Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 kwietnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 2015 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. Ś.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 2 października 2014 r., sygn. akt I C 555/13

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

IACa 107/15

UZASADNIENIE

Powód M. Ś. pozwem skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Zakładu w (...) wniósł o:

1.  zobowiązanie pozwanego do zaniechania działania naruszającego dobra osobiste powoda oraz usuniecie skutków już powstałego naruszenia to jest do przeniesienia powoda do jednostki penitencjarnej bądź celi, w której jego dobra osobiste nie byłyby naruszane;

2.  zobowiązanie pozwanego do przeproszenia powoda za dokonane już naruszenia dóbr osobistych, których skutków nie da się usunąć poprzez zamieszczenie na koszt pozwanego w terminie 7 dni od uprawomocnienia się wyroku na stronie internetowej (...) (www.(...)) w dziale „Ogłoszenia i komunikaty”, czcionką Verdana, rozmiar „small” z pojedynczą interlinią tekstu: „Wyrażam ubolewanie, że Centralny Zarzad Służby Więziennej dopuścił do naruszenia dóbr osobistych Pana M. Ś. poprzez umieszczenie go w jednostkach penitencjarnych nie spełniających standardów cywilizowanego państwa i za wszystkie wyrządzone Panu M. Ś. szkody niematerialne szczerze przepraszam”, dostępnego na stronie przez 30 dni;

3.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 30.000zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

4.  zasądzenie od pozwanego kwoty 5.000zł na cel społeczny to jest na rzecz organizacji pożytku publicznego - Fundacji (...).

Powód podał, że w Zakładzie Karnym w (...) był izolowany w celach, których powierzchnia nie spełniała normy 3m ² na jednego skazanego. Warunki sanitarne w celach były złe. Powód był niewłaściwie leczony. Jako podstawę prawną swych żądań powód wskazał art.23kc w zw. z art.24§1kc i art.448kc.

Pozwany Skarb Państwa – Dyrektor Zakładu Karnego w (...) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa .

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Katowicach :

1.  powództwo oddalił;

2.  nie obciążył powoda kosztami procesu.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd oparł na następujących ustaleniach i zważeniach:

Powód M. Ś. liczy obecnie 24 lata. W Zakładzie Karnym w (...) przebywał od 9 grudnia 2010r. do 18 kwietnia 2013r. Następnie do czerwca 2013r. przebywał w Zakładzie Karnym nr (...)w S., do lutego 2014r. w Zakładzie Karnym w P., a od lutego 2014r. przebywa w Zakładzie Karnym w N.. W tych jednostkach penitencjarnych odbywa karę pozbawienia wolności między innymi za przestępstwa z art.280§1kk i 279§1kk, a jej koniec przypada na dzień 15 marca 2015r. W Zakładzie Karnym w (...) powód naprzemiennie był osadzony w oddziale zakładu półotwartego oraz w oddziale zakładu zamkniętego. Przez cały okres pobytu, dyrektor tej placówki penitencjarnej tylko dwa razy wydał w stosunku do powoda decyzję o umieszczeniu go na okres 14 dni w warunkach, w których powierzchnia przypadająca na osadzonego wynosi poniżej 3m ^{( 2)}. Na mocy decyzji z dnia 16 grudnia 2010r. uchylonej dnia 17 grudnia 2010. powód w powyższych warunkach przebywał jeden dzień, a na mocy decyzji z dnia 20 lutego 2013r. uchylonej dnia 27 lutego 2013r. siedem dni. Wówczas w celi trzyosobowej były osadzone cztery osoby. Wobec faktu, iż powód przed przybyciem do Zakładu Karnego w (...) miał częsty kontakt z narkotykami (amfetamina), to w okresie osadzenia kilka razy był poddawany testom na obecność w organizmie substancji narkotycznych i odurzających. Gdy wyniki testów były pozytywne lub gdy powód odmawiał poddania się takim testom, to był karany dyscyplinarnie. M. Ś. w Zakładzie Karnym w (...) uczęszczał do gimnazjum, nieraz korzystał z zajęć kulturalno – oświatowych, czytał, oglądał telewizję, utrzymywał kontakty z najbliższą rodziną. W celach oddziału zakładu karnego zamkniętego, w których przebywał były łóżka nowego typu, sprzęt kwaterunkowy dla każdego osadzonego, w tym stół przy którym wszyscy równocześnie mogli zjeść posiłek oraz telewizor. Okna były zabezpieczone kratą i zewnętrzną blendą. Kąciki sanitarne były zabudowane do sufitu płytami OSB. W celach były działające kratki wentylacyjne. Materace, pościel i koce były stare i zniszczone. Ilość środków czystości, toaletowych i higienicznych była ograniczona i niewystarczająca. Powód posiadał odzież skarbową i własną. Ta odzież skarbowa, prana co dwa tygodnie była zużyta i często niedopasowana. Powód nie miał gdzie prać i suszyć odzieży własnej. Woda w celi była tylko zimna. Posiłki wydawali osadzeni ubrani czysto w białe fartuchy. Każdy posiadał do własnego użytku plastikowe naczynia. Cele oddziału zakładu karnego półotwartego były zagrzybiałe i wilgotne. W starych materacach były pluskwy, a zabiegi dezynfekcji nie przynosiły efektów. Kącik sanitarny, umywalnia i toalety były na oddziale poza celami. Cele można było samodzielnie opuszczać. Powód miał zapewniony dostęp do lekarza. Jako chory na astmę, chodził do ambulatorium po wziewne tabletki. Miał inhalator na wypadek ataku astmy. Poza placówką był konsultowany gastrologicznie i okulistycznie.

