Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

P., dnia 06 maja 2015r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu X Wydział Gospodarczy Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Ewa Kaźmierczak

Sędziowie SSO Jolanta Waltrowska

SSO Ryszard Trzebny

Protokolant st. sekr. sąd. Mirosława Klimowicz

po rozpoznaniu w dniu 22 kwietnia 2015 r., w P.

na rozprawie

sprawy z powództwa J. F.

przeciwko B. S.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w P. z dnia 2 października 2014 r. sygn. akt IX GC 1015/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 37.630,80zł ( trzydzieści siedem tysięcy sześćset trzydzieści złotych i osiemdziesiąt groszy) z ustawowymi odsetkami od 11 stycznia 2014r. do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie oddala powództwo,

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4.299zł z tytułu zwrotu kosztów procesu,

I.  w pozostałym zakresie apelację oddala,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3.082zł tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

SSO Jolanta Waltrowska SSO Ewa Kaźmierczak SSO Ryszard Trzebny

UZASADNIENIE

Powód J. F. domagał się w pozwie zasądzenia od pozwanego B. S. kwoty 37.630,80zł z ustawowymi odsetkami od 26 grudnia 2013r. do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazał, że strony zawarły 23 października 2013 r. umowę nr (...), zgodnie z którą pozwany zobowiązał się sprzedać mu kukurydzę mokrą ze zbiorów z roku 2013 w ilości 500 ton za umówioną cenę i w ustalonym terminie. Pozwany przystąpił do wykonania umowy, jednak dostarczył powodowi kukurydzę jedynie w ilości 26,320 ton w dniu 24 października 2013 r., 27,780 ton w dniu 25 października 2013 r. oraz 27,780 ton w dniu 31 października 2013r., co potwierdzają wystawione przez pozwanego faktury VAT oraz dokument wydania zewnętrznego WZ na którym widnieje adnotacja, że dotyczy on zawartego przez strony kontraktu. Powód podał, że w pozostałym zakresie pozwany nie wywiązał się z zawartej umowy. Dostarczył jedynie 81,880 ton z 500 ton jakie zostały zakontraktowane, a kierowane do pozwanego monity i wezwania do wykonania umowy okazały się bezskuteczne. Nadto powód wyjaśnił, że zgodnie z pkt. 6 umowy naliczył pozwanemu karę umowną w wysokości 37.630,80 zł, tj. 20% z kwoty 188.154 zł będącą wartością nie dostarczonego towaru, a następnie wezwał go do zapłaty tej kwoty, przesyłając notę księgową. Pozwany do dnia wytoczenia powództwa nie uregulował należności z tytułu kary umownej.

19 marca 2014 r. wydany został nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, uwzględniający żądanie pozwu w całości, od którego pozwany wniósł sprzeciw, zaskarżając go w całości. Wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wskazał, że mimo twierdzeń powoda, strony nie zawarły w dniu 23 października 2013r. umowy nr (...), na podstawie której miał on dostarczyć powodowi 500 ton kukurydzy, a w przypadku niewykonania kontraktu miał zapłacić 20% kary umownej za niedostarczony towar. Przyznał, że powód złożył mu ofertę zawarcia wskazanej umowy, ale oferta ta nie została przez niego przyjęta. Powód nie miał podstaw do przyjęcia, że strony wiąże umowa o treści wskazanej w ofercie. Pozwany podkreślił, że strony nie łączyły stałe stosunki gospodarcze a zatem nie można przyjąć, że do zawarcia umowy doszło przez milczące przyjęcie oferty. W dalszej kolejności pozwany wskazał, że załączony do pozwu dokument nie został przez niego podpisany. Powód nie wykazał również, że osoba, która podpisała ten dokument, jest uprawniona do działania w imieniu powoda. Pozwany wyjaśnił również, że w odpowiedzi na wezwania do zapłaty informował powoda, że strony nie łączył żaden stosunek zobowiązaniowy stanowiący podstawę do naliczenia kary umownej.

W odpowiedzi na sprzeciw powód podtrzymał w całości żądanie pozwu wskazując, że o przyjęciu oferty przez pozwanego świadczy fakt, że przystąpił on do realizacji umowy i wystawiał faktury VAT.

Wyrokiem z 2 października 2014r. Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w P. wydał w sprawie wyrok oddalający powództwo i kosztami procesu obciążył powoda, zasądzając od niego na rzecz pozwanego z tego tytułu 2.417zł (IX Gc 1015/14).

