Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 czerwca 2015 r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

po rozpoznaniu w dniu 2 czerwca2015 r. w Nowym Sączu

na rozprawie

sprawy z powództwa W. H.

przeciwko J. S. (1), D. S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Rejonowego w Nowym Targu

z dnia 24 czerwca 2014 r., sygn. akt I C 734/13

1.  odrzuca apelację pozwanego J. S. (1);

2.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść :

„I. oddala powództwo,

II. nakazuje ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Nowym Targu kwotę 897,87 zł (osiemset dziewięćdziesiąt siedem złotych 87/100) tytułem wydatków wyłożonych tymczasowo ze środków Skarbu Państwa”;

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej D. S. kwotę 342 zł (trzysta czterdzieści dwa złote) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III Ca 278/15

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 2 czerwca 2015 roku

Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2014 roku Sąd Rejonowy w Nowym Targu zasądził od pozwanych D. S. i J. S. (1) - solidarnie- na rzecz powoda W. H. kwotę 6 831,00zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 23 sierpnia 2013 r. do dnia zapłaty (pkt I), w pozostałej części powództwo oddalił (pkt II), nakazał ściągnąć od pozwanych D. S. i J. S. (1) - solidarnie na rzecz Skarbu Państwa kwotę 897,87 zł tytułem wydatków (pkt III) oraz zasądził od pozwanych D. S. i J. S. (1) solidarnie na rzecz powoda W. H. kwotę 2.137,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt IV).

Sąd Rejonowy ustalił, iż powód jest właścicielem działki nr (...) położonej w R., na której znajduje się budynek mieszkalny nr (...) .Prawo własności tej nieruchomości wraz ze znajdującym się na niej budynkiem mieszkalnym powód nabył częściowo na podstawie umowy sprzedaży a częściowo w wyniku działu spadku i zniesienia współwłasności, w którym to dziale i zniesieniu współwłasności pozwana D. S. zrzekła się z przysługującej jej dożywotniej służebności osobistej polegającej na prawie korzystania z ¼ części nowego budynku mieszkalnego położonego w R. przy ul. (...) .

W dniu 27 kwietnia 2009 roku pomiędzy powodem a pozwaną D. S. została zawarta umowa użyczenia, na podstawie której powód jako użyczający, dał pozwanej w bezpłatne użytkowanie pomieszczenia na I piętrze na czas nieokreślony. Pozwana jako biorąca do używania pomieszczenia mieszkalne, zobowiązała się do ich użytkowania zgodnie z ich przeznaczeniem oraz do utrzymania ich w należytym porządku. Lokal mieszkalny jest do chwili obecnej w posiadaniu pozwanych, którzy są małżeństwem.

Nadto Sąd Rejonowy ustalił, iż pismem z dnia 2 kwietnia 2012 roku powód wypowiedział pozwanej umowę użyczenia z dnia 27 kwietnia 2009 roku wskazując, że termin wypowiedzenia upływa w dniu 31 maja 2012 roku z powodu chęci wykonania generalnego remontu. Wypowiedzenie umowy użyczenia pozwana otrzymała w dniu 5 kwietnia 2012 roku.

Sąd Rejonowy ustalił też, że łączna nominalna kwota miesięczna czynszów należnych za okres od 1 czerwca 2012 roku do 31 lipca 2013 roku odpowiadająca wysokości wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z lokalu mieszkalnego objętego pozwem wynosi 7.390 złotych.

Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd uznał, iż roszczenie powoda jest uzasadnione co do zasady i częściowo także co do wysokości.

Sąd powołując się na treść art. 715 k.c. uznał, iż umowa użyczenia została skutecznie wypowiedziana, a pozwani przy zastosowaniu per analogiam art. 688 k.c. zajmują lokal od 31 lipca 2012 roku bez tytułu prawnego. Za uzasadnione Sąd uznał roszczenie w zakresie kwoty 6.831 zł.(5 x 557,34 =2.786 zł.) + (7 x 577,96 zł =4.045 zł.). Nie można zdaniem Sądu Rejonowego uznać za wiarygodne twierdzenie pozwanej, że do zajmowanego lokalu mieszkalnego przysługuje jej prawo bezpłatnego, dożywotniego używania ponieważ jak sama przyznała, w wyniku umów notarialnych - sprzedaży, działu spadku i zniesienia współwłasności, sprzedała swój udział w nieruchomości, na której znajduje się budynek mieszkalny położony w R. przy ul. (...), a następnie zrzekła się dożywotniej służebności osobistej w tym budynku. W związku z powyższym, zawierając umowę użyczenia pozwana miała świadomość, że do przedmiotowego lokalu mieszkalnego nie przysługuje jej żadne prawo, a więc posiadając ten lokal korzysta z cudzej rzeczy bez tytułu prawnego. Za podstawę roszczenia Sąd przyjął treść art. 224 § 2 k.c. zdanie pierwsze i art. 225 k.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach Sąd uzasadnił art. 98 k.p.c. Ponadto Sąd obciążył pozwanych kwotą 897,87 zł tytułem wydatków na opinię, którą to kwotę Sąd tymczasowo wypłacił ze środków budżetowych.

