Pełny tekst orzeczenia

165/2/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 16 grudnia 2013 r.

Sygn. akt Ts 276/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Wojciech Hermeliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.J. w sprawie zgodności:

art. 117 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) oraz § 12 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490) z art. 2 i art. 7 oraz art. 32 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 11 października 2013 r. M.J. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 117 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) „w zakresie, w jakim dopuszcza dowolność oceny sytuacji majątkowej i rodzinnej wnioskodawcy ubiegającego się o ustanowienie pełnomocnika z urzędu oraz umożliwia różnicowanie takiej oceny ze względu na to, czy wnioskodawca prowadzi bądź nie prowadzi działalności gospodarczej”, oraz § 12 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych) „w zakresie, w jakim ustala stawki za zastępstwo procesowe w postępowaniu przed Sądem Najwyższym na rażąco niskim poziomie, nie licującym z rangą tych spraw, poziomem ich skomplikowania oraz nakładem pracy, który winien być poniesiony w związku z ich prowadzeniem, a tym samym uniemożliwiającym uzyskanie przez stronę zwrotu przynajmniej części kosztów poniesionych na pełnomocnika”, z art. 2 i art. 7 oraz art. 32 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Postanowieniem z 25 lipca 2012 r. (sygn. akt VI GCo 159/12/2) Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział VI Gospodarczy oddalił wniosek skarżącego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Zażalenie na to rozstrzygnięcie oddalił Sąd Okręgowy w Katowicach – XIX Wydział Gospodarczy Odwoławczy postanowieniem z 30 sierpnia 2012 r. (sygn. akt XIX Gz 518/12), doręczonym skarżącemu 25 września 2012 r.

Zdaniem skarżącego zakwestionowane przepisy pozwalają na dowolną ocenę sytuacji majątkowej i rodzinnej osoby ubiegającej się o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Ponadto niesprawiedliwie różnicują również sytuację obywateli, gdyż pozwalają na zastosowanie bardziej restrykcyjnych kryteriów oceny możliwości finansowych wobec osób prowadzących działalność gospodarczą niż wobec pozostałych osób. Tym samym naruszają zasadę przyzwoitej legislacji oraz zasadę sprawiedliwości społecznej. Jednocześnie skarżący podkreślił, że odmowa ustanowienia dla niego pełnomocnika z urzędu naruszyła jego prawo do sądu. Stwierdził również, że § 12 pkt 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych określa stawki minimalne w postępowaniu w sprawie stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia na rażąco niskim poziomie. W związku z tym – zdaniem skarżącego – nawet jeśli strona skorzysta z pomocy pełnomocnika z wyboru, to nie ma możliwości odzyskania choćby części poniesionych z tego tytułu kosztów.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, a zarazem doprowadził do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw wskazanych jako podstawa skargi. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK skarżący ma obowiązek wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, oraz dokładnego określenia sposobu ich naruszenia przez zaskarżone przepisy. Niespełnienie tego warunku, podobnie jak oczywista bezzasadność skargi konstytucyjnej, skutkuje odmową nadania jej dalszego biegu.

Analiza wniesionej skargi konstytucyjnej prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia warunków nadania jej dalszego biegu.