Okresowa wizytacja Zakładu Karnego w (...) przeprowadzona przez wizytatora do spraw penitencjarnych Sądu Okręgowego w Gliwicach obejmowała okres od 15 kwietnia 2010r. do 30 kwietnia 2012r. Z protokołu z tej wizytacji wynika, że skazani mają swobodny dostęp do przyjmujących lekarzy (trzy odrębne ambulatoria z izbami chorych), a cele mieszkalne w oddziale dla tymczasowo aresztowanych i oddziale zakładu zamkniętego są w pełni przystosowane do obowiązujących przepisów, znajduje się w nich normatywna powierzchnia (3m ² na osadzonego), zabudowany kącik sanitarny zapewniający intymność, odpowiednia wentylacja oraz światło.

Powołany w niniejszej sprawie biegły sądowy psychiatra lek. med. J. S. w opinii z dnia 14 lipca 2014r. rozpoznał u powoda zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane naprzemiennym przyjmowaniem środków psychoaktywnych na przełomie lat 2010 – 2011, przebyte w 2011r. zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia osobowość i nieorganiczne zaburzenia snu oraz kategorycznie stwierdził, że obecny stan psychiczny powoda nie jest obciążony żadnymi zaburzeniami dającymi się powiązać z jego pobytem w Zakładzie Karnym w (...)

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Godność człowieka jest dobrem osobistym, które podlega ochronie między innymi na podstawie art. 23 i art. 24 k.c., jak również - w stosunku do osób odbywających karę pozbawienia wolności - na podstawie art. 40 i art. 40 ust. 4 Konstytucji, art. 3 Konwencji z dnia 4 listopada 1950 r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 4 Kodeksu karnego wykonawczego. Ustawowe ograniczenia praw i wolności osób odbywających karę pozbawienia wolności zamieszczone są między innymi w k.k.w., regulującym zasady i sposób wykonywania orzeczonych przez sądy kar. Przepisy art. 102, art. 110a, art. 135 k.k.w. określają prawa i obowiązki osób odbywających karę pozbawienia wolności oraz regulują uprawnienia i obowiązki funkcjonariuszy zakładów karnych w zakresie nadzoru nad prawidłowym wykonaniem tej kary oraz ochrony porządku i bezpieczeństwa. Przepisy k.k.w. przewidują też szczególną drogę dochodzenia przez skazanych odbywających karę pozbawienia wolności ochrony ich praw naruszonych lub zagrożonych działaniami funkcjonariuszy więziennych. W tym szczególnym trybie następuje zatem stwierdzenie, czy decyzja oraz działania i zaniechania funkcjonariusza służby więziennej ograniczające prawa osoby osadzonej były zgodne z prawem czy bezprawne. Z tych względów sąd cywilny w procesie o naruszenie dóbr osobistych skazanego nie jest władny oceniać, czy funkcjonariusz służby więziennej odmawiając przyznania skazanemu określonego uprawnienia działał zgodnie z prawem czy bezprawnie, jak również czy zastosowanie wobec skazanego kary dyscyplinarnej było uzasadnione i zgodne z prawem czy bezprawne. Zarzucane przez powoda, i to gołosłownie, działania strony pozwanej polegające na niewłaściwym traktowaniu go przez funkcjonariuszy służby więziennej Zakładu Karnego w (...), na wykonywaniu mu w sposób nierzetelny i zbyt często testów na obecność w organizmie substancji narkotycznych i odurzających oraz na stosowaniu nieadekwatnych kar dyscyplinarnych bez potwierdzenia niezgodności z prawem tych działań przez sędziego lub sąd penitencjarny, nie mogły być oceniane ani badane przez sąd cywilny.

