Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 maja 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Iwona Szybka

Sędziowie: SSA Lucyna Guderska (spr.)

del. SSO Joanna Baranowska

Protokolant: st. sekr. sąd. Patrycja Stasiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 kwietnia 2015 r. w Ł.

sprawy J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.

o emeryturę

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 11 czerwca 2014 r. sygn. akt V U 505/14

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Kaliszu do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt III AUa 922/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22.04.2014r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w O. odmówił J. K. przyznania prawa do emerytury wskazując, że nie udowodnił on co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach na dzień 1.01.1999r.

W odwołaniu od tej decyzji J. K. wniósł o jej zmianę przez przyznanie mu emerytury podnosząc, że przez ponad 15 lat wykonywał pracę w szczególnych warunkach na stanowisku traktorzysty w spółdzielniach kółek rolniczych.

Zaskarżonym wyrokiem z 11 czerwca 2014r. Sąd Okręgowy w Kaliszu zmienił powyższą decyzję i przyznał J. K. emeryturę od 1 marca 2014r.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że J. K., urodzony (...), na dzień 1.01.1999r. udowodnił zatrudnienie w łącznym wymiarze 28 lat i 5 dni okresów składkowych i nieskładkowych, nie przystąpił do OFE. J. K. przedłożył świadectwa pracy stwierdzające jego zatrudnienie na stanowisku kierowcy ciągnika, traktorzysty :

- z dnia 29.04.1974r. z Kółka Rolniczego w J. dotyczące okresu od 1.12.1972r. do 1.07.1973r.,

- z dnia 3.01.1983r. ze Spółdzielni Kółek Rolniczych w G. dotyczące okresu od 1.10.1976r. do 31.12.1982r.,

- z dnia 30.09.1976r. z Kółka Rolniczego w C., dotyczące okresu od 1.05.1974r. do 30.09.1976r.,

- z dnia 31.10.1994r. ze Spółdzielni Kółek Rolniczych w C. dotyczące okresu od 1.01.1983r. do 31.10.1994r.

- z dnia 4.10.1995r. z (...) w C. dotyczące okresu od 1.04.1995r. do 4.10.1995r.

W oparciu o zeznania świadków E. K. i J. G. Sąd ustalił, że przez cały okres zatrudnienia odwołujący się wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę na stanowisku traktorzysty. Miał na stałe przydzielony ciągnik i wykonywał wszelkie prace polowe w ramach usług realizowanych przez zakład pracy na zlecenia indywidualnych rolników (przy prace, żniwach, wykopkach, opryskach, wysiewaniu nawozu itp.). W okresie żniw pracował jako kombajnista. Poza okresem prac polowych wykonywał usługi transportowe.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonego jest uzasadnione.

Przywołując treść art. 184 ust. 1 oraz art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze Sąd ten wskazał, że praca kierowcy ciągnika oraz traktorzysty jest zakwalifikowana jako praca w szczególnych warunkach i wymieniona w wykazie A dział VIII pkt 3 stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia.

Sąd podkreślił, że uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia pracy wnioskodawcy wiązała się z tym, że traktor nie był resorowany, co narażało kierowcę na wstrząsy przez cały dzień pracy. Ponadto wiadome jest powszechnie, że brak było kabin zabezpieczających przed wpływem warunków atmosferycznych przed kurzem i działaniem oparów środków chemicznych, co odczuwalne było zwłaszcza podczas wykonywania prac polowych. W ocenie Sądu, taki charakter pracy traktorzystów szkodliwej dla zdrowia zadecydował o umieszczeniu ich pracy w wykazie prac w szczególnych warunkach.

Zdaniem tego Sądu, nie ma przeszkód do takiego zakwalifikowania pracy świadczonej przez J. K., mimo że dział VIII dotyczy transportu, a zakład pracy odwołującego się należał do branży rolniczej. Sąd uznał, że umiejscowienie pracy kierowców ciągników we wspomnianym wykazie z pewnością uwzględniało charakter pojazdu, bez względu na branżę, dla jakiej wykonywali pracę.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że nie ma znaczenia dla oceny charakteru pracy wnioskodawcy jako pracy w szczególnych warunkach okoliczność, czy odwołujący się kierował ciągnikiem na drodze czy też w trakcie prac polowych, bo wykonywał również i w tym czasie takie same czynności kierowcy pojazdu jak podczas wykonywania usług transportowych. Rodzaj wykonywanych usług nie może pracy odbierać szczególnego charakteru tylko z uwagi na przeznaczenie wykonywanej pracy. Sąd powołał się przy tym na stanowisko Sądu Apelacyjnego w Łodzi wyrażone w sprawie III AUa 463/12.

