia 2012 roku, w kwocie 168,36 zł w dniu 10 marca 2012 roku, w kwocie 474,74 zł w dniu 29 maja 2012 roku, w kwocie 219,32 zł w dniu 13 czerwca 2012 roku, rachunki za energię elektryczną w kwocie 57,61 zł w dniu 29 grudnia 2011 roku, w kwocie 137,44 zł w dniu 29 maja 2012 roku, w kwocie 68,72 zł w dniu 05 czerwca 2012 roku, w dniu 15 maja 2012 roku dokonali zapłaty za wywóz żużla paleniskowego na kwotę 103,68 zł oraz w dniu 01 czerwca 2012 roku dokonali zakupu węgla za kwotę 1.965,57 zł.

Powodowie wezwali pozwanego do ponoszenia kosztów zużywanych mediów, tj. opłat za energię elektryczną według wskazań licznika, opłat za gaz, wodę i odprowadzenia ścieków w wysokości 1/5 kosztów wynikających ze wskazań licznika oraz opłat za wywóz żużla paleniskowego w wysokości 1/2 kosztów poniesionych przez powodów, jak i do zwrotu połowy kosztów związanych z zakupem węgla, jednak pozwany kosztów tych nie uiścił.

Pozwany J. P. samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe, utrzymuje się z emerytury w wysokości 1.700 zł netto miesięcznie, nie ma zobowiązań kredytowych, ma oszczędności w kwocie 500 zł, miesięcznie na leki wydaje 120 złotych, a na obiady z MOPS-u 260 zł.

Strony postępowania są skonfliktowane, a przyczyną tego konfliktu było wykorzystanie przez powódkę na remont zajmowanej przez nich nieruchomości pieniędzy pozwanego w kwocie 16.000 zł, do dysponowania którymi została ona upoważniona przez pozwanego.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności wskazał, że zgodnie z art. 296 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej. Podstawową treścią służebności mieszkania jest więc uprawnienie bezwzględne do mieszkania w cudzej nieruchomości oraz korzystania z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku. Sąd nadto zwrócił uwagę, że na podstawie art. 302 § 2 k.c. do wzajemnych stosunków między mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne, a w myśl art. 260 § 1 zd. 1 k.c. użytkownik obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy.

Sąd Rejonowy wskazując na odmienność instytucji bezpłatnej i dożywotniej służebności mieszkania od dożywocia, uznał, że ustanowiona w umowie darowizny bezpłatna i dożywotnia służebność mieszkania została ukształtowana jako prawo do zamieszkania obejmujące cały parter budynku wraz z przynależnościami i prawem swobodnego poruszania się po obejściu a nie jako prawo do dożywotniego utrzymania.

Zdaniem Sądu użycie przy ustanawianiu służebności mieszkania zwrotów, że jest to służebność „dożywotnia” oznacza, że kończy się ona z chwilą śmierci uprawnionego, natomiast „bezpłatna” oznacza zwolnienie mającego służebność mieszkania ze świadczenia stanowiącego wynagrodzenie (cenę) za nabycie tego prawa. Zwolnienie to nie rozciąga się na obowiązek ponoszenia ciężarów i nakładów związanych z korzystaniem z nieruchomości. Uprawniony ze służebności mieszkania obowiązany jest więc ponosić koszty zużycia wody, prądu, gazu, a także kosztów ogrzewania, bowiem koszty te pojawiają się stale w związku z należytym korzystaniem z mieszkania. W odróżnieniu od napraw i nadzwyczajnych remontów nie służą one do doprowadzenia pomieszczeń do stanu umożliwiającego zamieszkanie lub utrzymania ich w takim stanie. Stanowią jedynie bezpośredni skutek korzystania z mieszkania, spowodowane są więc przez nabywcę służebności mieszkania. Są to normalne koszty eksploatacyjne i nie można przy tym łączyć ustanowienia nieodpłatnie i dożywotnio służebności ze zwolnieniem z obowiązku ponoszenia tych kosztów przez uprawnionego. Z ustanowionej służebności mieszkania wynika, że pozwany nie musi płacić za korzystanie z mieszkania, nie musi płacić czynszu ale już wszystkie opłaty związane ze zwykłym korzystaniem z nieruchomości powinny być regulowane również przez uprawnionego z tytułu służebności.

