Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 czerwca 2015 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Rejonowego (del. do SO) Piotr Czerski

Protokolant: Monika Porębska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 1 czerwca 2015 roku w Lublinie

sprawy z powództwa A. J. (1)

przeciwko H. J.

o ustalenie

____________________________________________________________

I.  ustala, że czynność prawna w postaci umowy darowizny spółdzielczego własnościo­wego prawa do lokalu użytkowego położonego w L. przy ul. (...) o po­wierzchni 114,6 m ² zawarta w formie aktu notarialnego sporządzonego w Kancelarii (...)­rialnej notariusza G. K. w L. zawarta pomiędzy H. J. jako darczyńcą a jego matką N. J. jako obdarowaną w dniu 6 lutego 2013 r., Rep. A (...) – jest nieważna;

II.  zasądza na rzecz powódki A. J. (1) od pozwanego H. J. kwotę 7.400,00 zł (siedem tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

III.  nieuiszczonymi kosztami sądowymi obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt I C 429/15

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 3 lipca 2013 roku, skierowanym przeciwko pozwanym H. J. i N. J., powódka A. J. (1) domagała się stwierdzenia nieważności czynności prawnej: umowy darowizny spółdzielczego własnościo¬wego prawa do lokalu użytkowego położonego w L. przy ul. (...) o po¬wierzchni 114,6 m 2 zawartej w formie aktu notarialnego sporządzonego w Kancelarii (...)¬rialnej notariusza G. K. w L. ((...)) ul. (...) zawartej pomiędzy małżonkiem uprawnionej H. J., jako darczyńcą, a jego matką N. J., jako obdarowaną, w dniu 6 lutego 2013 r. Repertorium A (...). Ponadto powódka domagała się zasądzenia od pozwanych na swoją rzecz powódki kosztów postępowania według norm prawem przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz uiszczonej opłaty od pełnomoc¬nictwa w wysokości 17,00 zł.

W uzasadnieniu pozwu wyjaśniono między innymi, że powódka A. J. (1) pozostaje w związku małżeńskim z H. J. od po¬nad 40 lat. Od początku trwania małżeństwa małżonkowie pozostają w ustroju wspólności usta¬wowej małżeńskiej. W trakcie trwania małżeństwa małż. J. nabyli spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego położonego w L. przy ul. (...) ze środków finansowych po¬chodzących ze wspólnego majątku - prawo weszło zatem w skład majątku wspólnego (prawo spółdzielcze własnościowe uległo przekształceniu z prawa lokatorskiego na mocy uchwały Za¬rządu SM (...) z dnia 23.10.2003 r.) W dokumentacji Spółdzielni Mieszkaniowej (...)¬chów" H. J. figurował jako podmiot w/w prawa, a także członek spółdzielni. Dla w/w prawa nie jest prowadzona księga wieczysta.

W chwili uzyskania przydziału na w/w lokal, a także w chwili przekształcenia prawa na spół¬dzielcze własnościowe prawo do lokalu użytkowego państwo J. pozostawali w związku małżeńskim od lat, prowadząc wspólnie dochodową działalność gospodarczą - masarniczą oraz handlową w zakresie handlu spożywczego. Od chwili nabycia przedmiotowego prawa do lokalu użytkowego przy ul. (...) małżonkowie wspólnie czerpali z niego pożytki cywilne, wy¬najmując przedmiotowy lokal m.in. spółce (...) Sp. z o.o. w P. w celu prowadzenia w nim sklepu spożywczego. W okresie kilku ostatnich lat użytkownikiem w/w lokalu była prowa¬dzona przez małżonków Spółka Zakład (...) A.H. (...) spółka jawna, która była stroną umowy najmu z (...) z o.o.

W marcu 2013 roku powódka została ustnie poinformowana przez najemcę przedmio¬towego lokalu, że jej małżonek samodzielnie podejmuje kroki zmierzające do zmiany strony - Wynajmującego w zawartej umowie najmu. W związku z tym Spółdzielnia Mieszkaniowa (...)¬chów została poinformowana przez powódkę o fakcie, że państwo J. od lat pozostają w związku małżeńskim, co też - według informacji uzyskanych przez powódkę - zostało przez Spół¬dzielnię uwidocznione w wydanym panu J. zaświadczeniu o spółdzielczym własno¬ściowym prawie do lokalu.