Odbywanie kary pozbawienia wolności w przeludnionych, zawilgoconych i zagrzybionych celach, bez wentylacji z unoszącym się w nich fetorem z węzła sanitarnego może stanowić przejaw poniżającego traktowania, prowadzącego do naruszenia godności osób pozbawionych wolności, co na gruncie prawa polskiego może uzasadniać żądanie zasądzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 24kc w związku z art. 448kc.

Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że powód mocą decyzji Dyrektora Zakładu Karnego w (...) wydanymi na podstawie art.110§2 „b” oraz 2 „e” kkw był umieszczony w sumie przez okres 8 dni w warunkach, w których powierzchnia przypadająca na osadzonego wynosi poniżej 3m ², że warunki pobytu w oddziale zakładu półotwartego były gorsze niż w oddziale zakładu zamkniętego i, że w celach oddziału zakładu półotwartego zdarzały się pluskwy. Wykazało też jednak, że w razie stwierdzenia obecności insektów na bieżąco przeprowadzano zabiegi dezynfekcyjne, a także na bieżąco przeprowadzano prace remontowe mające na celu utrzymanie na odpowiednim poziomie stanu cel mieszkalnych. Pozwany zaprzeczył, a powód zaoferowanymi środkami dowodowymi nie wykazał (art.6kc i art.232kpc), aby w warunkach, które nie spełniały normy 3m ² na jednego osadzonego był osadzony ponad 8 dni (bez decyzji dyrektora) , aby opieka medyczna była niewłaściwa i aby warunki izolacji w Zakładzie Karnym w (...) negatywnie wpłynęły na jego psychikę. Podkreślenia wymaga, że powód miał zapewnione bezpłatne świadczenia zdrowotne, w tym specjalistyczne konsultacje i leki (art.115§1kkw), uczęszczał do gimnazjum, w celi mieszkalnej mógł korzystać z własnych sprzętów (czajnik, grzałka), mógł oglądać telewizor, który stanowił wyposażenie celi, a ze świetlicy, biblioteki oraz z zajęć kulturalno – oświatowych i sportowych nie korzystał z własnego wyboru.

