Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lipca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 lipca 2013 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku Z. G.

z udziałem następcy prawnego P. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawczynię

od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie

z dnia 24 stycznia 2013 r. sygn. akt IV U 1730/12

I.zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z dnia 12 września 2012 roku w ten sposób , że ustala iż Z. G. nie miała obowiązku zwrotu pobranego świadczenia emerytalnego za okres od 15.10.2010 r. do 29.02.2012 r. w kwocie 17.001 , 12 zł ( słownie : siedemnaście tysięcy jeden złoty 12/100 ) ,

II.zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. na rzecz P. G. kwotę 180 zł ( słownie sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje .

UZASADNIENIE

Decyzją z 12.09.2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. – o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stwierdził , że Z. G. w okresie od 15.10.2010 r. do 29.02.2012 r. pobrała nienależne świadczenie w kwocie

17.001 , 12 zł , i zobowiązał ją do zwrotu w/w kwoty .

Organ rentowy uzasadnił , że wypłata świadczenia nastąpiła w związku z wykonaniem wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 12 maja 2011 r. sygn. IV U 227/11 , zmieniającego decyzję ZUS z 30.09.2010 r. o odmowie przyznania emerytury . Sąd przyznał Z. G. prawo do emerytury od 15.10.2010 r. , zaś organ rentowy wykonując prawomocny wyrok wydał decyzję z 4.08.2011 r. o przyznaniu emerytury i wypłacił świadczenie od 15.10.2010 r. do 29.02.2012 r.

W odwołaniu Z. G. wnosiła o zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie wyrokiem , że nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty 17 001,12 zł jako nienależnie pobranego świadczenia w okresie od 15.10.2010 r. do 29.02.2012 r.

W uzasadnieniu wskazywała , że świadczenie emerytalne nawet jeżeli było nienależne , to nie zostało nienależnie pobrane , skoro zostało przyznane decyzją ZUS i organ rentowy je wypłacał . Zarzucała , że nie została pouczona , iż może zostać zobowiązana do zwrotu emerytury . Końcowo stwierdziła , że pobieraną emeryturę zużywała na bieżące potrzeby pokrywając koszty utrzymania .

W odpowiedzi organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania uzasadniając jak

w zaskarżonej decyzji . Wskazał również , że w decyzji z 4.08.2011 r. o przyznaniu emerytury , która wykonywała prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie

z dnia 12.05.2011 r. sygn. IV U 227/11 , oprócz standardowego pouczenia dotyczącego między innymi okoliczności w jakich adresat decyzji może być zobowiązany do zwrotu świadczenia , została dodatkowo zamieszczona informacja skierowana do wnioskodawczyni o tym , że organ rentowy wystąpi o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem , zaś w przypadku zmiany wyroku pobrana emerytura będzie podlegała zwrotowi w całości . Zamieszczenie takiej informacji adresowanej indywidualnie do wnioskodawczyni oznacza , że Z. G. została prawidłowo pouczona o okolicznościach w jakich organ rentowy może żądać zwrotu świadczenia i powinna liczyć się z tym , że będzie musiała zwracać pobierane świadczenie .

W piśmie procesowym z 14.01.2013 r. pełnomocnik wnioskodawczyni

wniósł o :

- uchylenie zaskarżonej decyzji ,

- względnie o jej zmianę „przez odstąpienie od żądania zwrotu świadczenia pobranego przez wnioskodawczynię „.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dn. 24 stycznia 2013 r. oddalił odwołanie .

W pisemnym uzasadnieniu swojego orzeczenia Sąd Okręgowy poczynił niesporne ustalenia faktyczne sprawy .

Decyzją z 30.11.2010 r. ZUS Oddział R. odmówił Z. G. przyznania emerytury . Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni , Sąd Okręgowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 12 maja 2011 r. sygn. IV U 227/11 zmienił zaskarżoną decyzję

i przyznał Z. G. emeryturę od 15.10.2010 r.

W wykonaniu powołanego wyroku ZUS O/ R. wydał decyzję z dnia 4.08.

2011 r., którą przyznał Z. G. emeryturę od 15.10.2010 r. W decyzji tej , jak ustalił sąd oprócz pouczenia , które znajduje się na druku decyzji adresowanego do osoby , która decyzję otrzymuje i które w pkt III zawiera informację dotyczącą obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń , organ rentowy w pkt IV decyzji zamieścił również informację skierowaną do Z. G. z treści której wynikało, że wystąpi do sądu o wznowienie postępowania , a także , że w przypadku zmiany wyroku pobrana emerytura będzie podlegała zwrotowi w całości .