Pomimo faktu, że lokal wchodzi w skład majątku wspólnego, pozwany H. J. dokonał darowizny przedmiotowego prawa na rzecz swojej matki N. J. aktem notarialnym sporządzonym przez notariusza G. K. w L. ul. (...). Powódka uzyskała jednak informacje o przejściu przedmiotowego prawa na obowiązaną bezpośrednio od SM (...), a także najemcy.

Roszczenie powódki opiera się zatem na przepisie art. 37 § 1 pkt 2 k.r.o. w zw. z art. 37 § 2 k.r.o. Według art. 37 § 2 k.r.o. do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym potrzebna jest zgoda drugiego małżonka, wyrażona w formie wymaganej do danej czynności prawnej, tj. w niniejszej sprawie w formie aktu notarialnego. Nie ulega wąt¬pliwości, że hipotezą tego przepisu objęte są zarówno czynności prawne przekraczające zakres zwykłego zarządu w ścisłym tego określenia znaczeniu, jak i nie mieszczące się w ramach zarzą¬du czynności prawne rozporządzające przedmiotami objętymi wspólnością ustawową, w tym również rozporządzenie nieruchomością objętą tą wspólnością w formie darowizny. Powódka nie tylko nie wiedziała o zawarciu przedmiotowej umowy darowizny, ale także ni¬gdy nie wyraziła zgody na jej zawarcie.

Stwierdzenie nieważności czynności prawnej darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego uchroni uprawnioną przed dalszym przeniesieniem prawa, a w konsekwencji utratą nie tylko pożytków cywilnych z tego prawa, ale również samego prawa do lokalu. Nie należy zapominać, że wspomniane prawo wchodzi w skład majątku wspólnego i jego przenoszenie powinno odbywać się za wiedzą i zgodą drugiego małżonka. W stanie faktycznym przedmiotowej sprawy znamienne jest, że pozwany dokonał przeniesienia prawa pod tytułem darmym na rzecz członka najbliższej rodziny - matki. W ocenie powódki świadczy to o celowym działaniu pozwanego polegającym na celowym wyprowadzaniu składników należących do ma¬jątku wspólnego stron przy jednoczesnym pozostawieniu sobie możliwości wpływu na dalsze losy tego majątku z wyłączeniem powódki. (k. 2-6)

W odpowiedzi na pozew pozwani domagali się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powódki na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu pozwani podnieśli między innymi, że pozwany faktycznie nabył w/w lokal w czasie trwania związku małżeńskiego z powódką, jednakże nie dokonał tego ze środków stanowiących majątek wspólny. W roku 1994 pozwany i powódka nie posiadali wspólnych środków wchodzących w skład majątku wspólnego małżeńskiego, za które mogliby nabyć lokal użytkowy. W rzeczywistości wkład budowlany związany z lokalem został uiszczony bowiem ze środków stanowiących majątek osobisty pozwanego.

W dniu 20 stycznia 1994 r. pozwany uzyskał przydział lokalu użytkowego - na warunkach własnościowego prawa do lokalu, i to wyłącznie jego nazwisko widnieje w treści w/w dokumentu. W dniu 31 stycznia 1994 r. pozwany w swoim imieniu zawarł z Zarządem SM C. w L. umowę używania lokalu użytkowego z przeznaczeniem na sklep mięsny. Powyższe wskazuje, iż lokal ten nie był i nie jest związany z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych rodziny.

Wkład budowlany związany w prawem do lokalu został uiszczony w całości ze środków pochodzących z majątku osobistego pozwanego darowizny uczynionej na jego rzecz przez W. i N. J.. rodziców pozwanego, którzy to za życia dokonali spłaty syna z ich majątku dorobkowego.

Powyższa okoliczność znajduje potwierdzenie w treści oświadczeń świadków R. S. i J. B., które wprost wskazują, iż W. i N. J. dokonali spłaty z ich majątku dorobkowego wyłącznie na rzecz syna - H. J., w kwocie 300.000.000,00 zł. Taka też kwota została uiszczona na rzecz SM (...) dnia 3 stycznia 1994 r. wyłącznie przez pozwanego.