Apelację od powyższego orzeczenia wnieśli pozwani D. S. i J. S. (2) (k.111-112) zaskarżając wyrok w pkt I, III i IV i zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 715 k.c., art. 224 § 2 k.c., art. 225 k.c., 828 § 1 k.c. przez przyjęcie że mają zastosowanie w sprawie, a także art. 5 k.c. poprzez przyjęcie, że nie ma on zastosowania w sprawie. Pozwani zarzucili również, iż Sąd Rejonowy nie wyjaśnił wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz wskazywali na sprzeczność ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, oraz ocenę tego materiału w sposób niewszechstronny bowiem Sąd pominął dowód z zeznań świadka B. H. na okoliczności dokonanego podziału majątku rodzinnego.

Podnosząc powyższe pozwani wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt I , III i IV i oddalenie powództwa o zapłatę oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację (k. 164-167) powód wniósł o oddalenie apelacji i zsądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych.

Na rozprawie w dniu 02.06.2015 roku strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja pozwanego J. S. (1) podlegała odrzuceniu z uwagi na fakt, iż została zgłoszona po upływie terminu do jej złożenia. Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku z dnia 24.06.2014 roku, który został zgłoszony w dniu 24.06.2014 roku (k. 99) został podpisany wyłącznie przez pozwaną D. S.. Stąd zgodnie z art. 369 § 2 k.p.c. dla J. S. (1) termin do złożenia apelacji rozpoczął bieg w dniu 25.06.2014 roku i upłynął z dniem 16 lipca 2014 roku. Apelacja podpisana przez oboje pozwanych została nadana w placówce pocztowej operatora publicznego w dniu 25.08.2014 roku (k. 113). Zatem zgodnie z art. 370 k.p.c. apelację pozwanego J. S. (1) należało odrzucić jako spóźnioną o czym orzeczono w pkt 1 wyroku.

Apelacja pozwanej D. S. okazała się uzasadniona co prowadziło w konsekwencji do uwzględnienia apelacji. Jako że apelacja pozwanej okazała się trafna Sąd w granicach zaskarżenia rozpoznał apelację pozwanej D. S. również na rzecz J. S. (1) biorąc za podstawę treść art. 378 § 2 k.p.c. stanowiącego, iż w granicach zaskarżenia sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są dla nich wspólne.

W pierwszej kolejności podnieść trzeba, iż brak jest podstaw do uchylenia zaskarżonego wyroku z powodu nieważności postępowania (art. 379 k.p.c.), gdyż Sąd Rejonowy nie dopuścił się uchybień, które Sąd Okręgowy bierze pod rozwagę z urzędu – art. 378 § 1 k.p.c.

W ocenie Sądu Okręgowego uzasadniony okazał się zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. dotyczący niepełnej oceny materiału dowodowego i w konsekwencji nie dokonania ustaleń faktycznych niezbędnych do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego. Pomimo, iż już w odpowiedzi na pozew pozwani niereprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika powoływali się na przeprowadzone między stronami postępowanie w sprawie I C 419/12 o eksmisję z lokalu będącego przedmiotem także niniejszego postępowania, Sąd Rejonowy zaniechał dopuszczenia dowodu z powyższych akt. Nie wypowiedział się Sąd I instancji także co do wniosku dowodowego pozwanej zawartego też w odpowiedzi na pozew o przesłuchanie w charakterze świadka B. H. na okoliczność wykazania faktów towarzyszących umowom notarialnym, oraz powodów dla których pozwana zrzekła się najpierw udziału w nieruchomości, a potem także dożywotniej osobistej służebności mieszkania. Sąd Rejonowy okoliczności te zupełnie pominął co doprowadziło w konsekwencji do poczynienia częściowo błędnych ustaleń faktycznych i błędnej oceny prawnej.

W toku postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy dołączył do akt wyrok Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 28 maja 2013 roku sygn. akt III Ca 360/13. Na podstawie ustaleń dokonanych przez Sąd Rejonowy w sprawie I C 419/12 oraz zeznań pozwanej D. S. (k. 47-48) Sąd Okręgowy uzupełnił stan faktyczny sprawy o ustalenie, iż budynek przy ul. (...) w R. powstawał ze środków całej rodziny, nakładem pracy wszystkich jej członków, także osobistej pracy pozwanego J. S. (1) oraz z nakładów finansowych pozwanej D. S.. Ponadto Sąd Okręgowy ustalił, iż pozwana zawierając umowę sprzedaży udziałów zawarła w rzeczywistości umowę pozorną i nie otrzymała od brata B. H. żadnych kwot pieniężnych. Zrzekła się swojego udziału w spornej nieruchomości nieodpłatnie. Zawierając umowę użyczenia i jednocześnie zrzekając się dożywotniej osobistej służebności mieszkania pozwana działała w zaufaniu do braci, którzy namówili ją do powyższych czynności obiecując, iż jako siostra będzie mogła mieszkać w dotychczas zajmowanych pomieszczeniach.

