Pełny tekst orzeczenia

468/5/B/2014


POSTANOWIENIE

z dnia 25 czerwca 2014 r.
Sygn. akt Ts 3/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej W.O. w sprawie zgodności:
art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 i w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 30 grudnia 2013 r. W.O. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 i w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. Wyrokiem z 8 listopada 2012 r. (sygn. akt I Ca 261/12) Sąd Okręgowy w Przemyślu – Wydział I Cywilny (dalej: Sąd Okręgowy w Przemyślu) uwzględnił apelację skarżącego (będącego pozwanym w sprawie o zapłatę), zmienił wyrok Sądu Rejonowego w Przemyślu i oddalił powództwo. W pkt II i III wyroku Sąd Okręgowy w Przemyślu – na podstawie art. 102 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101; dalej: k.p.c.) – odstąpił od obciążania powoda kosztami postępowania pierwszo - i drugoinstancyjnego. Na podstawie zaskarżonego przepisu skarżący wystąpił do tego sądu (12 czerwca 2013 r.) z wnioskiem o zwrot opłaty od apelacji. Postanowieniem z 26 czerwca 2013 r. (sygn. akt I Ca 261/12) sąd oddalił wniosek skarżącego, stwierdziwszy, że zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e u.k.s.c. sąd odwoławczy nakazuje z urzędu (w sentencji wyroku) zwrot opłaty, ale w sprawie skarżącego nie doszło do oczywistego naruszanie prawa, od którego ten zwrot jest uzależniony. Na powyższe postanowienie skarżący wniósł zażalenie. Sąd Okręgowy w Przemyślu oddalił je postanowieniem z 25 września 2013 r. (sygn. akt I Ca 261/12). Sąd zwrócił uwagę na to, że w związku z niezamieszczeniem w sentencji orzeczenia nakazu zwrotu opłaty, który – w ocenie skarżącego – powinien zostać orzeczony, skarżący był uprawiony do złożenia wniosku o uzupełnienie wyroku (art. 351 § 1 k.p.c.). Wniosek o zwrot opłaty, złożony ponad pół roku po ogłoszeniu wyroku Sądu Okręgowego w Przemyślu, należało – zdaniem tego sądu – odrzucić jako spóźniony.
Według skarżącego, zaskarżony przepis jest niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim ogranicza sądom możliwość zwrotu całości opłaty od apelacji, która została uwzględniona w całości, do przypadków, w których sąd odwoławczy stwierdził oczywiste naruszenie prawa. Skarżący podnosi, że skoro ustawodawca w pewnych przypadkach przewiduje możliwość odstąpienia od obciążenia strony przegrywającej proces obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez stronę wygrywającą, to tej ostatniej powinien zapewnić zwrot kosztów z innego źródła. Bez tego istnieje „stan niepewności co do ekonomicznego bilansu podejmowanych czynności procesowych”, który może negatywnie wpływać na podejmowanie decyzji dotyczących wnoszenia środków zaskarżenia. W związku z powyższym zakwestionowany przepis narusza – zdaniem skarżącego – prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności. Ponadto jest sprzeczny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek warunkujących jej dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowane w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami, skarga – poza spełnieniem warunków określonych dla pisma procesowego – powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach określonych w Konstytucji i wobec którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; a także uzasadnienie wraz z dokładnym opisem stanu faktycznego.
Z art. 79 Konstytucji wynika, że skarga konstytucyjna służy nie ochronie praw w ogóle, ale ochronie praw podstawowych określonych w Konstytucji. Subsydiarność skargi konstytucyjnej polega na tym, że przysługuje ona dopiero wtedy, gdy chodzi o ochronę konstytucyjnych wolności i praw, i to w sytuacji, w której sąd lub organ administracji orzekły ostatecznie o tych wolnościach lub prawach. Subsydiarność skargi konstytucyjnej polega również na tym, że jest ona nadzwyczajnym środkiem prawnym, dopuszczalnym tylko wtedy, gdy skutki zarzucanego naruszenia praw podstawowych nie mogą (lub nie mogły) być usunięte w inny sposób. Jednocześnie w swoim orzecznictwie Trybunał podkreśla, że skarga konstytucyjna „nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań, popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie” (postanowienie TK z 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77). Poza oceną Trybunału Konstytucyjnego pozostają „te sytuacje, w których utrata prawa do rozpoznania skargi konstytucyjnej następuje w rezultacie uchybień popełnionych przez skarżącego na wcześniejszych etapach postępowania” (postanowienie TK z 3 lipca 2007 r., SK 4/07, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 83).
Zgodnie z zaskarżonym art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e u.k.s.c., sąd z urzędu zwraca stronie całą uiszczoną opłatę od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej w razie uwzględnienia środka zaskarżenia z powodu oczywistego naruszenia prawa i stwierdzenia tego naruszenia przez sąd odwoławczy lub Sąd Najwyższy. Na gruncie tego przepisu przyjmuje się, że nakaz (obowiązek) zwrotu opłaty ma być zamieszczony w sentencji orzeczenia odwoławczego, a uzasadnienie tego orzeczenia powinno zawierać umotywowane potwierdzenie kwalifikowanego naruszenia prawa (A. Górski, L. Walentynowicz, Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Ustawa i orzekanie. Komentarz praktyczny, Warszawa 2008, s. 92).
Trybunał stwierdza, że na podstawie art. 351 § 1 k.p.c. skarżący mógł – w terminie dwóch tygodniu od ogłoszenia wyroku – złożyć wniosek o uzupełnienie wyroku Sądu Okręgowego w Przemyślu z 8 listopada 2012 r. przez przyznanie mu zwrotu opłaty od apelacji. Zamiast tego skarżący, dopiero ponad pół roku po ogłoszeniu tego wyroku, wystąpił do sądu z wnioskiem o zwrot opłaty. W postanowieniu z 25 września 2013 r., z którym skarżący wiąże naruszenie praw i wolności, Sąd Okręgowy w Przemyślu stwierdził, że wniosek był spóźniony. A zatem – jak zauważa Trybunał – sąd ten nie orzekł o zwrocie opłaty na podstawie zaskarżonego przepisu. Wprawdzie na marginesie swoich rozważań stwierdził, że w sprawie skarżącego nie doszło do oczywistego naruszenia prawa, ale podstawą wydanego rozstrzygnięcia było uznanie wniosku za spóźniony – stosownie do art. 351 § 1 k.p.c. Postanowienie Sądu Okręgowego w Przemyślu z 26 czerwca 2013 r. (i postanowienie tego sądu z 25 września 2013 r. wydane na skutek rozpoznania zażalenia) nie może zastąpić postanowienia wydanego w wyniku rozpoznania wniosku o uzupełnienie wyroku. Takiego postanowienia skarżący nie uzyskał, gdyż nie złożył w terminie wniosku o uzupełnienie wyroku, co uniemożliwia nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Mając powyższe na względzie, Trybunał stwierdza, że rozpatrywana skarga nie spełnia przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 ustawy o TK, ponieważ skarżący nie przedstawił wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu ostatecznego orzeczenia o prawach lub wolnościach konstytucyjnych, których naruszenie zarzuca w skardze.