Sąd nie podzielił poglądu Sądu Najwyższego, iż zaliczenie pracy kierowcy ciągnika do pracy w szczególnych warunkach możliwe jest tylko w odniesieniu do osób pracujących w branży transportowej, gdyż uciążliwość i szkodliwość pracy w przypadku wykonywania prac polowych nie jest mniejsza niż podczas przemieszczania się po drogach. Podkreślił, ze praca na polach w nieresorowanych traktorach, bez kabin odbywała się wręcz z jeszcze większym narażeniem na uciążliwe, wielogodzinne podleganie drganiom na nierównej nawierzchni niż na drogach, a ponadto odbywała się też z narażeniem na działanie kurzu i środków chemicznych podczas wykonywania oprysków oraz z narażeniem na działanie zmiennych warunków atmosferycznych.

W konsekwencji Sąd uznał, że praca wnioskodawcy jako traktorzysty pracującego w kółkach rolniczych, które poza sezonem prac polowych wykonywały pracę stricte transportową, jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu powołanych przepisów.

Tym samym Sąd uznał, że J. K. spełnia wszystkie warunki stażowe do emerytury wcześniejszej, w szczególności legitymuje się ponad 15-letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił decyzję organu rentowego i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od miesiąca, w którym złożył on wniosek o to świadczenie.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył organ rentowy, zarzucając naruszenie:

- przepisów prawa materialnego art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 rozporządzenia RM z dnia 7.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,

- przepisów o postępowaniu, tj. art. 233 § l kpc poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów.

Wskazując na powyższą podstawę apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy podniósł, że praca kierowców ciągników umiejscowiona została w dziale dotyczącym prac wykonywanych w transporcie i łączności, a kółka rolnicze, w których zatrudniony był wnioskodawca, nie należały ani do sektora transportowego gospodarki ani też do łączności. Podniósł, że zarówno odwołujący jak i świadkowie wyjaśnili, iż prace transportowe dla rolników i innych zakładów wykonywali poza sezonem prac polowych, natomiast w sezonie pracowali głównie na polach. Nie można zatem – zdaniem skarżącego - przyjąć, że wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę kierowcy ciągnika w transporcie, skoro wykonywał również prace polowe.

Skarżący powołał się przy tym na stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z dnia 3 grudnia 2013r., sygn. akt I UK 172/13, w którym Sąd ten wskazał, iż dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach istotne znaczenie ma, czy praca kierowcy ciągnika wykonywana jest w transporcie czy też w ramach rolniczych prac polowych. Apelujący zaznaczył, że nie kwestionuje pracy świadczonej przez wnioskodawcę w charakterze kierowcy ciągnika, kiedy wykonywał on prace transportowe, jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Z przeprowadzonego postępowania nie wynika jednak, w jakich okresach oraz w jakim wymiarze prace takie wykonywał, co uniemożliwia uwzględnienie okresów tej pracy - wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu - jako zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zarzutom apelacji organu rentowego nie można odmówić słuszności.

Podstawę prawną uprawnienia wnioskodawcy do dochodzonej emerytury stanowi przepis art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2013r., poz. 1440 ze zm.), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat dla mężczyzn oraz okres składkowy w ilości co najmniej 25 lat. Warunkiem jest także nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Dalsze kwestie związane z wiekiem emerytalnym, rodzajem prac lub stanowisk oraz warunkami nabycia prawa do emerytury ustala się na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudniony w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz.43 ze zm.). Zgodnie z § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Poza sporem jest, że wnioskodawca spełnia wszystkie wyżej wymienione przesłanki poza brakującym - a zarazem spornym - okresem pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy zakwestionował bowiem możliwość zaliczenia okresów pracy wnioskodawcy w charakterze kierowcy ciągnika przy wykonywaniu prac polowych wskazując, że tylko prace kierowców ciągników wykonywane w transporcie, jako wymienione w dziale VIII wykazu A stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia z 7.02.1983r., podlegają zaliczeniu do prac wykonywanych w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Spór w niniejszej sprawie sprowadza się zatem w istocie do prawidłowej wykładni prawa materialnego odnośnie kwalifikacji prawnej okresu wykonywania pracy na stanowiskach traktorzysty.

Dokonując oceny w tym zakresie, Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie podziela stanowiska Sądu Okręgowego, że istotne znaczenie ma rodzaj powierzonej pracy w oderwaniu od branży, w której praca na wskazanych stanowiskach jest wykonywana.

W orzecznictwie za utrwalony należy uznać pogląd, że wyodrębnienie poszczególnych prac wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ma charakter stanowiskowo - branżowy. Pod pozycjami zamieszczonymi w kolejnych działach wykazu wymieniono konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym (por. także – I UK 20/09, I UK 24/09, III UK 174/10, III UK 166/11).

Taka sytuacja ma miejsce w rozpoznawanej sprawie, gdyż Sąd Okręgowy zaliczył zajmowane przez ubezpieczonego stanowisko pracy wykonywanej w rolnictwie, do prac w wykonywanych w innym dziale gospodarki tj. w transporcie i łączności wymienionych w dziale VIII pkt 3 załącznika do w/w rozporządzenia z 7 lutego 1983r. Ma wprawdzie rację Sąd pierwszej instancji odwołując się do treści ust. 2 art. 32 ustawy o emeryturach i rentach, zawierającego definicję pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach, stwierdzając, że jest nim pracownik zatrudniony przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne bądź otoczenia. Jednakże – zdaniem Sądu Apelacyjnego - wskazanej szkodliwości nie można oceniać w oderwaniu od specyfiki

„ technologii ” branży, w której praca jest wykonywana oraz, iż dla jej kwalifikacji, jako pracy w szczególnych warunkach, konieczne jest także takie jej zakwalifikowanie w rozporządzeniu zawierającym kwalifikacje stanowiskowo-branżową.