Rodzice pozwanego zaciągnęli także pożyczki celem pełnej spłaty syna. Okoliczność powyższą potwierdzają oświadczenia świadków W. J. (1), B. J., M. J., N. J..

Świadek W. J. (1) udzielił pożyczki rodzicom pozwanego w kwocie 100.000.000,00 zł na przełomie kwietnia i maja 1994 r. z przeznaczeniem na uiszczenie przez H. J. raty na poczet wkładu budowlanego związanego z lokalem użytkowym przy ul. (...) w L.. Fakt ten dokumentuje także dowód wpłaty kwoty 100.000.000,00 zł w dniu 10.05.1994 r. dokonanej jedynie przez H. J. na rzecz SM (...).

Także B. J. pożyczył rodzicom pozwanego N. i W. J. (2) kwotę 90.000.000,00 zł z przeznaczeniem na spłatę raty za lokal użytkowy przy ul. (...). Pożyczka ta udzielona została przez niego w maju 1994 r., co znajduje także odzwierciedlenie w dowodzie wpłaty kwoty 90.400.000,00 zł z dnia 8 czerwca 1994 r. na rzecz SM (...).

Związany z lokalem wkład budowlany uiszczony przez H. J. na dzień 14 marca 2013 r. stanowił 100% wartości rynkowej lokalu użytkowego, co potwierdza w swoim piśmie Zarząd SM C. w L..

Uwzględniając w/w okoliczności uznać należy, iż przedmiotowy lokal, z uwagi na surogację, stanowi składnik majątku osobistego pozwanego, w związku z czym mógł on swobodnie nim rozporządzić, przenosząc jego własność na matkę N. J. (art. 33 pkt 3 k.r.o. w brzmieniu ustawy na dzień przydziału lokalu użytkowego).

Pozwany uzyskał tytułem darowizny środki pieniężne, stanowiące spłatę z majątku dorobkowego rodziców, którą to kwotę w całości przeznaczył na uiszczenie wkładu budowlanego związanego ze spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu użytkowego przy ul. (...) w L..

Niezależnie od powyższego powództwo w niniejszej sprawie winno zostać oddalone ze względu na brak występowania interesu prawnego po stronie powódki zdefiniowanego w art. 189 k.p.c. Obecnie pomiędzy stronami postępowania zawisła sprawa o rozwód, co wskazuje, iż powódce przysługiwało będzie roszczenie dalej idące niż stwierdzenie nieważności czynności prawnej - wniosek o podział majątku dorobkowego.

Mając na względzie treść art. 618 k.p.c. wszelkie kwestie związane z podziałem rzeczy wspólnej regulowane są właśnie w postępowaniu podziałowym. Sąd rozstrzygający o zniesieniu współwłasności ma obowiązek - co do zasady - rozstrzygnąć w sposób całościowy o wszelkich wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli związanych z przedmiotem współwłasności. Kognicja sądu została uregulowana przez ustawodawcę w § 1 bardzo szeroko, bowiem jest on uprawniony do rozstrzygania wszelkich sporów -bez konieczności złożenia przez wnioskodawcę we wniosku albo przez wnioskodawcę i uczestników w toku postępowania - odrębnych żądań. (k. 75-83)

Z uwagi na śmierć pozwanej N. J. w toku procesu, postępowanie zostało zawieszone, a następnie podjęte z udziałem jej następcy prawnego, H. J.. (k. 348)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. J. (1) i H. J. zawarli związek małżeński w dniu 1 lipca 1972 roku. (odpis asc – k. 7)

Od początku małżeństwa małżonków łączy ustawowy ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. (bezsporne, zeznanie powódki – k. 111, 297)

W dniu 22 października 1991 r. H. J. i A. J. (1) zawarli umowę sprzedaży, zgodnie z którą zbyli nieruchomości stanowiące gospodarstwo rolne o pow. 4 ha i 12 arów za łączną kwotę 15.000.000,00 zł. (odpis AN – k. 126)