Sąd Rejonowy ustalił następujące fakty:

Powód prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) w zakresie m.in. sprzedaży hurtowej zboża, nieprzetworzonego tytoniu, nasion i pasz dla zwierząt. Pozwany prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) w zakresie działalności usługowej wspomagającej produkcję roślinną.

Powód złożył pozwanemu ofertę zawarcia umowy nr (...), której przedmiotem miała być sprzedaż przez pozwanego powodowi 500 ton kukurydzy mokrej ze zbiorów z 2013 r. (była to okoliczność bezsporna, a nadto wynikała z umowy na k. 7).

Pozwany sprzedał powodowi łącznie 81,880 ton kukurydzy. Z tytułu dokonanej sprzedaży obciążył powoda fakturą VAT nr (...) z 2 listopada 2013r. na kwotę 22839,33 zł i fakturą VAT nr (...) z 2 listopada 2013 r. na kwotę 11.358,40 zł. Towar został dostarczony powodowi.

Pismem z 14 listopada 2013 r. powód wezwał pozwanego do wykonania umowy sprzedaży z 23 października 2013r. dotyczącej kukurydzy mokrej ze zbiorów 2013 r., pod rygorem obciążenia go karą umowną. W odpowiedzi na wezwanie pozwany poinformował powoda, że nie zawarł z nim umowy datowanej na dzień 23 października 2013 r.

18 grudnia 2013 r. powód wystawił notę księgową nr (...), w której obciążył pozwanego karą umowną w kwocie 37.630,80 zł z tytułu niezrealizowania kontraktu nr Z/159/2013/MB.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że oddalił wniosek o przesłuchanie stron, albowiem był on zbędny dla merytorycznego rozpoznania sprawy. Uznał, że okoliczności, na które miałyby zeznawać strony zostały w dostateczny sposób potwierdzone za pomocą złożonych w sprawie dokumentów. Podkreślił, iż dowód z przesłuchania stron jest w zasadzie tzw. dowodem „posiłkowym”, czyli przeprowadzanym tylko wtedy, gdy za pomocą innych środków dowodowych nie można uzyskać wyjaśnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Ograniczenia te są konsekwencją założenia o nikłej wartości dowodowej wypowiedzi osoby bezpośrednio zainteresowanej wynikiem postępowania, która może za pomocą tego dowodu wpływać na wynik postępowania. Strony zgłosiły do protokołu zastrzeżenie w trybie art. 162 k.p.c. w zakresie oddalenia wniosku o ich przesłuchanie.

W tak ustalonym stanie faktycznym, świetle zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Rejonowy uznał powództwo za nieuzasadnione.

Powód w niniejszej sprawie dochodził od pozwanego zapłaty kwoty 37.630,80 zł z tytułu kary umownej za niewykonanie umowy sprzedaży nr (...). Pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty podniósł, że strony nie łączył opisany przez powoda stosunek zobowiązaniowy, który byłby podstawą do obciążenia go karą umowną.

Wedle Sądu bezspornym było, że strony łączyła ustna umowa sprzedaży płodów rolnych w zakresie 81,880 ton kukurydzy, co zostało potwierdzone wystawionymi przez pozwanego fakturami VAT oraz dokumentem wydania zewnętrznego WZ.

Istota niniejszej sprawy zawierała się w odpowiedzi na pytanie, czy strony zawarły umowę o treści odpowiadającej projektowi o nazwie (...), dołączonemu do pozwu. Pozwany przyznał, że powód złożył mu ofertę zawarcia wskazanej umowy, ale oferta ta nie została przez niego przyjęta. Zdaniem powoda pozwany przyjął złożoną przez niego ofertę o czym świadczy przystąpienie do realizacji umowy.

Zgodnie z art. 66 § 1 k.c. oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy, przy czym w myśl § 2 omawianego przepisu, jeżeli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.

Pozwany podniósł, że nie odpowiedział na złożoną przez powoda ofertę. Powód nie wykazał natomiast, by pozwany zawarł taką umowę, by podpisał jej egzemplarz. W trakcie procesu nie przedłożonego spornej umowy podpisanej przez pozwanego.

