Pełny tekst orzeczenia

613/6/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 29 września 2014 r.
Sygn. akt Ts 125/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Zbigniew Cieślak,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A.S. w sprawie zgodności:
1) art. 79 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672, ze zm.) z art. 22 w zw. z art. 2, art. 42 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 77 ust. 6 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672, ze zm.) z art. 22 w zw. z art. 2 Konstytucji;

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 17 maja 2014 r. (data nadania) A.S. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 79 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672, ze zm.; dalej: u.s.d.g.) z art. 22 w zw. z art. 2, art. 42 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także art. 77 ust. 6 u.s.d.g. z art. 22 w zw. z art. 2 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. 30 marca 2011 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w Chojnicach wydał upoważnienie do przeprowadzenia kontroli podatkowej u skarżącego w zakresie podatku od towarów i usług za 2006 r., które skarżący odebrał 31 marca 2011 r. Przed tym dniem skarżący nie został powiadomiony o zamiarze przeprowadzenia kontroli podatkowej. Decyzjami z 16 września 2011 r. (nr PP/4400-0002/06/11) Naczelnik Urzędu Skarbowego w Chojnicach określił zobowiązanie skarżącego w podatku od towarów i usług za poszczególne kwartały 2006 r. Decyzjami z 10 lutego 2012 r. (nr PT-2/4407-852 do 854/11/03) Dyrektor Izby Skarbowej w Gdańsku utrzymał w mocy decyzje z 16 września 2011 r. w zakresie zobowiązań podatkowych za I, II i III kwartał 2006 r., a w odniesieniu do zobowiązania podatkowego skarżącego za IV kwartał 2006 r. stwierdził, że wyda odrębną decyzję (nr PT-2/4407-855/11/03). Na tę decyzję skarżący wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku, którą ten oddalił w wyroku z 20 czerwca 2012 r. (sygn. akt I SA/Gd 485/12). Od tego wyroku skarżący złożył skargę kasacyjną, którą Naczelny Sąd Administracyjny oddalił w wyroku z 13 grudnia 2013 r. (sygn. akt I FSK 1645/12), doręczonym 17 lutego 2014 r.
Zdaniem skarżącego zakwestionowane przepisy naruszają jego wolność gospodarczą, zagwarantowaną w art. 22 Konstytucji, przez „sankcjonowanie (…) wszczęcia kontroli podatkowej działalności gospodarczej skarżącego bez uprzedniego zawiadomienia go o zamiarze wszczęcia takiej kontroli w sytuacji, gdy normą jest gwarantowane na podstawie art. 79 ust. 1 [u.s.d.g.] w związku z art. 22 Konstytucji zawiadamianie o zamiarze podjęcia takiej kontroli (…)”. Ponadto skarżący podnosi, że art. 79 ust. 2 pkt 2 u.s.d.g. ingeruje w przysługujące mu „prawo do uznawania się za niewinnego popełnienia przestępstwa do czasu stwierdzenia jego winy prawomocnym wyrokiem sądu” (art. 42 ust. 3 Konstytucji) oraz prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), ponieważ to nie sąd, a organy podatkowe ustaliły, że „skarżący winny jest popełnienia przestępstwa skarbowego (co uzasadniało, zdaniem organów podatkowych, wszczęcie kontroli podatkowej skarżącego bez zawiadomienia o zamiarze jej przeprowadzenia)”. Jak przekonuje skarżący, „[w]skutek braku dostatecznej określoności pojęcia istotnego wpływu na wynik kontroli, co jest wynikiem naruszenia zasady rzetelnej legislacji, wywodzącej się z (…) art. 2 Konstytucji, brak jest u podatników świadomości, jakiego rodzaju naruszenia przepisów dotyczących przeprowadzania kontroli w zakresie przeprowadzania dowodów w jej trakcie będą mogły uzasadniać żądania przedsiębiorców, aby dowody te nie stanowiły dowodów w postępowaniach wymienionych w art. 77 ust. 6 [u.s.d.g.]”.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 17 czerwca 2014 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braków formalnych wniesionej skargi przez nadesłanie odpisów i kopii decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego w Chojnicach z 16 września 2011 r., decyzji Dyrektora Izby Skarbowej w Gdańsku z 10 lutego 2012 r. oraz pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącego w postępowaniu skargowym.
