Pełny tekst orzeczenia

603/6/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 29 września 2014 r.
Sygn. akt Ts 95/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Zbigniew Cieślak,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej T.S. i R.Ł. w sprawie zgodności:
art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 7 kwietnia 2014 r. (data nadania) T.S. i R.Ł. (dalej: skarżący) zakwestionowali zgodność art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.s.c.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Przeciwko gminie Głuchołazy skarżący wnieśli powództwo o zapłatę oraz wnioski o zwolnienie ich od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Postanowieniem z 2 maja 2013 r. (sygn. akt I C 203/13) Sąd Okręgowy w Opolu – Wydział I Cywilny (dalej: Sąd Okręgowy w Opolu) oddalił oba wnioski, stwierdziwszy, że skarżący byli w stanie uiścić opłatę od pozwu w całości. Na to postanowienie skarżący złożyli zażalenie, które Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział I Cywilny (dalej: Sąd Apelacyjny we Wrocławiu) oddalił postanowieniem z 5 czerwca 2013 r. (sygn. akt I ACz 1053/13), doręczonym skarżącym 21 czerwca 2013 r. Wskutek tego 25 czerwca 2013 r. skarżący częściowo cofnęli swój pozew i wnieśli opłatę od pozwu w pozostałej części. Po wyznaczeniu rozprawy skarżący, 12 lipca 2013 r., rozszerzyli powództwo do pierwotnie żądanej kwoty, co Sąd Okręgowy w Opolu potraktował jako celowe obejście prawa, w związku z czym zarządził zwrot pozwu w części rozszerzonej (zarządzenie z 14 sierpnia 2013 r., sygn. akt I C 203/13). Na to zarządzenie skarżący złożyli zażalenie wraz z wnioskiem o zwolnienie od opłaty za nie. Sąd Okręgowy w Opolu, postanowieniami z 24 września 2013 r. (sygn. akt I C 203/13), odrzucił wniosek (na podstawie art. 107 ust. 2 u.k.s.s.c.) i zażalenie (z powodu nieopłacenia go w terminie). Na postanowienie o odrzuceniu zażaleń skarżący ponownie wnieśli zażalenie, które Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił postanowieniem z 16 grudnia 2013 r. (sygn. akt I ACz 2425/13), doręczonym im 7 stycznia 2014 r.
Skarżący podnoszą, że zaskarżone przepisy naruszają przysługujące im prawo do sądu (gwarantowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji) w zakresie, w jakim „nie ustalają kwoty pieniężnej pozostającej stronie na utrzymanie po uiszczeniu niezbędnych kosztów, opłat i wydatków, która stanowiłaby kwotę niezbędną dla utrzymania strony, a przez to umożliwiają organom stosującym prawo ich dowolną interpretację, skutkującą dowolnym decydowaniem o zwolnieniu stron od kosztów sądowych oraz ich prawach do rozpoznania spraw przez niezawisły sąd. Zdaniem skarżących ustanowienie takiego progu poprzez ustawowe zdefiniowanie kwoty pieniężnej, koniecznej dla utrzymania strony, jest potrzebne do wyeliminowania dowolności i arbitralności decyzji organów stosujących ustawę (…) o kosztach sądowych (…), związanych z nieostrością pojęcia użytego w art. 102 ust. 1 [u.k.s.s.c.] zwrotu »utrzymanie konieczne«, który pozwala organowi orzekającemu na swobodną, uznaniową, a nawet arbitralną ocenę sytuacji majątkowej osoby składającej oświadczenie”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) i czy zarzuty w niej sformułowane nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Poza spełnieniem warunków określonych dla pisma procesowego skarga konstytucyjna powinna – w świetle art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – zawierać dokładne określenie orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu (przepisów), w którym sąd lub organ administracji publicznej ostatecznie rozstrzygnął o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Skarżący jako ostateczne, w rozumieniu art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, orzeczenie w swojej sprawie wskazali postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 grudnia 2013 r., które zostało im doręczone 7 stycznia 2014 r. Trybunał zauważa jednak, że to orzeczenie rozstrzygało o zażaleniu na postanowienie Sądu Okręgowego w Opolu z 24 września 2013 r. o odrzuceniu nieopłaconego zażalenia na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie pozwu. Sąd Okręgowy w Opolu odrzucił zażalenie skarżących, ponieważ postanowieniem z 24 września 2013 r. najpierw odrzucił ich wniosek o zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłaty za to zażalenie. Co istotne, żadne z powyższych orzeczeń nie zostało oparte na zaskarżonych przepisach. Zgodnie bowiem z art. 100 ust. 2 u.k.s.s.c. sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości, a wtedy strona nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków, które tymczasowo obciążają Skarb Państwa. W świetle art. 101 ust. 1 u.k.s.s.c. sąd może też zwolnić stronę od kosztów sądowych w części, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko ich część. Jak stanowi zaś art. 102 ust. 1 u.k.s.s.c., „[z]wolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny”. Podstawą odrzucenia wniosków skarżących o zwolnienie ich z obowiązku ponoszenia opłaty za zażalenie, co w konsekwencji doprowadziło do wydania najpierw postanowienia o odrzuceniu zażalenia, a następnie postanowienia o oddaleniu zażalenia na to postanowienie, był – niekwestionowany w rozpatrywanym postępowaniu – art. 107 ust. 2 u.k.s.s.c. Zgodnie z tym przepisem „[p]onowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, oparty na tych samych okolicznościach, podlega odrzuceniu. Na odrzucenie wniosku nie przysługuje zażalenie”. Sąd Okręgowy w Opolu, który odrzucił wnioski o zwolnienie od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w zakresie opłaty za zażalenie, badał więc wyłącznie to, czy zmieniła się podstawa wniosków. O tym zaś, czy skarżący byli w stanie ponieść koszty w całości lub w części bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, orzekł ostatecznie (prawomocnie) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w postanowieniu z 5 czerwca 2013 r., w którym oddalił zażalenie skarżących na postanowienie Sądu Okręgowego w Opolu z 2 maja 2013 r. o oddaleniu ich wniosków o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych. To tymi orzeczeniami sądy ostatecznie rozstrzygnęły o konstytucyjnych prawach skarżących i to z nimi ewentualnie skarżący powinni wiązać naruszenie swoich praw.
W związku z powyższym Trybunał zauważa, że wniesiona skarga nie spełnia przesłanki, o której mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, ponieważ wskazane przez skarżących ostateczne orzeczenie (postanowienie z 16 grudnia 2013 r.) nie zostało wydane na podstawie kwestionowanych przez nich przepisów.
Trybunał przypomina nadto, że zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Termin do złożenia skargi ma charakter materialnoprawny i nie podlega przywróceniu.
Trybunał stwierdza, że skarżący łączą wyczerpanie drogi prawnej w swojej sprawie z uzyskaniem prawomocnego postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 grudnia 2013 r., które doręczono im 7 stycznia 2014 r. Niemniej jednak, co zostało już powyżej wykazane, wyczerpanie drogi prawnej w sprawie skarżących nastąpiło z dniem, w którym uzyskali oni prawomocne postanowienie Sądu Apelacyjnego z 5 czerwca 2013 r., a więc 21 czerwca 2013 r. Od tego dnia, a nie od 7 stycznia 2014 r., biegł więc trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, który upłynął 21 września 2013 r. Skarga została złożona 7 kwietnia 2014 r., czyli ponad sześć miesięcy po terminie, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
Przekroczenie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej przesądza o odmowie nadania jej dalszego biegu (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że zarzuty postawione w skardze cechuje oczywista bezzasadność, co również wpływa na odmowę nadania skardze dalszego biegu.
Zdaniem Trybunału skarżący zarzucają, że w przepisach ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie ma mowy o minimalnej kwocie, jaka jest niezbędna stronie dla utrzymania, którą sąd brałby pod uwagę, ustalając zasadność wniosku strony o zwolnienie jej od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Tym samym skarżący nie kwestionują ani tego, że strona może być zwolniona od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w całości, ani tego, że owo zwolnienie prowadzi do tymczasowego obciążenia kosztami sądowymi Skarbu Państwa (art. 100 ust. 2 u.k.s.s.c.), ani też tego, że strona może być zwolniona od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych tylko w części (art. 101 ust. 1 u.k.s.s.c.). Oznacza to, że postawiony w skardze zarzut w zakresie, w jakim dotyczy art. 100 ust. 2 oraz art. 101 ust. 1 u.k.s.s.c., jest oczywiście bezzasadny. Przepisy te nie statuują bowiem warunków, które musi spełnić strona, aby była zwolniona od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Trybunał zauważa przy tym, że choć art. 102 ust. 1 u.k.s.s.c. określa takie warunki, to jednak ze względu na to, że skarżący nie powiązali zarzutu wobec tego przepisu ze sprawą, na podstawie której zainicjowali postępowanie skargowe, zarzut ten również należało ocenić jako oczywiście bezzasadny.

Z tych przyczyn Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.