Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Jacek Zajączkowski

Sędziowie: SSA Maria Padarewska - Hajn

SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

Protokolant: stażysta Przemysław Trębacz

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2013 r. w Łodzi

sprawy J. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o emeryturę,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 6 września 2012 r., sygn. akt: V U 556/12;

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. na rzecz J. B. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt AUa 1517/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 marca 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w T., odmówił J. B. prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy nie zaliczył do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia ubezpieczonego na stanowisku spawacza w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w R. w okresie od dnia 1 kwietnia 1988 roku do dnia 20 maja 1994 roku.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł J. B..

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Zakład Ubezpieczeń Społecznych podniósł, iż w świetle obowiązujących przepisów nie sposób uwzględnić do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu pracy w RSP. Do stażu pracy w warunkach szczególnych można zaliczyć pracę wykonywaną w ramach stosunku pracy, a nie w ramach stosunku członkowstwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej.

W toku procesu J. B. wniósł o zaliczenie do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej od dnia 5 listopada 1971 roku do dnia 9 listopada 1973 roku.

Wyrokiem z dnia 6 września 2012 roku Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał J. B. prawo do emerytury od dnia 29 kwietnia 2012 roku.

Sąd Okręgowy ustalił, że J. B. urodził się (...)roku. W okresach od 1 czerwca 1971 roku do 4 listopada 1971 oraz od 9 listopada 1973 roku do 15 września 1974 roku ubezpieczony zatrudniony był w (...) Fabryce (...) w R. na stanowisku kowala matrycowego. W okresie od dnia 3 października 1974 roku do dnia 15 listopada 1980 roku wykonywał pracę spawacza w Przedsiębiorstwie (...) w K.. Z kolei od dnia 2 grudnia 1980 roku do dnia 31 marca 1988 roku zatrudniony został jako spawacz w Spółdzielni Kółek Rolniczych w R.. W okresie od 5 listopada 1971 roku do dnia 17 października 1973 roku (tj. w trakcie zatrudnienia w (...) Fabryce (...) w R.) J. B. odbył zasadnicza służbę wojskową. W dniu 9 listopada 1973 roku - po zakończeniu służby - ubezpieczony powrócił do zatrudnienia w (...) Fabryce (...) w R. na stanowisku kowala matrycowego przy obsłudze młotów.

Od dnia 1 kwietnia 1988 roku do dnia 20 maja 1994 roku J. B. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, jako spawacz w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w R.. W dniu 17 maja 1988 roku ubezpieczony został członkiem spółdzielni.

W świetle tak poczynionych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy uznał odwołanie za zasadne. Sąd stwierdził bowiem, że odwołujący udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach oraz spełnił pozostałe przesłanki uprawniającego do emerytury w obniżonym wieku, tj. na dzień 1 stycznia 1999 roku posiada 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, ukończył 60 lat życia i nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Sąd Okręgowy nie zaliczył ubezpieczonemu do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu pracy w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w R. podzielając w tym zakresie stanowisko organu rentowego. Odwołujący wykonywał bowiem pracę jako członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej, a nie jako pracownik. Natomiast do stażu pracy w szczególnych warunkach Sąd uwzględnił okres odbywania przez J. B. zasadniczej służby wojskowej. Ubezpieczony w okresie poprzedzającym służbę wojskową wykonywał pracę na stanowisku kowala matrycowego przy obsłudze młotów w (...) Fabryce (...) w R., tj. pracę zaliczoną do prac wykonywanych w warunkach szczególnych na podstawie art. 11 ust. 2 pkt. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 roku o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz wykazu prac wykonywanych w warunkach szkodliwych dla zdrowia uprawniających do zaliczenia do pierwszej kategorii zatrudnienia, będącego załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 roku w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia. Po odbyciu służby wojskowej J. B. wrócił do pracy w (...) Fabryce (...) na poprzednio zajmowane stanowisko w dniu 9 listopada 1973 roku, z zachowaniem terminu 30 dni od dnia zwolnienia ze służby. Zgodnie więc z treścią art. 108 ust. 1 i 4 ustawy o powszechnym obowiązku obrony oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 roku w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin Sąd Okręgowy uwzględnił odwołującemu okres zasadniczej służby wojskowej do stażu pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu ustawy. W konsekwencji Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury przewidzianej w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wyrok ten zaskarżył apelacją w całości organ rentowy zarzucając rażące naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 32 ust. 1, 2 i 4, art. 27 i art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przez błędne przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury od dnia 29 kwietnia 2012 roku, podczas gdy wnioskodawca nie ma prawa do emerytury, gdyż nie spełnia warunków do jej przyznania. Skarżący podniósł, iż Sąd błędnie zaliczył do stażu pracy w szczególnych warunkach okres odbywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej. W ocenie organu rentowego, skoro J. B. w trakcie odbywania służby nie był pracownikiem, nie świadczył bowiem żadnej pracy na rzecz pracodawcy, to jego stosunek pracy podlegał zawieszeniu, a więc nie można przyjmować, że wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych. W świetle powyższego Zakład Ubezpieczeń Społecznych domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu.

Zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji znajduje oparcie w prawidłowo zastosowanym przez Sąd Okręgowy prawie materialnym. Przedmiot sporu w niniejszym postępowaniu stanowi kwestia zaliczenia okresu odbywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej - od dnia 5 listopada do 1971 roku do dnia 9 listopada 1973 roku - do stażu pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Zgodnie przywołanym przepisem ubezpieczonym, urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku, przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, (60 lat dla mężczyzn), jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 roku) osiągnęli oni:

1)okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych (co najmniej 15 lat) do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (25 lat dla mężczyzn)

Poza tym, stosownie do treści art. 184 ust. 2 przywołanej ustawy, emerytura przysługuje pod warunkiem nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy (w brzmieniu obowiązującym w dacie spornej decyzji).

Na tle problemu uwzględniania okresu zasadniczej służby wojskowej do stażu, od którego zależy prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, judykatura wypowiadała się wielokrotnie i niejednolicie. Sąd Apelacyjny, w składzie rozpoznającym przedmiotową sprawę, przychyla się do wykładni zaprezentowanej m.in. w powołanym przez Sąd Okręgowy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 roku (II UK 215/09, OSNP 2011/15-16/219). Art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi, że wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury (pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze) ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Za przepisy dotychczasowe uznać należy przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (uchwała Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002 roku, sygn. akt: III ZP 30/01, OSNP 2002/10/243). Rozporządzenie wydane zostało w wykonaniu ustawowego upoważnienia zawartego w treści art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z dnia 18 grudnia 1982 roku). Ustawa ta utraciła moc na podstawie art. 195 pkt. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dniem 1 stycznia 1999 roku. Tak więc wskutek tego odpadła również delegacja ustawowa. Zgodnie z art. 194 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, do czasu wydania przepisów wykonawczych przewidzianych w ustawie pozostają w mocy przepisy wykonawcze wydane na podstawie ustaw i dekretu wymienionych w art. 195, jeżeli nie są sprzeczne z przepisami niniejszej ustawy. W związku z takim brzmieniem przepisu przejściowego nie można uznać, iż przepis ten stanowi podstawę prawną obowiązywania rozporządzenia. Odesłanie do przepisów dotychczasowych dotyczyć może tylko tych przepisów rozporządzenia, które regulują materię określoną w przepisie art. 32 ustawy o emeryturach i rentach, a więc wiek, rodzaje prac i stanowisk oraz warunki, na jakich przysługuje emerytura. Nie ma przy tym podstaw do wyłączenia obowiązywania § 19 rozporządzenia. Zgodnie z treścią tego przepisu prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. z 1979 roku Nr 13, poz. 86 i z 1981 roku Nr 32, poz. 186) uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4.