W ocenie Sądu, pozostałe ograniczenia praw i wolności, na które uskarża się powód są typowe dla osób odbywających karę pozbawienia wolności. Wynikają one bezpośrednio z ustawy oraz z aktów wykonawczych i jako takie nie mogą być rozpatrywane i oceniane jako naruszające jakiekolwiek jego dobra osobiste. Również brak należytego dofinansowania więziennictwa nie może być uznany za przejaw złej woli pozwanego, którego świadomym działaniem byłoby stworzenie takich warunków odbywania kary pozbawienia wolności, które same w sobie (złe warunki sanitarne, bytowe, techniczne) stanowiłyby dodatkową dolegliwość i represję dla osób skazanych, a tym samym przejaw niehumanitarnej polityki penalnej państwa. Nie dofinansowanie więziennictwa, tak jak wielu innych aspektów publicznej działalności Państwa, w tym przede wszystkim działań podejmowanych na rzecz osób nie naruszających porządku prawnego (służba zdrowia, szkolnictwo, opieka społeczna) jest efektem wieloletnich zaszłości determinowanych poprzednimi warunkami ustrojowymi i odczuwalnymi jeszcze skutkami transformacji systemu społeczno – ekonomicznego. Wszystko to sprawia, że, obiektywnie rzecz oceniając, nie można uznać, by pobyt powoda w takich warunkach, mógł mieć wpływ na jego poczucie własnej wartości lub na oczekiwanie szacunku od innych ludzi. O naruszeniu dobra osobistego w postaci uchybienia godności osadzonego w zakładzie karnym nie można mówić w przypadku pewnych uciążliwości lub niedogodności związanych z samym pobytem w takim zakładzie, polegających np. na niższym od oczekiwanego standardzie celi czy urządzeń sanitarnych, bowiem dla wielu ludzi nie odbywających kary pozbawienia wolności warunki mieszkaniowe bywają często równie trudne.

Mając powyższe na uwadze, w ocenie Sądu Okręgowego w okolicznościach tej konkretnej sprawy o naruszeniu jakichkolwiek dóbr osobistych powoda, a tym bardziej o bezprawności działania czy zaniechania pozwanego nie może być mowy. Nie ulega wątpliwości, że umieszczenie powoda przez okres 8 dni w warunkach, w których powierzchnia przypadająca na osadzonego wynosiła poniżej 3m ², nastąpiło na podstawie art. art.110§2 „b” oraz 2 „e” kkw, a zatem pozwany obalił domniemanie bezprawności swojego działania.

Gdyby jednak uznać, że samo okresowe osadzenie powoda w celi wymagającej remontu (zagrzybiałej, wilgotnej) jest wystarczającą podstawą do uwzględnienia żądania zasądzenia zadośćuczynienia, to należy mieć na uwadze, że w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd zgodnie z którym sąd nie ma obowiązku zasądzania zadośćuczynienia na podstawie art.448kc w każdym przypadku naruszenia dóbr osobistych. W okolicznościach tej konkretnej sprawy, gdy pawilony Zakładu Karnego w (...) są na bieżąco remontowane i dezynfekowane, a powstawanie wilgoci i pleśni kondensacyjnej na ścianach w celach mieszkalnych jest skutkiem tego, że skazani podgrzewają w nich wodę do celów spożywczych i higienicznych, piorą i suszą bieliznę osobistą oraz nie wietrzą tych cel, to o winie pozwanego, jej stopniu i nasileniu nie może być mowy.

Z tych wszystkich przyczyn, a zatem wobec braku łącznego zaistnienia przesłanek, o których mowa w art.24§1kc Sąd Okręgowy powództwo oddalił.

Orzeczenie o kosztach procesu zawarte w pkt 2 wyroku uzasadniał przepis art.102kpc.

Powód zaskarżył powyższy wyrok apelacją w punkcie 1. i wniósł o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego. Zarzucił obrazę prawa materialnego, tj. art. 23 kc i art.24 kc w zw. z art.448 kc przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie oraz naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 kpc polegające na nierozważeniu wszystkich okoliczności, co miało istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja była bezzasadna.

Wbrew zarzutom skarżącego, Sąd Okręgowy nie naruszył art.23 i 24 kc w zw. z art. 448 kc, gdyż zastosował te normy prawidłowo, dokonując ich należytej wykładni. Wywody apelacji dotyczące tego, że przebywanie w nadmiernie zagęszczonej celi stanowi naruszenie dóbr osobistych osadzonego były chybione, gdyż – jak wyczerpująco wyjaśniono w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku - Sąd pierwszej instancji podzielił ten pogląd. To samo dotyczy zarzutu skarżącego w przedmiocie tego, iż odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych jest niezależna od zawinienia sprawcy; Sąd Okręgowy nie oddalił powództwa powołując się na brak winy pozwanego i nie twierdził, że wina jest przesłanką odpowiedzialności wywodzonej z art. 24 kc.