W ocenie Sądu na uwzględnienie zasługuje przyjęty przez powodów sposób rozliczenia opłat związanych z korzystaniem z nieruchomości, tj. obciążenie pozwanego opłatami za energię elektryczną według wskazań licznika, opłatami za gaz, wodę i odprowadzenia ścieków w wysokości 1/5 kosztów wynikających ze wskazań licznika oraz opłatami za zakup węgla i wywóz żużla paleniskowego w wysokości 1/2 kosztów poniesionych przez powodów. Sąd uznał za racjonalny sposób podziału opłat naliczanych na podstawie jednego wspólnego licznika poprzez dokonanie podziału tych opłat proporcjonalnie do ilości osób zamieszkałych w tej nieruchomości. Za racjonalny uznał również dokonany przez powodów podział kosztów związanych z zakupem węgla i wywozem żużla paleniskowego na połowę z uwagi na taką samą powierzchnię parteru, zajmowanego przez pozwanego, jak i piętra budynku, zajmowanego przez powodów.

W ocenie Sądu nie budzi wątpliwości, że dołączone do pozwu rachunki za energię elektryczną dotyczą zużycia energii elektrycznej przez pozwanego, gdyż biorąc pod uwagę ich wysokość nie sposób przyjąć, przy uwzględnieniu przeciętnych cen energii elektrycznej, aby rachunki w tak niskiej wysokości były generowane przez czteroosobową rodzinę, tym bardziej, że do licznika powodów podłączone jest także pomieszczenie gospodarcze.

Zdaniem Sądu żądanie powodów nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdyż pozwany zajmuje cały parter nieruchomości i korzysta ze wszystkich świadczeń, za które nie płaci. Domaganie się przez powodów od pozwanego zwrotu części opłat za zużywane przez niego media nie może być uznane za nadużywanie prawa podmiotowego, w szczególności, przy uwzględnieniu sytuacji materialnej pozwanego.

Sąd stwierdził, że poniesienie wszystkich kosztów związanych ze zwykłym korzystaniem z nieruchomości przez powodów spowodowało po stronie pozwanego uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej, w związku z czym, Sąd uznał roszczenie powodów za zasadne, o czym orzekł w pkt 1 wyroku, równocześnie oddalając żądanie powodów w zakresie odsetek od kwot i dat wskazanych w pozwie. Sąd uwzględnił roszczenie powodów w zakresie odsetek dopiero od dnia wniesienia pozwu, tj. od dnia 15 listopada 2012 roku, gdyż termin spełnienia świadczenia nienależnego nie był oznaczony ani nie wynikał z właściwości zobowiązania.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od tego orzeczenia wniósł pozwany zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, a to: art. 296 k.c. w związku z art. 298 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż uprawniony do bezpłatnej dożywotniej służebności mieszkania obowiązany jest ponosić tzw. normalne koszty eksploatacyjne wywołane stałym korzystaniem z mieszkania, podczas gdy z zakresu wskazanej służebności ustalonym wedle osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego wynika, iż uprawniony jest zwolniony z ponoszenia wskazanych kosztów; art. 65 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie oparte na ustaleniu, że zakres bezpłatnej oraz dożywotniej służebności mieszkania przysługującej pozwanemu nie obejmuje zwolnienia z ponoszenia tzw. normalnych kosztów eksploatacyjnych wywołanych stałym korzystaniem z mieszkania, podczas gdy z okoliczności, w którym ustanowiona została służebność osobista przysługująca pozwanemu, zasad współżycia oraz ustalonych zwyczajów wynika, że pozwany nie jest zobowiązany ponosić wskazanych kosztów; art. 5 k.c. poprzez błędne zastosowanie w odniesieniu do zarzutu sprzeczności roszczenia powodów z zasadami współżycia społecznego, podczas gdy zasady współżycia społecznego stosownie do art. 298 k.c. ukształtowane zostały przez ustawodawcę jako istotny element treści prawa służebności osobistej oraz winny zostać uwzględnione przez Sąd we wskazanym kontekście; art. 405 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie w oparciu o ustalenie, że pozwany uzyskał korzyść majątkową w postaci świadczenia nienależnego, a w tym zakresie opłat za media bez podstawy prawnej kosztem powodów, podczas, gdy stosownie do zakresu bezpłatnej dożywotniej służebności mieszkania jest zwolniony z uiszczania wskazanych opłat.