Wskazana wykładnia językowa regulacji zawartej w Wykazie A dział VIII poz. 3, przy uwzględnieniu przyjętej przez rozporządzenie kwalifikacji branżowo - stanowiskowej oraz przy uwzględnieniu systematyki przepisów, nie pozwala jednakże na kwalifikowanie pracy kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych wykonujących swą pracę w rolnictwie jako pracy w szczególnych warunkach. Wskazane stanowiska wymienione zostały w dziale VIII wykazu „w transporcie i łączności”, a nie w dziale X „w rolnictwie i przemyśle rolno - spożywczym”, ani w dziale XIV „prace różne”. Wobec powyższego nie ma przesłanek aby przyjmować, że wykonywanie prac na wskazanych stanowiskach niezależnie od branży, w której praca jest wykonywana skutkuje szkodliwością pozwalającą na zaliczenie tego okresu jako uprawniającego do nabycia emerytury w obniżonym wieku. Umieszczenie wskazanych stanowisk w dziale VIII w transporcie i łączności, mimo ujęcia pracy traktorzysty, kombajnisty lub pojazdu gąsienicowego odrębnie od pracy kierowcy samochodów ciężarowych, autobusów i pojazdów specjalistycznych, łączy szkodliwość tejże pracy nie z faktem prowadzenia tychże pojazdów, lecz z faktem prowadzenia tych pojazdów przy uwzględnieniu specyfiki „technologii” pracy w transporcie i łączności oraz obciążeń psychofizycznych związanych z uczestniczeniem takich pojazdów w ruchu publicznym. Obciążeń, których nie ma, jak uznał ustawodawca, przy wykonywaniu prac na wskazanych stanowiskach w rolnictwie, gdzie dominują prace polowe. Taki kierunek wykładni zaprezentował też Sąd Najwyższy w wyroku z 3 grudnia 2013r. I UK 172/13 odmawiając zakwalifikowania, jako wykonywanej w szczególnych warunkach, pracy kierowcy ciągników w trakcie prac polowych. Sąd ten stwierdził, że o ile można się zgodzić, że prace transportowe wykonywane przez ubezpieczonego jako kierowcę ciągnika można zaliczyć do prac w transporcie, tj. do prac objętych działem VIII poz. 3 wykazu A, mimo że pracował on w spółdzielni rolniczej a nie w przedsiębiorstwie transportowym, to nie ma żadnych podstaw do potraktowania prac polowych jako prac w transporcie.

Odnosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy należy zauważyć, jak trafnie podnosi skarżący, że Sąd Okręgowy nie poczynił ustaleń faktycznych, które są konieczne do wydania rozstrzygnięcia. Nie ma bowiem ustalenia, w jakim wymiarze (w jakich okresach) ubezpieczony pracując w kółkach rolniczych wykonywał pracę kierowcy ciągnika – traktorzysty w transporcie. Z zeznań świadków wynika bowiem, że kierowcy ciągników wykonywali prace transportowe nie tylko poza sezonem prac polowych, ale też w czasie tego okresu, w zależności od zlecenia (zapotrzebowania). Zważywszy zaś na stosunkowo długi (ponad 20 lat) okres zatrudnienia wnioskodawcy w spółdzielni kółek rolniczych i kółkach rolniczych na stanowisku kierowcy ciągnika nie można wykluczyć, że okres, w którym wykonywał on prace transportowe, może wynieść wymagany 15-letni okres.

Kwestia ta nie była w ogóle dotąd badana w postępowaniu sądowym, a wobec bezsporności pozostałych przesłanek wynikających z art. 184 i art. 32 ustawy emerytalnej, stanowi ona w rzeczywistości jedyny obszar sporu. Zatem jej ustalenie wyczerpie w istocie całość zagadnień z zakresu stanu faktycznego, jakie musi przesądzić Sąd. Oznacza to, że przed Sądem stoi konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, co wyczerpuje hipotezę art. 386 § 4 k.p.c. i skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania. Jest to tym bardziej zasadne, że zapewni konstytucyjnie gwarantowaną dwuinstancyjność w zakresie ustalenia faktycznego o fundamentalnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy dokona ustaleń w wyżej zakreślonym obszarze przy użyciu wszelkich możliwych środków dowodowych, i - stosownie do wyników postępowania dowodowego - przesądzi, czy praca wykonywana przez odwołującego w sporych okresach jest pracą w szczególnych warunkach, a przez to czy spełnia on warunki konieczne do nabycia żądanego świadczenia.