Przyczyna, dla której żądanie pozwu uznane zostało przez Sąd pierwszej instancji za bezpodstawne została jasno wskazana w obszernym, starannym i dokładnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Po pierwsze, przyjął Sąd Okręgowy, że pozwany obalił domniemanie bezprawności działania przez wykazanie, iż dwukrotne osadzenie powoda w warunkach przeludnienia nastąpiło na podstawie decyzji Dyrektora Zakładu Karnego w (...), wydanych na podstawie art.110§2b i 2e kkw. Po drugie, ustalonym zostało, że powód przebywał w warunkach przeludnienia tylko osiem dni. Miało to znaczenie dla oceny rozmiaru ewentualnej krzywdy, jakiej powód mógł doznać z tego powodu, a co za tym idzie, podstaw do przyznania mu zadośćuczynienia, co – jak prawidłowo wskazał Sąd Okręgowy- nie jest w każdym przypadku obowiązkiem Sądu lecz zależy od dyskrecjonalnej oceny sędziowskiej konkretnego stanu faktycznego danej sprawy. Ten ostatni pogląd jest w judykaturze utrwalony i nie budzi kontrowersji.

Zgodzić się należy z Sądem pierwszej instancji, że z uwagi na bardzo krótki czas osadzenia w przeludnionej celi (nie trwający zresztą bez przerwy lecz obejmujący dwa krótsze, oddzielone od siebie okresy), stopień krzywdy powoda nie uzasadniał przyznania mu zadośćuczynienia. Argumentację Sądu Okręgowego w tym przedmiocie Sąd Apelacyjny podziela, co czyni zbędnym jej powielanie.

Zasadnie również uznał Sąd pierwszej instancji, że nie zachodzą inne podstawy faktyczne dla przypisania pozwanemu naruszenia dóbr osobistych lub innych praw powoda. Sąd bardzo dokładnie zbadał zasadność twierdzeń powoda o nienależytym leczeniu go w Zakładzie Karnym w (...) i złym stanie psychicznym powoda, który miał być spowodowany warunkami osadzenia. Przedstawione wyżej ustalenia Sądu Okręgowego w tym zakresie są jednoznaczne, wynikają z dokumentacji medycznej powoda oraz opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii. Stan zdrowia powoda, ani fizycznego, ani psychicznego nie uległ pogorszeniu na skutek pobytu w przedmiotowym zakładzie karnym. Powód doznawał zaburzeń adaptacyjnych po odstawieniu substancji psychoaktywnych, które przyjmował na wolności. Jak stwierdził biegły psychiatra, „ związek tej reakcji nerwicowej z pobytem w ZK w (...) jest tylko taki, że tam właśnie odbywała się adaptacja”. Natomiast rozpoznane u powoda zaburzenia osobowości mają charakter konstytucjonalny, były obecne przed osadzeniem i nie podlegają ewolucji chorobowej ( opinia biegłego psychiatry J. S. –k.317-321 akt).

Wobec faktu, iż roszczenie pozwu zostało oddalone w całości, całkowicie chybiony był także zarzut apelacji odnoszący się do „ nieproporcjonalności zasądzonego zadośćuczynienia do wyrządzonej krzywdy”, co czyni zbędnym odniesienie się do tego zarzutu.

Sąd Okręgowy nie naruszył też zasady swobodnej oceny dowodów ujętej art. 233 § 1 kpc. Stan faktyczny sprawy ustalony został przez ten Sąd bardzo starannie, dokładnie, wyczerpująco. Apelujący nie wykazał, aby ustalenia faktyczne Sądu pozostawały w jakimkolwiek zakresie w sprzeczności z wymową materiału dowodowego lub świadczyły o zignorowaniu konkretnych dowodów.

Zaskarżony wyrok jest słuszny, stanowi wynik prawidłowych ustaleń faktycznych i właściwego zastosowania prawa materialnego. Apelacja nie zdołała podważyć zasadności tego orzeczenia, wobec czego podlegała oddaleniu jako bezpodstawna.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji, na mocy art.385 kc. O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto na zasadzie art. 98 kpc oraz § 11 ust.1 pkt. 2 i 25 w zw. z §13 ust.1 pkt.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokacie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) w zw. z art.99 kpc.