Na tych podstawach wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz pozwanego od powoda kosztów procesu za I instancję oraz postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd pierwszej instancji prawidłowo zakwalifikował roszczenia powoda przyjmując podstawę prawną swego rozstrzygnięcia przywołane przepisy prawne, a następnie ustalił wszystkie okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Poczynione ustalenia dotyczące okoliczności faktycznych mają podstawę w zgromadzonym w sprawie materialne dowodowym, który w zakresie dokonanych ustaleń jest logicznych i wzajemnie spójny, natomiast informacje zawarte w poszczególnych źródłach dowodowych nawzajem się uzupełniają i potwierdzają, przez co są w pełni wiarygodne.

Pomimo prawidłowości poczynionych ustaleń faktycznych, wyprowadzone z nich wnioski nie były nieprawidłowe.

Zgodnie z art. 296 k.c., nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista). Jej zakres i sposób jej wykonywania, zgodnie z art. 298 k.c., oznacza się, w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych.

Ustalając treść tej służebności, należy mieć na względzie art. 65 § 1 k.c. Zgodnie z nim, oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. (§ 2) W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Mając na względzie wskazane powyżej ramy prawne, należy wskazać, że ustanowienie bezpłatnej i dożywotniej służebności mieszkania na rzecz G. i J. P. nastąpiło § 3 umowy darowizny z dnia 15 października 1991 roku. Istotne jest to, że ustanowienie służebności mieszkania nastąpiło ponad 20 lat temu. Przez niemal cały okres, powodowie nie żądali od pozwanego partycypowania w ponoszeniu kosztów utrzymywania tego lokalu, w szczególności nie wymagali ponoszenia przez niego opłat szczegółowe wskazanych w pozwie, a zakwalifikowanych przez Sąd Rejonowy jako tzw. normalne koszty eksploatacyjne wywołane stałym korzystaniem z mieszkania. Uznać zatem należało, że treść ustanowionej służebności mieszkania, w szczególności pojęcie „bezpłatnej służebności mieszkania” odnosiło się do zwolnienia pozwanego ze wszelkich opłat związanych z jego korzystaniem, z tym również wskazanych powyżej. Powodowie bowiem nie wykazali, do czego byli zobowiązani zgodnie z art. 6 k.c., aby przed 2012r., pozwany zgodnie z treścią tego prawa ponosił jakiekolwiek opłaty. W związku z tym, żądanie przez nich ich ponoszenia przez pozwanego opłat związanych z korzystaniem ze służebności mieszkania ustanowionej w § 3 umowy darowizny z dnia 15 października 1991 roku, nie miało podstawy w ustanowionym przez nich stosunku prawnym, a zatem nie podlegało ochronie prawnej.

Z tych względów Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie I ppkt 1 -2 po myśli art. 386 § 1 k.p.c.

Konsekwencją wydania orzeczenia reformatoryjnego stała się konieczność zmiany rozstrzygnięcia o kosztach procesu, o których Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Koszty te ustalono w oparciu § 4 ust. 1 w związku z § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w wysokości 600 zł (tekst jednolity: Dz.U. z 2013r. poz. 461) oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa ustalona zgodnie z art. 1 ust. 2 w związku z art. 4 ustawy z dnia 16 listopada 2006r. o opłacie skarbowej (Dz. U. z 2006r. Nr 225 poz. 1635 z późniejszymi zmianami) w kwocie 17 zł, gdyż, jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 czerwca 2011r. (II UZ 15/11), uiszczenie opłaty skarbowej od dokumentu stwierdzającego ustanowienie pełnomocnika jest poniesieniem wydatku, który z obiektywnego punktu widzenia jest konieczny do realizacji praw strony w postępowaniu sądowym.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł w punkcie II na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 391 § 2 k.p.c.

Koszty te ustalono w oparciu o 28 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2010r. Nr 90, poz. 594 z późniejszymi zmianami) oraz § 4 ust. 1 i § 6 pkt 3 w związku z § 13 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w kwocie 300 zł.

SSO Andrzej Dyrda