W treści projektu umowy zawarto postanowienie, zgodnie z którym „w przypadku nie otrzymania potwierdzonej kopii niniejszej transakcji w ciągu jednego dnia roboczego uważana jest ona za zawartą drugiego dnia roboczego po dacie wystawienia”. Zawarcie przez strony umowy w wyniku milczącego przyjęcia oferty jest dopuszczalne na mocy art. 68 ² k.c., który stanowi, że jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty.

Zawarte w art. 68 ² k.c. unormowanie ma charakter wyjątkowy z tego względu, że wiąże skutek w postaci przyjęcia oferty z biernym zachowaniem (milczeniem) oblata. Zasadniczo zaś w odniesieniu do ofertowego trybu zawarcia umowy przyjmuje się, że milczenie adresata nie oznacza przyjęcia oferty. Wyjątki od tej zasady, wyrażające się w tym, że milczeniu przypisuje się znaczenie oświadczenia woli o przyjęciu oferty, mogą wynikać przede wszystkim z przepisu szczególnego, który taki sens nadaje milczeniu adresata (w szczególności właśnie art. 68 ² k.c.) oraz z woli stron wyrażonej w zawartej uprzednio umowie. Pierwszą przesłanką decydującą o zastosowaniu art. 68 ² k.c. jest to, że adresatem oferty jest przedsiębiorca, którego definicję zawiera art. 43 ¹ k.c. Niewątpliwie pozwany, któremu została złożona oferta posiada status przedsiębiorcy co potwierdza chociażby wydruk z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, w którym wskazano, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie m.in. działalności usługowej wspomagającej produkcję rolną. Druga przesłanka stosowania tego przepisu odnosi się do osoby oferenta, a wyraża się w tym, że jest to osoba, z którą adresat oferty pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych. Stałość stosunków między stronami oznacza, że mają one charakter ciągły (trwały) bądź też powtarzalny. W razie powtarzalności nawiązywanych między stronami stosunków gospodarczych najczęściej dochodzi do wykształcenia się pewnej praktyki zawierania umów miedzy nimi. Określenie "stosunki gospodarcze" należy rozumieć jako stosunki prawne w ramach obrotu gospodarczego, a więc powstające w zakresie bądź bezpośrednim związku z prowadzeniem działalności gospodarczej (zawodowej). Mogą one mieć charakter zarówno jednostronnie, jak i dwustronnie gospodarczy, w zależności od statusu oferenta. Stosowanie przepisu art. 68 ² k.c. jest więc wyłączone w sytuacji, gdy stosunki prawne między stronami nie mają charakteru stałego, lecz okazjonalny, przypadkowy, a także wtedy, gdy nie są to stosunki gospodarcze, lecz np. rodzinne, w zakresie działalności charytatywnej, oświatowej czy naukowej.

Przesłanka trzecia dotyczy rodzaju oferty i polega na tym, że oferta dotyczy zawarcia umowy w ramach działalności oblata. Wyrażenie "w ramach" zdaje się odpowiadać określeniu "w zakresie". Natomiast pojęcie "działalność" odnosić należy zarówno do działalności gospodarczej, jak i działalności zawodowej, prowadzonej we własnym imieniu przez adresata oferty.

O ile łącznie zaistnieją wszystkie wskazane wyżej przesłanki, brak niezwłocznej odpowiedzi oblata poczytuje się za przyjęcie oferty. Jeżeli więc przedsiębiorca nie złoży niezwłocznie odpowiedzi na ofertę, jego milczenie zostaje uznane za przyjęcie oferty, co skutkuje zawarciem umowy.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd stwierdził, że nie znajdzie tu zastosowania przepis art. 68 ² k.c., albowiem brak jest podstaw do przyjęcia, że strony pozostawały w „stałych stosunkach gospodarczych”. Zgodnie z ogólnymi regułami dowodowymi – art. 6 k.c. i 232 k.p.c. – to na powodzie spoczywał ciężar udowodnienia powyższej okoliczności. Powód nie wykazał, aby strony przed dniem 23 października 2013 r. tj. dniem złożenia oferty pozostawały ze sobą w stałych stosunkach gospodarczych, a nawet jakichkolwiek stosunkach gospodarczych. Nie można także uznać, że pozwany sprzedając powodowi określoną ilość kukurydzy, przystąpił per facta concludentia do wykonywania umowy o treści wskazanej w ofercie z dnia 23 października 2013 r. Nie wynika to z wystawionych faktur VAT i dokumentów WZ. Sąd Rejonowy uznał, że należało przyjąć wersję pozwanego, że sprzedając powodowi 3 partie kukurydzy, zawarł z nim trzy oddzielne umowy sprzedaży.