J. B. odbywał zasadniczą służbę wojskowa w okresie od dnia 5 listopada do 1971 roku do dnia 9 listopada 1973 roku. Aktem wówczas obowiązującym była ustawa z dnia 23 stycznia 1968 roku o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 39, poz. 176 ze zm.), a wraz z nią rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 roku w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia (Dz.U. Nr 39, poz. 176 ze zm.), które stanowiło wprawdzie akt wykonawczy do dekretu z dnia 25 czerwca 1954 roku o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97 i z 1965 r. Nr 14, poz. 98), ale zachowało moc na podstawie art. 127 ust. 3 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 roku. Przepis art. 127 ust. 3 stanowił, bowiem że do czasu wydania przepisów wykonawczych przewidzianych w ustawie obowiązują przepisy wydane na podstawie dekretu o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, ze zmianami wynikającymi z ustawy. Natomiast w § 5 rozporządzenia z dnia 10 września 1956 roku okresy wymienione w art. 8 dekretu zostały zaliczone do wymaganych okresów zatrudnienia tak, jak zatrudnienie w II kategorii, z wyjątkiem okresów służby wojskowej, które z kolei podlegają zaliczeniu do I kategorii zatrudnienia. Jeśli pracownik bezpośrednio przed okresami wymienionymi w art. 8 dekretu wykonywał zatrudnienie w pierwszej kategorii, to okresy te zaliczało się jak zatrudnienie w pierwszej kategorii. Kwestie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia regulował w dekrecie z 1954 roku przepis art. 9 ust. 1 ustalający dwie kategorie zatrudnienia pracowników. Gdy się porówna owe kategorie z kategoriami zatrudnienia określonymi w art. 11 ust. 1 i 2 ustawy z 1968 roku o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym, to widoczna jest różnica, polegająca na poszerzeniu w ustawie katalogu prac zaliczanych do pierwszej kategorii. Natomiast porównanie przepisów zawierających delegacje do wydania przepisów wykonawczych (w dekrecie i w ustawie) prowadzi do wniosku, że w ustawie delegacja ta uległa zawężeniu. W przypadku dekretu delegacja dotyczyła określenia „rodzajów prac” i „warunków zaliczania pracowników do pierwszej kategorii zatrudnienia”, zaś w przypadku ustawy delegacja dotyczyła tylko określenia „rodzajów prac”. Zgodnie zaś z art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2004 roku, Nr 241, poz. 2416 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 1974 roku - czyli w okresie odbywania przez J. B. zasadniczej służby wojskowej, okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby, albo w tej samej gałęzi pracy. Ustawowe upoważnienie wynikające z art. 11 ust. 4 ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników dotyczy bowiem ustalenia prac uzasadniających zaliczenie do pierwszej kategorii zatrudnienia wykonywanych przez pracowników wymienionych w art. 11 ust. 2 pkt 1 - 6 tej ustawy.

Zgodnie z art. 108 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2004r., Nr 241, poz. 2416 ze zm.) czas odbywania zasadniczej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie „wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem”, jeżeli po odbyciu służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 roku w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz.U. Nr 44, poz. 318 ze zm.), wydane na podstawie art. 108 ust. 4 powołanej ustawy, uszczegółowiło uprawnienia żołnierza, który w terminie 30 dni podjął pracę, przez wskazanie, że żołnierzowi takiemu wlicza się czas odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w tym zakładzie, w którym podjął on zatrudnienie, w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie (§ 3 w zw. z § 1 rozporządzenia w brzmieniu do 3 kwietnia 1975 roku). Z przepisów tych płynie wniosek, że okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zaliczonym do zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed odbywaniem służby. Jeśli było to zatrudnienie wymienione w art. 11 ust. 2 pkt 1-6 ustawy o powszechnym zaopatrzeniu pracowników i ich rodzin, to okres służby wojskowej uznany został za takie właśnie zatrudnienie, a żołnierz traktowany jak pracownik wykonujący pracę w pierwszej kategorii zatrudnienia. Dlatego też Rada Ministrów upoważniona była do zajęcia stanowiska co do odbytej służby wojskowej i odpowiedniego jej zakwalifikowania do pierwszej kategorii zatrudnienia w rozumieniu art. 11 ust. 2 ustawy o p.z.e., co prowadzi do wniosku, że przepis § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 roku mieści się w ramach ustawowego upoważnienia także w części określającej warunki zaliczania do okresu zatrudnienia w pierwszej kategorii m.in. zasadniczej okresu służby wojskowej.

Poza sporem jest fakt, że J. B. przed rozpoczęciem zasadniczej służby wojskowej wykonywał pracę zaliczaną wówczas do pierwszej kategorii zatrudnienia. Ubezpieczony pozostawał bowiem zatrudniony jako kowal matrycowy przy obsłudze młotów w (...) Fabryce (...) w R.. Zgodnie z art. 11 ust. 2 pkt. 2 obowiązującej wówczas ustawy z dnia 23 stycznia 1968 roku o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, praca ta kwalifikowana była jako praca w warunkach szkodliwych dla zdrowia, czyli praca pierwszej kategorii. Stosownie do treści § 19 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 roku w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia - w tym i pracę przy obsłudze młotów matrycowych - uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4. Zarzut apelacyjny w postaci obrazy przepisów prawa materialnego jest w tym stanie rzeczy nietrafiony.

J. B. spełnił wszystkie przesłanki uprawniające go do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Udowodnił wymagany okres co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach oraz 25. letni okres składkowy i nieskładkowy, ukończył 60 rok życia i nie przystąpił do OFE. Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację organu rentowego jako bezzasadną. W przedmiocie kosztów postępowania w II instancji Sąd orzekł stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 13 ust. 1 pkt. 2 w zw. z § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz 1348 ze zm.) Sąd zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na rzecz J. B. kwotę 120 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.