W dniu 20 stycznia 1994 r. Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w L. dokonała przydziału spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu użytkowego położonego w L. przy ul. (...) – na rzecz H. J.. (odpis przydziału – k. 96)

W dniu 31 stycznia 1994 r. pomiędzy Spółdzielnią Mieszkaniową (...) w L. a H. J. została zawarta pisemna umowa „używania lokalu”. W jej treści strony ustaliły, że jej przedmiotem jest lokal użytkowy przeznaczony na sklep mięsny położony w L. przy ul. (...). H. J. zobowiązał się w jej treści miedzy innymi do wniesienia wkładu budowlanego w wysokości 490.400.000,00 zł: zaliczka w kwocie 300.000.000,00 zł, pozostała część wkładu budowlanego w dwóch nieoprocentowanych ratach, tj. pierwsza rata w kwocie 100.000.00 zł do dnia 30 kwietnia 1994 r., druga rata w kwocie 90.400.000,00 zł do dnia 31 maja 1994 . (odpis umowy - k. 97-101)

W dniu 13 stycznia 1994 r. H. J. dokonał wpłaty kwot: 5.000.000,00 zł na pokrycie udziałów oraz kwoty 200.000,00 zł tytułem wpisowego. (odpis pokwitowania – k. 107)

Pozostałych wpłat kwot: 300.000.000,00 zł w styczniu 1994 r., kwoty 100.000.000,00 zł w dniu 10 maja 1994 r. oraz 90.400.000,00 zł dokonał H. J.. (odpisy pokwitowań – k. 105, 106)

H. J. i A. J. (1) w 1994 r. byli osobami majętnymi. Prowadzili na terenie województwa (...) handel mięsem oraz prowadzili ubój i przetwórstwo mięsa, a także pasiekę. Środki na dokonanie powyższych wpłat pochodziły z ich majątku wspólnego, tj. z dochodów z prowadzonej wspólnie działalności gospodarczej i pasieki. Przed dokonaniem darowizny prawa do lokalu na rzecz pozwanej pozwany nie manifestował faktu, iż jest to składnik jego majątku osobistego. (zeznania powódki – k. 112, 297, 297, zeznania świadków A. J. (2) – k. 114-115, P. J. – k. 116-117, G. O. – k. 117-118, C. O. – k. 118-119, Z. Z. – k. 278)

W dniu 1 stycznia 1996 r. pomiędzy Spółdzielnią Mieszkaniową im. W.Z. N. w L. a H. J. zawarta została pisemna umowa dzierżawy. Zgodnie z jej treścią Spółdzielnia oddała w dzierżawę H. J. teren niezabudowany o pow. 48,6 m2 położony w L. przy ul. (...) z przeznaczeniem na usytuowanie pawilonu handlowego – sprzedaż mięsa i wędlin. (odpis umowy – k. 102-102v)

W dniu 2 marca 2008 r. pomiędzy A. J. (1) i H. J. (sprzedającymi) a M. K. (1) i M. K. (2) (kupującymi) zawarta została pisemna umowa przedwstępna. W jej treści A. J. (1) i H. J. oświadczyli, że są wyłącznymi właścicielami lokalu użytkowego przy ul. (...) na podstawie przydziału z dnia 29 stycznia 1994 r. Sprzedający zobowiązali się sprzedać lokal kupującym do 15 maja 2008 r. W umowie stwierdzono także, że kupujący przekazali sprzedającym zadatek w kwocie 10.000,00 zł. (umowa – k. 166-167)

W dniu 6 maja 2008 r. kupujący przesłali H. J. pisemne oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli objętego umową przedwstępną z uwagi na wykrycie faktu, iż powierzchnia użytkowa lokalu jest mniejsza niż deklarowana przez H. J.. (pismo z dowodem nadania – k. 169-170)

Przed Sądem Rejonowym w Kraśniku pod sygn. akt IC 89/08 toczył się proces z powództwa M. K. (1) i M. K. (2) przeciwko A. J. (1) i H. J. o zapłatę z tytułu zwrotu zadatku wraz z odsetkami. (bezsporne, pozew – k. 163-165)

W toku procesu:

- w dniu 17 lipca 2008 r. A. J. (1) i H. J. złożyli wspólny sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. W jego uzasadnieniu potwierdzili, że zawarli umowę przedwstępną sprzedaży i otrzymali zadatek (sprzeciw – k. 176-178)

- w złożonych zeznaniach H. J. stwierdził, że jest właścicielem lokalu razem z żoną (zeznanie – k. 183)

- pozwani złożyli wspólną apelację, której podali między innymi, że w dniu 22 lutego 2008 r. w gazecie regionalnej (...) pojawiło się ich ogłoszenie o chęci sprzedaży lokalu przy ul. (...) w L.. (apelacja – k. 196-200)

W dniu 6 lutego 2013 r. w L. przed notariuszem G. K. sporządzony został akt notarialny zarejestrowany w Rep. A pod nr (...). Zgodnie z jego treścią:

- (§ 1) H. J. oświadczył, że przysługuje mu na podstawie przydziału lokalu użytkowego z dnia 20 stycznia 1994 r. - spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu niemieszkalnego (użytkowego) w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w L., położonego na parterze budynku nr (...) przy ul. (...) w L., składającego się z dwóch pomieszczeń i WC o powierzchni użytkowej aktualnie 114,60 metrów kwadratowych, dla którego nie założono księgi wieczystej;

- (§ 3)… H. J. oświadczył, że w dacie nabycia przedmiotowego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu niemieszkalnego był żonaty, przy czym prawo to nabył za fundusze osobiste do majątku osobistego i na dzień dzisiejszy prawo to stanowi jego majątek osobisty, a ponadto zapewnił, że z żoną A. J. (1) umowy majątkowej małżeńskiej nie zawierał…;

- (§ 4) H. J. darował matce N. J. opisane w § 1 tego aktu spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu niemieszkalnego (użytkowego) w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w L., położonego w budynku nr (...) przy ul. (...) w L. o powierzchni użytkowej 114,60 metrów kwadratowych, a N. J. darowiznę tę przyjęła. (wypis AN – k. 92-94)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów, których autentyczność i zgodność treści z prawdziwym stanem rzeczy nie budził wątpliwości Sądu. Sąd dał też wiarę zeznaniom powódki oraz świadków A. J. (2), P. J., G. O., C. O. i Z. Z., iż środki finansowe przeznaczone na wpłaty związane z nabyciem prawa do spornego lokalu pochodziły z majątku wspólnego powódki i pozwanego. Zeznania te w istotnych fragmentach są wzajemnie zgodne, kategoryczne i konsekwentne. W świetle pozostałego materiału dowodowego nie mogą zostać podważone. W szczególności zeznania te wykluczają fakt pochodzenia omawianych środków finansowych z jakiejkolwiek darowizny i pozwalają na stwierdzenie, że H. J. i A. J. (1) posiadali w swym majątku wspólnym środki wystarczające na dokonanie wpłat prowadzących do nabycia omawianego prawa do lokalu. Na prawdziwość zeznań wymienionych osób wskazują też przytoczone wyżej dowody z akt sprawy akt IC 89/08, wskazujące w sposób jednoznaczny, że powódka i pozwany traktowali i manifestowali wobec osób trzecich jeszcze przed pojawieniem się miedzy nimi konfliktu, iż prawo do lokalu przy ul. (...) w L. stanowi ich majątek wspólny, co podważa w sposób zdecydowany prawdziwość zeznań pozwanego.

Sąd uznał też za niewiarygodne dowody w postaci pisemnych oświadczeń W. J. (1) (k. 87), J. B. (k. 88), R. S. (k. 89), B. J. (k. 90), N. J. (k. 91), i W. J. (1) (k. 87), a także zeznania W. J. (1), J. B., R. S., B. J. i W. J. (1) w zakresie pochodzenia środków finansowych na nabycie spornego prawa do lokalu. Dzieje się tak z kilku przyczyn. Po pierwsze, z zeznań świadków J. B., R. S., B. J. i W. J. (1) wynika, że omawiane oświadczenia zostały sporządzone na prośbę strony pozwanej. Brak jest też dowodów pozwalających na stwierdzenie w sposób nie budzący wątpliwości, że oświadczenia zostały złożone w sposób swobodny, czy bez wpływu ze strony innych osób.