Świadczenie było wypłacane w okresie od 15.10.2010 r. do 29.02.2012 r.

Po rozpoznaniu skargi organu rentowego o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 12 maja 2011 r. sygn. IV U 227/11 , sąd uwzględniając skargę w dniu 9 listopada 2012 r. wydał wyrok ( sygn. akt IV U 1189/11 ) , którym zmienił prawomocny wyrok z 12 maja 2011 r.

i oddalił odwołanie Z. G. od decyzji ZUS O/ R. z dnia 30.11.2010 r. o odmowie przyznania emerytury . Nadto Sąd ustalił na podstawie zeznań wnioskodawczyni Z. G. , że z decyzji z 4.08.2011 r. dokładnie odczytała jej treść dotyczącą wysokości świadczenia , natomiast nie przeczytała w całości pouczenia zawartego w decyzji i informacji organu rentowego

Wnioskodawczyni potwierdziła , że brała udział w postępowaniu w przedmiocie skargi o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem z dnia 12.05.2011 r. sygn. IV U 227/11 , a także znała treść wyroku kończącego to postępowanie .

Wnioskodawczyni zeznała , że emerytura którą otrzymywała była wyłącznym źródłem jej utrzymania i przeznaczała ją na pokrycie kosztów bieżącego utrzymania .

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie wnioskodawczyni od spornej decyzji ZUS nie jest zasadne .

Przepis art. 138 ust . 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. – o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi bowiem , że osoba która nienależnie pobrała świadczenia jest zobowiązana do ich zwrotu . Skoro emerytura , którą wnioskodawczyni pobrała w okresie od 15.10.2010 r. do 29.02.2012 r. została przyznana na podstawie prawomocnego wyroku , który następnie w wyniku skargi o wznowienie postępowania został zmieniony w taki sposób , że sąd oddalił odwołanie od decyzji odmawiającej prawa do emerytury , to tym samym emerytura którą wnioskodawczyni pobrała była świadczeniem jej nienależnym .

Sąd uznał za bezzasadne zarzuty pełnomocnika wnioskodawczyni dotyczące nieprawidłowego pouczenia zawartego w decyzji z 4.08.2011 r. odnośnie obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jak również jego twierdzenia , że żądanie przez organ rentowy zwrotu kwot wypłaconych wnioskodawczyni tytułem emerytury jest pozbawione podstawy prawnej .

Dokonując analizy treści zebranego materiału dowodowego Sąd Okręgowy uznał , że decyzja z dnia 4.08.2011 r. o przyznaniu emerytury zawierała prawidłowe pouczenie odnośnie obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń , a nadto , że organ rentowy dołożył staranności w poinformowaniu wnioskodawczyni zamieszczając

w decyzji kierowanej do niej , indywidualną wzmiankę z treści której wynikało , że wystąpi do sądu o wznowienie postępowania a także , że w przypadku zmiany wyroku pobrana emerytura będzie podlegała zwrotowi . Tym samym w ocenie Sądu nie jest trafny zarzut , że organ rentowy nie może żądać zwrotu świadczenia , bowiem wnioskodawczyni nie była pouczona o braku prawa do jego pobierania . W ocenie Sądu żądanie zwrotu wypłaconej emerytury nie jest pozbawione podstawy prawnej , skoro wypłacone świadczenie było wnioskodawczyni nienależne w rozumieniu przepisu art. 138 ust 2 pkt 1 powołanej wyżej ustawy o emeryturach i rentach z FUS .

Jako dodatkową podstawę prawną ocenia Sąd Okręgowy powołał art.

477 ^{( 14)} § 1 k. p. c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła wnioskodawczyni Z. G. korzystając z pomocy prawnej ustanowionego pełnomocnika procesowego .