W odpowiedzi na zarządzenie z 17 czerwca 2014 r. skarżący nadesłał brakujące odpisy i kopie decyzji oraz stosowne pełnomocnictwo.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) i czy zarzuty w niej sformułowane nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Zdaniem skarżącego art. 79 ust. 2 pkt 2 oraz art. 77 ust. 6 u.s.d.g. ograniczają jego „wolność gospodarczą” (art. 22 Konstytucji), a także są sprzeczne z zasadą poprawnej legislacji (art. 2 Konstytucji). Ponadto skarżący podnosi, że art. 79 ust. 2 pkt 2 u.s.d.g. narusza jego „prawo do uznawania się za niewinnego popełnienia przestępstwa do czasu stwierdzenia winy prawomocnym wyrokiem sądu” (art. 42 ust. 3 Konstytucji), a tym samym jego prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji).
Trybunał stwierdza, że sformułowane w skardze zarzuty są oczywiście bezzasadne, co uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Trybunał zauważa, że art. 79 ust. 1 u.s.d.g. ustanawia regułę, według której organy kontroli zawiadamiają przedsiębiorcę o zamiarze wszczęcia kontroli jego działalności gospodarczej. Wyjątki od tej reguły wskazuje w szczególności art. 79 ust. 2 u.s.d.g. Zgodnie więc z jego punktem drugim nie zawiadamia się o zamiarze dokonania kontroli wtedy, gdy „[jej] przeprowadzenie (…) jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia”. Uzasadnienie przyczyny braku zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli umieszcza się w książce kontroli i protokole kontroli (art. 79 ust. 7 u.s.d.g.).
W świetle drugiego z zakwestionowanych przepisów – art. 77 ust. 6 u.s.d.g. – „[d]owody przeprowadzone w toku kontroli przez organ kontroli z naruszeniem przepisów prawa w zakresie kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy, jeżeli miały istotny wpływ na wyniki kontroli, nie mogą stanowić dowodu w żadnym postępowaniu administracyjnym, podatkowym, karnym lub karno-skarbowym dotyczącym kontrolowanego przedsiębiorcy”. Należy dodać, że w myśl art. 291c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r., poz. 749, ze zm.) do kontroli działalności gospodarczej podatnika będącego przedsiębiorcą stosuje się przepisy rozdziału 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (w tym więc m.in. art. 77 i art. 79 u.s.d.g.).
Trybunał zwraca uwagę na to, że wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego organy podatkowe (Naczelnik Urzędu Skarbowego w Chojnicach i Dyrektor Izby Skarbowej w Gdańsku) nie rozstrzygały a priori o popełnieniu przez niego przestępstwa, przestępstwa skarbowego, wykroczenia czy wykroczenia skarbowego. W ocenie Trybunału skarżący nie przedstawił też przekonujących argumentów za tym, że brak zawiadomienia o planowanej wobec niego kontroli działalności gospodarczej ograniczył przysługującą mu wolność, o której mowa w art. 20 Konstytucji. W tym celu musiałby bowiem najpierw wykazać, że z „wolności działalności gospodarczej” wynika uprawnienie do odpowiedniego poinformowania przedsiębiorcy o planowanej względem niego kontroli. Tym samym skarżący nie uprawdopodobnił naruszenia art. 22 i powiązanego z nim art. 2 Konstytucji.