Po drugie, istnieją zasadnicze rozbieżności pomiędzy złożonymi oświadczeniami pisemnymi a późniejszymi zeznaniami wymienionych. W szczególności, świadek W. J. (1) nie znał adresu lokalu, który został precyzyjnie wskazany w treści pisemnego oświadczenia. Jeżeli chodzi o zeznania J. B., to świadek w swych zeznaniach podważył istotny fragment podpisanego przez siebie oświadczenia, iż A. J. (1) wyraziła pisemną zgodę na „zapisanie” nabywanego sklepu na H. J.. Ponadto zeznania tego świadka są chwiejne i ogólnikowe, a świadek nie była obecna przy prowadzonej rozmowie związanej z rzekomym przekazaniem pieniędzy na nabycie lokalu. Świadek J. B. w swych zeznaniach podważyła też własne oświadczenie pisemne co do faktu, iż przekazywane pieniądze były formą spłaty z tytułu podziału majątku rodzinnego. W pisemnym oświadczeniu stwierdziła to w sposób stanowczy, natomiast w swych zeznaniach wskazała, iż jest to wyłącznie jej przypuszczenie. Świadek J. B. podważyła w swych zeznaniach także fakt, iż miała wiedzę o wysokości przekazywanej kwoty, którą w oświadczeniu pisemnym wskazała w sposób precyzyjny i kategoryczny. J. B. podważyła wreszcie swe pisemne stwierdzenie, iż widziała fakt wręczenia pieniędzy. Nie potrafiła też podać, gdzie znajdowały się pieniądze. W uzupełniających zeznaniach (k. 278) świadek J. B. przyznała wreszcie, wbrew pisemnemu oświadczeniu, że w chwili rzekomego przekazywania pieniędzy (styczeń 1994 r.) nie była jeszcze pracownikiem sklepu mięsnego przy ul. (...) w L., co potwierdzają dodatkowo dokumenty na k. 237 i 238 akt. Należy jednak dać wiarę temu świadkowi, iż w styczniu 1994 r., bez zawarcia jakiejkolwiek umowy, przyuczała się do zawodu u pozwanego, pracując w sklepie nieformalnie, co pośrednio potwierdzają dokumenty sanitarne. (k. 225 i n., zeznania świadka J. B. – k. 278)

Z kolei oświadczenie pisemne R. S. jest sprzeczne z zeznaniem J. B., gdyż zawiera stwierdzenie, że J. B. widziała fakt przekazania pieniędzy. R. S. nie potwierdziła też w swych zeznaniach kategorycznego stwierdzenia zawartego w oświadczeniu pisemnym, iż opisywane zdarzenie miało miejsce około 10 stycznia 1994 r. Z kolei w odpowiedzi na pozew pozwani twierdzą, że już 3 stycznia 1994 r. pozwany wpłacił tę kwotę na rzecz Spółdzielni.

Trudno też nie dostrzec faktu, w zeznaniach R. S. i J. B. oraz N. J. brak jest logicznego wytłumaczenia, dlaczego R. S. i N. J. odbyły dłuższą drogę, żeby przekazać skądinąd znaczną sumę w gotówce na zapleczu sklepu, kiedy mogły to uczynić w domu H. J. w N. Dużej, do którego miały bliżej. Data rzekomego przekazania pieniędzy nie była zresztą zgodna z datą wpłaty do Spółdzielni.

Zeznania świadka B. J. również należy uznać za niewiarygodne. W szczególności w swym pisemnym oświadczeniu świadek podał, że pożyczył N. J. 90.000.000 zł, a z rozmowy wynikało, że kwota ta zostanie przeznaczona na spłatę raty zakupionego przez H. J. lokalu w L. ul. (...) z przeznaczeniem na sklep mięsny. Tymczasem w swych zeznaniach świadek nie tylko nie podał identycznej kwoty, lecz określił ją w sposób ogólnikowy wskazując, że byłoby to obecnie około 10.000,00 zł. Ponadto świadek zeznał, że nie wiedział dokładnie o przeznaczeniu pieniędzy na zakup sklepu czy też ratę, lecz mowa była o spłacie H. J. przez R. S.. Z kolei zeznania M. J. są wewnętrznie sprzeczne. Z jednej strony świadek wskazała, że N. J. przyjechała do jej ojca, aby pożyczyć pieniądze na zakup sklepu mięsnego przy ul. (...). Już jednak w dalszej części tych samych zeznań wskazała, że o przeznaczeniu rzekomej pożyczki dowiedziała się dopiero później.