W ocenie Sądu zeznania pozwanej D. S. są wiarygodne, powód ich skutecznie nie zakwestionował, pomimo, iż twierdzenia te stanowiły postawę analogicznych ustaleń faktycznych także w zakończonej prawomocnym oddaleniem powództwa w sprawie o eksmisje sygn. I C 419/12. W ocenie Sądu Okręgowego twierdzenia powoda W. H., że on wyłącznie budował budynek przy ul. (...) są nielogiczne. Gdyby było tak jak twierdzi powód nie byłoby podstaw do ustanawiania dla pozwanej dożywotniej służebności w tym budynku, skoro przedmiotem spadku był także stary budynek matki stron.

Przy tak uzupełnionych ustaleniach faktycznych uzasadniony okazał się zarzut apelacji naruszenia prawa materialnego polegającego w szczególności na niezastosowaniu przez Sąd Rejonowy art. 5 k.c. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszym stanie faktycznym uprawnione jest stwierdzenie, iż powód W. H. domagając się od pozwanych wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu w budynku przy ul. (...) w R., z którego udziału pozwana zrzekła się nieodpłatnie nadużywa prawa podmiotowego.

Co do zasady bowiem powodowi jako właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości na podstawie 224 k.c. i 225 k.c. przeciwko jej posiadaczowi. Uprawnienia właściciela mogą doznać jednak ograniczeń w szczególności poprzez zastosowanie do konkretnego stanu faktycznego art. 5 k.c.

Jak wskazał SN: "Zasadniczą podstawę stwierdzenia o wystąpieniu nadużycia prawa stanowić powinna analiza zachowania uprawnionego. Jego negatywna ocena może wynikać m.in. z faktu, że zajście zostało przez niego sprowokowane albo też z faktu wykorzystania położenia drugiej strony" (uzasadnienie wyr. SN z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 290/09, Lex nr 560607).

W ocenie Sądu Okręgowego powód W. H. występując z roszczeniem o zapłatę uchybia zasadzie lojalności i narusza zasady współżycia społecznego. Aby bowiem zadośćuczynić zapatrywaniom braci co do dokonania działu spadku po rodzicach pozwana zrzekła się nieodpłatnie najpierw udziału we wspólnej nieruchomości, a potem także przysługującej jej dożywotniej służebności osobistej. Powód, występując uprzednio z roszczeniem o eksmisję, a następnie po prawomocnym jego oddaleniu kierując w stosunku do pozwanych nowe roszczenie o zapłatę, narusza ustalenia stron co do zapewnienia pozwanej dożywotnio nieodpłatnego mieszkania, w którego budowie i urządzeniu także partycypowała. Powód ma świadomość, że kwota jakiej domagał się od pozwanej w jej sytuacji osobistej, życiowej i majątkowej spowoduje w dalszej perspektywie konieczność opuszczenia przez pozwaną mieszkania, gdyż nie będzie ona w stanie niemal całych swoich dochodów przeznaczyć na czynsz za mieszkanie, którego kiedyś była współwłaścicielem. Stąd należało uznać, iż powód wytaczając niniejsze powództwo pomimo prawomocnego oddalenia pozwu o eksmisję nadal konsekwentnie za pomocą dalszych dostępnych środków prawnych zmierza do pozbycia się pozwanych z zajmowanego przez nich lokalu. Postępowanie takie jako naruszające zasady moralne ogólnie przyjęte, zasady przyzwoitego postępowania w stosunkach rodzinnych należało ocenić jako naganne i nie korzystające z ochrony prawnej. Tak więc w ocenie Sądu Okręgowego przyjmując zastosowanie art. 5 k.c. powództwo należało oddalić jako niezasadne o czym orzeczono w pkt 2 ppkt I na podstawie powołanych przepisów i art. 386 § 1 k.p.c.

Konsekwencją zmiany wyroku co do roszczenia głównego była zmiana rozstrzygnięcia co do wydatków poniesionych tymczasowo w postępowaniu przed Sądem I instancji przez Skarb Państwa na podstawie art. 98 k.p.c. w zw z art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych o czym orzeczono w pkt 2 ppkt II wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w pkt 3 wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. Na koszty złożyły się koszt opłaty od apelacji uiszczonej przez pozwaną w kwocie 342 złote.

(...)