W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w zakresie badania zgodności § 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych ze wskazanymi w skardze wzorcami kontroli skarżący nie dysponuje ostatecznym orzeczeniem wydanym na podstawie zaskarżonego przepisu. Za takie orzeczenie nie można bowiem uznać postanowienia o odmowie ustanowienia dla skarżącego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Zakwestionowany przepis określa kwoty będące podstawą zasądzenia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w takim postepowaniu. W oparciu o niego można więc zasądzić na rzecz strony opłaty za czynności radcy prawnego ustanowionego z wyboru lub zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej pełnomocnikowi z urzędu. Nie można natomiast orzekać o ustanowieniu pełnomocnika z urzędu w takim postępowaniu. Mimo pomocniczego powołania się przez sądy orzekające w sprawie skarżącego na omawiany przepis, nie sposób więc przyjąć, że stanowił on podstawę wydanych przez nie orzeczeń. Ze skargi konstytucyjnej wynika ponadto, że w sprawie skarżącego nie zostało też wydane żadne orzeczenie dotyczące kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Wobec powyższego w zakresie badania zgodności § 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych z art. 2 i art. 7 oraz art. 32 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji skardze konstytucyjnej należało odmówić nadania dalszego biegu na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Jednocześnie Trybunał zauważa, że nie znajduje uzasadnienia twierdzenie skarżącego, iż określenie stawek minimalnych wskazanych w § 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych na rażąco niskim poziomie powoduje, że nawet gdy strona skorzysta z pomocy pełnomocnika z wyboru, nie może odzyskać choćby części kosztów poniesionych z tego tytułu. Zgodnie z § 2 ust 1 i 2 tego rozporządzenia sąd może zasądzić na rzecz strony opłatę za czynności radcy prawnego (przy uwzględnieniu niezbędnego nakładu pracy pełnomocnika, charakteru sprawy i wkładu pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia tej sprawy) w wysokości nawet sześciokrotności stawki minimalnej.

Ponadto Trybunał stwierdza, że w zakresie badania zgodności zakwestionowanych przepisów z art. 2 i art. 7 Konstytucji skarga konstytucyjna jest niedopuszczalna. Skarżący zarzuca bowiem naruszenie unormowań Konstytucji niezawierających gwarancji wolności lub praw, których ochronie służy – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji – skarga. Ani wywodzone przez niego z art. 2 Konstytucji zasady państwa prawnego, zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, przyzwoitej legislacji oraz sprawiedliwości społecznej, ani uregulowana w art. 7 Konstytucji zasada legalizmu nie przybierają bowiem postaci konstytucyjnego prawa podmiotowego. Nie mogą więc być samodzielnymi wzorcami kontroli konstytucyjności w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej.

Jak wielokrotnie wskazywał w swoim orzecznictwie Trybunał, zasady ustrojowe wywodzone z art. 2 Konstytucji mogą stanowić w postępowaniu skargowym jedynie pomocniczy wzorzec kontroli, pod warunkiem jednoczesnego wskazania innej naruszonej normy konstytucyjnej statuującej wolność lub prawo (zob. np. wyrok TK z 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40). Zarzut niezgodności z tymi zasadami mógłby więc być rozpatrywany wyłącznie w ramach oceny sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw (zob. postanowienie TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53 oraz wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). Taka sytuacja nie ma jednak miejsca w niniejszej sprawie. Zarówno z petitum, jak i z uzasadnienia skargi konstytucyjnej wynika bowiem, że art. 2 i art. 7 Konstytucji zostały w niej powołane jako samodzielne wzorce kontroli. Zarzut naruszenia prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) został natomiast przez skarżącego powiązany jedynie z zarzutem naruszenia zasady równości (art. 32 Konstytucji). W konsekwencji, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, skardze konstytucyjnej należało odmówić nadania dalszego biegu w zakresie badania zgodności art. 117 § 2 k.p.c. i § 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych z art. 2 i art. 7 Konstytucji.

W zakresie badania zgodności art. 117 § 2 k.p.c. z art. 32 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji zarzuty skarżącego należy natomiast uznać za oczywiście bezzasadne. Argumenty skarżącego w tym zakresie sprowadzają się do stwierdzenia, że art. 117 § 2 k.p.c. pozwala na zastosowanie surowszych kryteriów oceny sytuacji materialnej osób ubiegających się ustanowienie dla nich pełnomocnika z urzędu w sytuacji, gdy prowadzą one działalność gospodarczą. Zaskarżony przepis w żaden sposób nie różnicuje jednak sytuacji osób fizycznych, które prowadzą działalność gospodarczą oraz innych osób. Ustanawia jednolite przesłanki ustanowienia pełnomocnika z urzędu w obu tych wypadkach. W tym zakresie skardze konstytucyjnej należało więc odmówić nadania dalszego biegu z uwagi na jej oczywistą bezzasadność (art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).



W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.