Sąd nie dał natomiast wiary powódce, iż środki na zakup spornego lokalu pochodziły w jakiejkolwiek części ze spłaty w kwocie 60.000,00 zł, której dotyczą dokumenty złożone przez stronę powodową w toku rozprawy w dniu 9 marca 2015 r. Brak jest jednoznacznego dowodu, iż te właśnie środki zostały przeznaczone na zakup lokalu. Przy czym nawet powódka nie był w stanie z całą pewnością tego stwierdzić. Wyrażała bowiem w swych zeznaniach jedynie takie przypuszczenie.

Dokumenty ze sprawy III Kp 685/14 oraz pozostałe dokumenty złożone przez strony nie wniosły niczego istotnego do sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne.

Zgodnie z dyspozycją art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Stroną pozwaną w procesach o ustalenie mogą być zarówno podmioty ustalanych praw lub stosunków prawnych, jak i osoby nieobjęte tymi prawami, ale takie, w stosunku do których istnieje właśnie interes prawny powoda w ustaleniu prawa lub stosunku prawnego. Jednakże legitymacja bierna pozwanego musi wynikać z jego prawnego związku z ustalanym prawem lub stosunkiem prawnym .

Stroną pozwaną w sprawie o ustalenie istnienia stosunku prawnego lub prawa ma winna być – jak się powszechnie przyjmuje – osoba, która zaprzecza istnieniu prawa powoda. Nie musi to być co do zasady strona stosunku prawnego, lub podmiot prawa, którego ustalenia powód się domaga, jednak zaprzeczenie przez nią prawu powoda musi pozostawać w związku z interesem prawnym, który ma powód w ustaleniu istnienia prawa lub stosunku prawnego. W każdym wypadku legitymacja bierna pozwanego musi wynikać z jego własnego prawnego związku z ustalanym prawem lub stosunkiem prawnym .

Stwierdzenie braku interesu prawnego powoda skutkuje – podobnie jak brak legitymacji biernej po stronie pozwanej – oddaleniem powództwa. Interes prawny istnieje w szczególności wówczas, gdy występuje niepewność prawa lub stosunku prawnego, która może wynikać tak z przyczyn faktycznych jak i prawnych. Jednakże przyjmuje się powszechnie, że strona nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie, jeżeli może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swych praw .

Jak z kolei trafnie wyjaśniono w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 18 marca 2013 r. nieważność czynności prawnej następuje ex tunc, z mocy prawa. Co do zasady jest dopuszczalne na podstawie art. 189 k.p.c. ustalenie, że czynność prawna jest nieważna. Powództwo o ustalenie może być wniesione w każdym czasie, gdyż żąda się w nim ustalenia prawa lub stosunku prawnego według stanu istniejącego w chwili wyrokowania - art. 316 §1 k.p.c. Powództwo o ustalenie nieważności umowy przysługuje wtedy, gdy strona powodowa wykaże swój interes prawny, niezależnie od tego, czy są wystarczające podstawy materialnoprawne do uwzględnienia tego powództwa, jednakże jego uwzględnienie jest już zależne od wyniku przeprowadzonego postępowania sądowego, że wystąpiły przesłanki materialnoprawne, na których opierało się powództwo. Interes prawny w procesie o ustalenie zachodzi wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, niepewność ta jednak powinna być obiektywna, tj. zachodzić według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko subiektywnie , tj. według odczucia powoda.

Nie może być wątpliwości, że wbrew zarzutom pozwanych, powódka ma interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności kwestionowanej umowy. Na przeszkodzie temu nie stoi przyszła czy obecna możliwość wszczęcia postępowania o podział majątku wspólnego, skoro postępowanie takie się nie toczy, a wyrok wydany w sprawie o rozwód nie jest prawomocny. Aktualnie też w orzecznictwie dominuje trafny pogląd, iż pojęcie interesu prawnego powinno być interpretowane z uwzględnienie szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia ochrony prawnej . Powódka w sposób dostateczny uzasadniła istnienie po jej stronie interesu prawnego, wskazując w sposób przekonujący na istniejący konflikt stron i stan niepewności stanu prawnego, którego dotyczy żądanie pozwu.