Sąd podkreślił, że powód nie był uprawniony do jednostronnego określania w projekcie umowy skutków milczenia pozwanego.

Skoro zatem Sąd ustalił, że strony nie zawarły umowy o treści wskazanej w ofercie z dnia 23 października 2013 r., to brak jest podstaw do obciążenia pozwanego karą umowną z tytułu jej niewykonania.

Ze względu na powyższe Sąd oddalił powództwo, postanawiając w zakresie kosztów procesu na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości i żądając jego zmiany i uwzględnienia powództwa oraz zasądzenia kosztów za obie instancje, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Zarzucał naruszenie art. 353, 354 i 471kc poprzez ich nie zastosowanie, art. 353 ¹kc poprzez bezpodstawne przyjęcie, że powód nie był uprawniony do sformułowania w treści umowy skutków milczenia pozwanego, gdy jest to dozwolone w świetle zasady swobody umów. Nadto zarzucał uchybienia proceduralne, a mianowicie naruszenie art217, 224§1, 227 i 233§1kpc poprzez nie przeprowadzenie wnioskowanych dowodów, przez co nie poczyniono właściwych ustaleń faktycznych, naruszenie art. 227 i 233§2kpc poprzez dowolne przyjęcie, że powód starał się wykazać, że do zawarcia umowy doszło przez milczące przyjęcie oferty, gdy o fakcie jej zawarcia świadczy przystąpienie do jej wykonania przez pozwanego, art. 233§1kpc poprzez niewłaściwe uznanie, że dowód z przesłuchania stron jest dowodem gorszym i o nikłej wartości, art. 233§1kpc poprzez niewłaściwe przyjęcie, że stan faktyczny był bezsporny i nie przesłuchanie stron, art. 233§1kpc poprzez dowolne przyjęcie, że strony łączyła ustna umowa, gdy nie wynikało to z żadnego z przeprowadzonych dowodów, a nadto było sporne, art. 233§1kpc poprzez dowolne przyjęcie, że strony nie pozostawały w stałych stosunkach gospodarczych.

Pozwany wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazał się uzasadniona.

W pierwszej kolejności rozpatrzenia wymagały zarzuty dotyczące naruszenia procedury i dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych, jako że tylko w niewadliwie ustalonym stanie faktycznym można właściwie zastosować prawo materialne.

Nie stwierdzono naruszenia art. 217kpc w sposób opisywany w uzasadnieniu apelacji, bowiem z protokołu rozprawy nie wynika, czy i jakie wnioski zamierzał jeszcze złożyć powód przed zamknięciem rozprawy.

W istocie błędnie Sąd I instancji opisał jako bezsporną okoliczność, jakoby strony łączyła ustna umowa sprzedaży płodów rolnych w zakresie 81,880 ton kukurydzy, bowiem okoliczność ta była kwestionowana przez powoda konsekwentnie w toku sporu.

Stwierdzono naruszenia przepisów procedury wskazanych w apelacji w odniesieniu do dowodu z przesłuchania stron. Rację ma skarżący, że dowód z przesłuchania stron, jakkolwiek posiłkowy, jest dowodem przewidzianym przepisami Kodeksu Postępowania Cywilnego i podlega ocenie wedle kryteriów opisanych art. 233§1kpc, a deprecjonowanie go przed jego przeprowadzeniem stanowi uchybienie przepisom o postępowaniu dowodowym wskazywanym w apelacji. Stwierdzając to naruszenie tutejszy sąd odwoławczy, będący sądem także merytorycznym, postanowił przeprowadzić ów dowód.

Po przeprowadzeniu dowodu z przesłuchania stron sąd tutejszy uznał, że należy poczynić zgoła inne, niż zaprezentowane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne w sprawie. A mianowicie na podstawie przesłuchania stron ustalono, co następuje:

Strony w okresie wcześniejszym już współpracowały ze sobą w ten sposób, że pozwany sprzedawał powodowi płody rolne (ustalenie takie wynika tak z przesłuchania powoda, jak i pozwanego k. 87-88 i k. 89).