Wobec powyższego Trybunał podkreśla, że w sprawie skarżącego nie mogło również dojść do naruszenia art. 42 ust. 3 lub art. 45 ust. 1 Konstytucji w zakresie przez niego wskazanym w skardze. Ani organy podatkowe, ani sądy administracyjne nie orzekały bowiem ostatecznie (prawomocnie) o popełnieniu przez skarżącego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, lecz jedynie o wysokości jego zobowiązań podatkowych za 2006 r. Oznacza to, że skarżący będzie tak długo niewinny, jak długo sąd nie stwierdzi jego winy prawomocnym wyrokiem. Nie przeczą temu przepisy umożliwiające organom kontrolę bez uprzedniego zawiadomienia kontrolowanego przedsiębiorcy. Odmienne stanowisko skarżącego jest bezpodstawne, ponieważ zostało oparte na błędnym założeniu. W przekonaniu skarżącego zaniechanie zawiadomienia o zamiarze przeprowadzenia kontroli byłoby bowiem – w świetle art. 79 ust. 2 pkt 2 u.s.d.g. – uzasadnione tylko wtedy, gdyby popełnienie przestępstwa (skarbowego) lub wykroczenia (skarbowego) było już stwierdzone prawomocnym wyrokiem lub „choćby uprawdopodobnione wszczęciem postępowania przygotowawczego w sprawach o te przestępstwa lub o te wykroczenia”. Taka wykładnia zaskarżonego przepisu wypaczałaby jednak jego sens: organ mógłby przeprowadzić kontrolę w celu przeciwdziałania popełnieniu np. przestępstwa skarbowego dopiero po uprzednim (prawomocnym) stwierdzeniu jego popełnienia.
Skarżący uważa, że „[w]skutek braku dostatecznej określoności pojęcia istotnego wpływu na wynik kontroli, co jest wynikiem naruszenia zasady rzetelnej legislacji, wywodzącej się z (…) art. 2 Konstytucji, brak jest u podatników świadomości, jakiego rodzaju naruszenia przepisów dotyczących przeprowadzenia kontroli w zakresie przeprowadzania dowodów w jej trakcie będą mogły uzasadniać żądania przedsiębiorców, aby dowody te nie stanowiły dowodów w postępowaniach wymienionych w art. 77 ust. 6 [u.s.d.g.]. Niewątpliwie można [zdaniem skarżącego] wskazać, że naruszeniami takimi mogą być naruszenia dotyczące niewykonania obowiązku zawiadomienia przedsiębiorcy o zamiarze przeprowadzenia kontroli (…)”.
Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie skarżącego ustalił, że organ kontroli nie dopełnił obowiązku uzasadnienia przyczyny niewysłania zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli, określonego w art. 79 ust. 7 u.s.d.g., co jednak – jak zaznaczył – nie miało istotnego wpływu na wynik kontroli. Sąd ten stwierdził przy tym, że zachodził wyjątek przewidziany w art. 79 ust. 2 pkt 2 u.s.d.g., więc organ podatkowy zasadnie odstąpił od zawiadomienia skarżącego o zamiarze wszczęcia kontroli.
Wobec powyższego Trybunał zwraca uwagę na to, że zarzut skarżącego nie ma potwierdzenia w stanie faktycznym będącym podstawą złożonej skargi konstytucyjnej. Skoro naruszenie przepisów prawa w zakresie kontroli działalności gospodarczej skarżącego nie polegało na nieuzasadnionym niezawiadomieniu go o zamiarze przeprowadzenia jego kontroli, to postawiony w skardze zarzut co do art. 77 ust. 6 u.s.d.g. ma charakter hipotetyczny, nie może więc być badany w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Trzeba dodać, że jeżeli zachodzi wyjątek, o którym mowa w art. 79 ust. 2 pkt 2 u.s.d.g., to nie można – tak jak skarżący – twierdzić, iż doszło do naruszenia art. 79 ust. 1 u.s.d.g. Wbrew stanowisku skarżącego nie ma więc takiej sprzeczności pomiędzy zakwestionowanymi przepisami, która czyniłaby z jednego z nich – art. 77 ust. 6 u.s.d.g. – przepis „w dużej mierze martwy”.
Trybunał zaznacza również, że w sprawie skarżącego nie doszło do naruszenia art. 79 ust. 1 u.s.d.g., a tylko wtedy, gdyby do niego doszło i zabezpieczone dowody zostały wykorzystane w postępowaniu podatkowym, skarżący mógłby sformułować wobec art. 77 ust. 6 u.s.d.g. zarzut, który stawia w obecnie analizowanej skardze.

Ze względu na oczywistą bezzasadność zarzutów sformułowanych we wniesionej skardze Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.