Z kolei na gruncie ustalonego stanu faktycznego należy stwierdzić, że przedmiotowe prawo do lokalu zostało nabyte w czasie trwania ustroju ustawowego wspólności majątkowej małżonków J. za środki pochodzące z tego majątku i dlatego weszło ono do tego majątku. W szczególności bowiem zgodnie z przepisem art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw , która weszła w życie w dniu 20 stycznia 2005 r. – (ust. 1) Przepisy ustawy stosuje się do stosunków w niej unormowanych, chociażby powstały przed jej wejściem w życie, chyba że przepisy ust. 2-7 stanowią inaczej. (ust. 2.) Jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy stosunki majątkowe małżonków podlegały wspólności ustawowej, składniki majątków istniejące w tym dniu zalicza się do majątku wspólnego albo do majątków osobistych, stosownie do przepisów ustawy.

W konsekwencji z uwagi na powyższe przepisy przejściowe w sprawie zastosowanie znajdują przepisy k.r.o. w poniższym brzmieniu.

Według art. 31 § 1 k.r.o., z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Według zaś art. 33 pkt 10 k.r.o. do majątku osobistego każdego z małżonków należą między innymi przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Zgodnie natomiast z treścią art. 37 k.r.o. zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;

2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;

3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;

4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

§ 2. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.

§ 3. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

§ 4. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.

W uzupełnieniu należy wyjaśnić, że umowa zawarta przez małżonka bez zgody drugiego małżonka jest dotknięta sankcją określaną jako bezskuteczność zawieszona. Jest to tzw. czynność prawna niezupełna, zwana też kulejącą (negotium claudicans). Jeżeli małżonek potwierdzi taką umowę, staje się ona ważna już od chwili jej zawarcia (art. 63 § 1 zd. drugie k.c.). Potwierdzenie powoduje więc ustanie stanu bezskuteczności zawieszonej, a umowa rodzi wówczas skutek ex tunc, tj. od chwili jej zawarcia. Stan bezskuteczności zawieszonej ustaje również wtedy, gdy małżonek odmówi potwierdzenia lub termin do potwierdzenia upłynie bezskutecznie bądź z innej przyczyny możliwość potwierdzenia ustanie. W tych jednak przypadkach umowa zawarta bez zgody współmałżonka będzie bezwzględnie nieważna od chwili jej zawarcia .

W k.r.o. nie ma obecnie przepisu, który stanowiłby, w jakiej formie ma być wyrażona zgoda małżonka na dokonanie czynności prawnej przez drugiego małżonka. W takiej sytuacji znajduje zastosowanie art. 63 § 2 k.c. Jeżeli więc do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie .

Do dokonania czynności darowizny przedmiotowego prawa wymagana była forma aktu notarialnego. Tym samym również zgoda powódki na dokonanie czynności darowizny wymagała tej samej formy. Zgoda taka nie została jednak udzielona w żadnej formie, co jest bezsporne.

Powództwo należało zatem uwzględnić.

Rozstrzygniecie o kosztach procesu pomiędzy stronami opiera się na regułach art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. Obejmuje ono:

- kwotę 200,00 zł tytułem części opłaty od pozwu uiszczonej przez powódkę (k. 29, 41),

- opłatę za czynności radcy prawnego w kwocie 7.200,00 zł ustalone na podstawie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu . (pełnomocnictwo znajduje się na k. 6 dołączonych akt sprawy I Co 114/13)

Jeżeli chodzi o rozliczenie kosztów sądowych, których powódka nie była obowiązana ponosić z uwagi na zwolnienie jej w części od kosztów sądowych (tj. w zakresie kwoty 14.800,00 zł), za podstawę rozstrzygnięcia przyjęto art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych .

Mając powyższe na względzie, Sąd orzekł jak w sentencji.