Apelacja zarzuca :

- błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu , iż użyte przez organ rentowy w decyzji emerytalnej pouczenie Ubezpieczonej poprzez op. cit : „indywidualną wzmiankę , z treści której , wynikało , że organ rentowy wystąpi do sądu o wznowienie postępowania , oraz , że w przypadku zmiany wyroku emerytura będzie podlegała zwrotowi – stanowiło prawidłowe pouczenie o obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń , co w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnej oceny , że organ rentowy dołożył staranności w poinformowaniu wnioskodawczyni o tej okoliczności . ,

- obrazę przepisów prawa materialnego :

art. 138 ust 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez :

uznanie , iż treść decyzji zawiera indywidualne pouczenie wnioskodawczyni , które winno być dla niej zrozumiałe , gdy tymczasem występujące w sprawie ww. okoliczności temu przeczą , ,

- uznanie , iż wypłacone przez organ rentowy i pobrane przez Wnioskodawczynię świadczenie emerytalne , za okres od dnia 15 października 2010 roku do dnia 29 lutego 2012 roku , jest świadczeniem nienależnym .,

- obrazę przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k. p. c. w zw. art. 227 k. p. c. :

poprzez pominięcie przez Sąd Instancji w swych rozważaniach istotnego dla sprawy faktu , iż do wydania przez organ rentowy decyzji o przyznaniu ubezpieczonej świadczenia emerytalnego i do jego wypłaty doszło na skutek wydania przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie , wyroku z 12 maja 2011 roku ,sygn. akt IV U 227/11 , następnie uchylonego na skutek wznowienia postępowania ze skargi organu rentowego , co miało istotny wpływ na ocenę Sądu I instancji , czy pobrane przez ubezpieczoną świadczenie jest świadczeniem nienależnym z pominięciem ustalenia wysokości faktycznie wypłaconego przez ZUS świadczenia .

Apelacja zawierała wnioski dowodowe z dokumentacji leczenia wnioskodawczyni jak również formułowała końcowo wniosek o :

1)  uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i poprzedzającej go decyzji ZUS /O R. od 12.09.2012 roku oraz stwierdzenie , iż pobrane przez Z. G. świadczenie emerytalne nie jest świadczeniem nienależnym i jako takie nie podlega zwrotowi , ewentualnie

2)  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez odstąpienie od żądania świadczenia pobranego przez Z. G. ,

3)  w obu przypadkach zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni od ZUS O/R. kosztów postępowania sądowego pierwszego – i drugoinstancyjnego , w tym wynagrodzenia pełnomocnika wg. norm przepisanych .

Organ rentowy nie odniósł się do treści apelacji .

Pismem procesowym z 8 kwietnia 2013 roku pełnomocnik procesowy wnioskodawczyni zawiadomił o śmierci wnioskodawczyni w dniu 25 marca 2013 roku dołączając kserokopię aktu zgonu oraz informując , że jedynym spadkobiercą Z. G. jest jej syn P. G. , który przystąpi do sprawy jako jej następca prawny . Udzielił on również pełnomocnictwa działającemu już w sprawie pełnomocnikowi procesowemu wnioskodawczyni .

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie zgodnie z treścią art. 174 § 1 pkt 1 k. p. c.

w dniu 10 lipca 2013 r. zawiesił postępowanie z powodu śmierci strony , oraz podjął postępowanie z udziałem syna wnioskodawczyni P. G. , jako następcy prawnego wnioskodawczyni .

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

Apelacja jest uzasadniona , chociaż z innych podstaw niż wskazane w jej uzasadnieniu .

Sąd Apelacyjny w całości akceptuje i uznaje za własne , ustalenia faktyczne sprawy poczynione w sposób prawidłowy przez Sąd I instancji , także co do okoliczności dotyczących sposobu pouczenia o ewentualnym obowiązku zwrotu wypłaconego świadczenia emerytalnego Z. G. kierowanych do niej przez organ rentowy w decyzjach oraz dołączonych do nich pouczeniach i informacjach.

Treść tych pouczeń zawarta jest w dokumentach znajdujących się w aktach emerytalnych ZUS stanowi okoliczność obiektywnie ustaloną , niezależnie od sposobu odczytania tych informacji i pouczeń przez ubezpieczoną .

W przedmiotowej sprawie istotne znaczenie miało ustalenie , czy w stanie faktycznym ustalonym w sposób prawidłowy przez Sąd I instancji zastosowanie znajduje przepis art. 138 ust 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zawierający definicję nienależnie pobranego świadczenia . Uznanie bowiem , ze świadczenie emerytalne wypłacone przez ZUS Z. G. za okres wymieniony w spornej decyzji , było świadczeniem nienależnie pobranym , rodziłoby skutek z treści art. 138 ust 1 w/w ustawy tj. obowiązek zawrotu tego świadczenia .