Po przesłaniu propozycji zawarcia umowy jak na karcie 7 akt meilem pozwany nie udzielił odpowiedzi, nie odesłał podpisanej przez siebie umowy, ale wydał powodowi kukurydzę w dniach kolejnych, czyli 24 i 25 października 2013r. (dowód: przesłuchanie powoda oraz dowód WZ k. 8). Wydając partię kukurydzy w dniu 25 października 2013r. sam pozwany wpisał w dokumencie WZ zapis „kontrakt”.

W ocenie sądu odwoławczego dowód z przesłuchania stron ocenić należało następująco: za wiarygodne uznano zeznanie powoda, nie zaś pozwanego, bowiem wersję powoda - przystąpienia do wykonania umowy w kształcie zaproponowanym przez powoda, a przesłanym meilem potwierdza właśnie ów dowód WZ z 25 października 2013r. Wynika zeń, iż pozwany wydając partię kukurydzy sam opisał to zdarzenie, jako kontrakt, nie zaś jako jednokrotną dostawę w wyniku nieustalonej treści umowy zawartej z nieokreślonym przedstawicielem powoda. Dowodu przeciwnego nie dostarczył pozwany (a to na nim zgodnie z art. 6kc spoczywał ciężar dowodu okoliczności przeciwnej niż wynikająca z materiału dowodowego), stwierdzając jedynie i niewiarygodnie w swym zeznaniu, że ustaleń przeciwnych miał dokonywać z niedookreślonym handlowcem powoda „panią M.”, o której przesłuchanie dla wykazania swych twierdzeń nie wnosił. Obowiązek dowodzenia nie spoczywa wyłącznie na powodzie. Jak trafnie stwierdził Sąd orzekający, rzeczą strony pozwanej jest wykazanie (powołanie twierdzeń i dowodów) niweczących prawo wywodzone przez stronę powodową. Zeznanie pozwanego odnośnie trzech dostaw było niewiarygodne i z tego powodu, że wedle jego zeznania najpierw miały mieć miejsce 3 dostawy kukurydzy, a dopiero później przesłanie mu meilem oferty zawarcia kontraktu jak na k. 7, zaś z meilowo ofertę przesłano 23 października 2013r., a dostawy miały miejsce później, bowiem 24 i 25 października 2013r., co wynika z dowodów WZ.

Przez fakt wcześniejszej współpracy stron w zakresie sprzedaży płodów rolnych przez pozwanego powodowi (fakt ten wynika ze zgodnych w tym zakresie zeznań stron) należało przyjąć, że strony będące przedsiębiorcami pozostawały w stałych stosunkach gospodarczych, a więc zastosowanie miał art. 68 ²kpc, który stanowi, że jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty. Nadto dodatkowo, nawet gdyby strony nie pozostawały w takich stosunkach, to w stanie faktycznym tej sprawy przez fakt przystąpienia przez pozwanego do wykonania umowy sprzedaży kukurydzy poprzez wydanie powodowi trzech dostaw, przy nie wykazaniu przez pozwanego, iż dostawy te były wynikiem innych ustaleń (czemu powód przeczył), zwarcie umowy nastąpiłoby również per facta concludentia.

W związku z powyższym skoro po uzupełnieniu materiału dowodowego ustalono odmiennie niż to uczynił Sąd I instancji, że strony zawarły umowę o treści jak na k. 7, to zastosowanie ma również zapis umowny o karach umownych z pkt. 6 tej umowy. Okoliczność nie dotrzymania obowiązków wynikających z tej umowy była niekwestionowana, a więc i podstawa do naliczenia kary umownej, której powód żądał w pozwie. Z tych względów zaskarżony wyrok podlegał zmianie poprzez zasądzenie na rzecz powoda od pozwanego kary umownej na podstawie wiążącej strony umowy na podstawie art. 396§1kpc w związku z art. 483§1 i 484§1kc.

O kosztach procesu tak za I, jak i za II instancję orzeczono zgodnie z wynikiem postępowania, przy uwzględnieniu poniesionych kosztów powoda, złożonych w zakresie kosztów wniosków oraz stawek urzędowych wynagrodzeń radców prawnych przed organami wymiaru sprawiedliwości.

SSO Jolanta Waltrowska SSO Ewa Kaźmierczak SSO Ryszard Trzebny