Bogate orzecznictwo dotyczące przepisów o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych tak w obecnym , jak w poprzednim stanie prawnym rozróżnia wyraźnie , iż w prawie ubezpieczeń społecznych „świadczenie nienależnie pobrane” , to nie tylko „świadczenie nienależne” ( obiektywnie , np. wypłacane bez podstawy prawnej ) ale także „ nienależnie pobrane” a więc pobrane przez osobę , której przypisać można określone cechy dotyczące stanu świadomości ( woli ) lub określone działania ( zaniechania ) . Przyjmuje się więc , że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego , kto przyjął świadczenie w złej wierze , wiedząc , że mu się nie należy . Dotyczy to zarówno osoby , która została pouczona o okolicznościach w jakich nie powinna pobierać świadczeń , jak też tej osoby , która uzyskała świadczenia na podstawie przedstawionych nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w wypadkach innego świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego . Wypłacenie świadczenia w sposób , na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy , nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia ( por. wyrok TUS z 11.01.1966 r. III TR 1492/65 , OSPiKA 1967 nr 10 poz. 247 , wyr. SN z 28 lipca 1977 , II UR 5/77 , OSNCP 197 8 nr 2 poz. 37 , wyrok SN z 16 lutego 1987 r. II URN 16/87 , PiRS 1988 nr 6 , por. uzasadnienie wyroku SN z 4.09.2007 r. , I UK 90/07 LEX NR 454781 )

Przy czym w orzecznictwie podkreśla się , iż ochrona ubezpieczonego w tym zakresie nie ma miejsca w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego lub innego bezprawnego działania ubezpieczonego w celu uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego .

Świadczenia wypłacone w takiej sytuacji podlegają zwrotowi w trybie przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych ( por. wyrok SN z 20 maja 1997 r. ,

II UKN 128/97 , OSNAPiUS 1998 nr 6 poz. 192 ) .

Powołane wyżej orzecznictwo sądowe pozwala na przyjęcie , że nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ( taka będzie kwalifikacja prawna przypadku w niniejszej sprawie ) , to świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub

w części ( świadczenie nienależne , nieprzysługujące ) na skutek okoliczności leżących po stronie ubezpieczonego . Wynika z tego , że nie można przyjąć , aby doszło do pobrania nienależnego świadczenia , jeżeli jego wypłata ( mimo zaistnienia wskazanych okoliczności ) nastąpiła z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego .Mogą to być zarówno przyczyny leżące po stronie organu rentowego , lub niezależne od tego organu .

Przekładając powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy , do wypłaty nienależnego świadczenia ( nieprzysługującej wnioskodawczyni emerytury ) doszło

w wyniku wykonania przez organ rentowy prawomocnego wyroku sądu , który jak się okazało w sposób błędny ustalił wymiar okresów składkowych w udowodnionym 15 – letnim okresie pracy na stanowisku zaliczonym do prac wykonywanych w warunkach szczególnych .

Zarówno sąd w postępowaniu dotyczącym wznowienia postępowania zakończonego wyrokiem z dnia 12 maja 2011 r. sygn. IV U 227/11 ( wykonanym następnie decyzją ZUS z 4.08.2011 r. ) jak i organ rentowy w niniejszym postępowaniu nie formułowały zarzutu : złej woli wnioskodawczyni , czy jej działania wprowadzającego w błąd zarówno sąd jak i organ rentowy w celu uzyskania prawa do świadczenia emerytalnego . Wypłata świadczenia nastąpiła więc z przyczyn niezależnych od ubezpieczonej ( decyzja realizująca przez organ rentowy prawomocny wyrok sądu ) .

Zatem , w ocenie Sądu Apelacyjnego brak było podstaw faktycznych i prawnych do kwalifikacji przez Sąd I instancji stanu faktycznego niniejszej sprawy oraz bezspornego pobrania przez Z. G. wypłaconego jej przez ZUS świadczenia emerytalnego za okres od 15.10.2010 r. do 29.02.2012 r. , jako świadczenia nienależnie pobranego w rozumieniu art. 138 ust 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS , co z kolei rodziłoby skutek obowiązku zwrotu tego świadczenia zgodnie z treścią art. 138 ust 1 powołanej ustawy .

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny uznał apelację za uzasadnioną i zgodnie z treścią art. 386 § 1 k. p. c. zmienił zaskarżony wyrok oraz orzekł co do istoty sprawy , jak w sentencji .

Orzeczenie o kosztach postępowania Sąd wydał zgodnie z treścią art. 98

i 108 § 1 k. p. c. oraz § 13 ust 2 pkt 2 .oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych …