Pełny tekst orzeczenia

166/2/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 13 marca 2014 r.
Sygn. akt Ts 276/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:




Andrzej Wróbel – przewodniczący


Andrzej Rzepliński – sprawozdawca


Leon Kieres,


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 grudnia 2013 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej M.J.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE


W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 11 października 2013 r. M.J. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 117 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) „w zakresie, w jakim dopuszcza dowolność oceny sytuacji majątkowej i rodzinnej wnioskodawcy ubiegającego się o ustanowienie pełnomocnika z urzędu oraz umożliwia różnicowanie takiej oceny ze względu na to, czy wnioskodawca prowadzi bądź nie prowadzi działalności gospodarczej”, oraz § 12 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych) „w zakresie, w jakim ustala stawki za zastępstwo procesowe w postępowaniu przed Sądem Najwyższym na rażąco niskim poziomie, nie licującym z rangą tych spraw, poziomem ich skomplikowania oraz nakładem pracy, który winien być poniesiony w związku z ich prowadzeniem, a tym samym uniemożliwiającym uzyskanie przez stronę zwrotu przynajmniej części kosztów poniesionych na pełnomocnika”, z art. 2 i art. 7 oraz art. 32 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem skarżącego zakwestionowane przepisy pozwalają na dowolną ocenę sytuacji majątkowej i rodzinnej osoby wnioskującej o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu. Prowadzą również do gorszego traktowania osób prowadzących działalność gospodarczą niż innych osób oraz naruszają zasadę przyzwoitej legislacji i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także prawo do sądu. Ponadto, w przekonaniu skarżącego, ustanowione w § 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych stawki minimalne w postępowaniu w sprawie stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia są rażąco niskie i powodują, że strona korzystająca z pomocy pełnomocnika z wyboru nie ma możliwości otrzymania zwrotu choćby części poniesionych z tytułu tej pomocy kosztów.
Postanowieniem z 16 grudnia 2013 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W zakresie badania zgodności § 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych z art. 2 i art. 7 oraz art. 32 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji powodem wydania takiego rozstrzygnięcia było ustalenie, że zakwestionowany przepis nie stanowił podstawy orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego. Przedstawione przez skarżącego postanowienia dotyczyły bowiem odmowy ustanowienia dla niego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a nie zasądzenia kosztów korzystania z pomocy pełnomocnika w takim postępowaniu. Jednocześnie Trybunał wskazał, że w wypadku korzystania przez stronę z pomocy pełnomocnika z wyboru, sąd może zasądzić na rzecz strony opłatę za czynności radcy prawnego w wysokości nawet sześciokrotnej stawki minimalnej. Za niezasadne uznał więc twierdzenie skarżącego, że nawet w wypadku skutecznego wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia strona nie ma możliwości otrzymania zwrotu choćby części kosztów poniesionych z tytułu ustanowienia pełnomocnika.
W zakresie badania zgodności zakwestionowanych przepisów z art. 2 i art. 7 Konstytucji powodem odmowy nadania skardze dalszego biegu było ustalenie, że wskazane przepisy Konstytucji nie zawierają gwarancji konstytucyjnych wolności i praw, których ochronie służy skarga, a zatem nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej. Ponadto Trybunał stwierdził, że w części dotyczącej zarzutu niezgodności art. 117 § 2 k.p.c. z art. 32 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Trybunał wskazał, że zakwestionowany przepis w żaden sposób nie różnicuje sytuacji prawnej osób fizycznych, które prowadzą działalność gospodarczą oraz innych osób.
Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pełnomocnik skarżącego. Stwierdził w nim, że postanowienie to zostało wydane w nieprawidłowym składzie. Zgodnie bowiem z art. 190 ust. 5 Konstytucji „[o]rzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów”. Zdaniem skarżącego wynika z tego, że Trybunał nie może orzekać jednoosobowo. Wydanie postanowienia o odmowie nadania skardze dalszego biegu przez Trybunał w składzie jednego sędziego naruszyło więc zarówno art. 190 ust. 5 Konstytucji, jak i wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo skarżącego do rozpoznania jego sprawy przez właściwy sąd. Odnosząc się do treści postanowienia z 16 grudnia 2013 r. pełnomocnik skarżącego stwierdził, że nie zgadza się z ustaleniem Trybunału, iż zakwestionowany w skardze § 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych nie stanowił podstawy orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego. Wskazał, że sąd powołał ten przepis w postanowieniu oddalającym wniosek o ustanowienie dla skarżącego pełnomocnika z urzędu oraz oparł to postanowienie na ustaleniu, że skarżący może ponieść koszt ustanowienia pełnomocnika z wyboru w wysokości odpowiadającej wysokości stawki minimalnej wskazanej w tym przepisie. Pełnomocnik skarżącego stwierdził również, że w wypadku korzystania z pomocy pełnomocnika z wyboru zwrot nawet sześciokrotności stawki minimalnej pozwoliłby skarżącemu na odzyskanie jedynie części kwoty uiszczonej z tytułu zastępstwa procesowego. Zakwestionował ponadto stanowisko Trybunału, zgodnie z którym w zakresie zarzutu niezgodności art. 117 § 2 k.p.c. z art. 32 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji skarga jest oczywiście bezzasadna. Podkreślił, że zakwestionowany przepis nie różnicuje wprost sytuacji osób prowadzących działalność gospodarczą oraz jej nieprowadzących, ale przez bardzo ogólne sformułowanie przesłanek ustanowienia pełnomocnika z urzędu, pozwala na dokonywanie przez sądy dowolnej oceny ich wystąpienia, co w praktyce prowadzi do surowszego traktowania osób taką działalność prowadzących.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny analizuje te zarzuty sformułowane w zażaleniu, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia, i do tego ogranicza rozpoznanie tego środka odwoławczego.

2. Skarżący nie przedstawił argumentów, które podałyby w wątpliwość przesłanki odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej przedstawione w postanowieniu z 16 grudnia 2013 r. Trybunał stwierdza zatem, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

2.1. W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że skład, w którym wydał postanowienie z 16 grudnia 2013 r., był prawidłowy. Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy o TK, który na podstawie art. 49 tej ustawy, znajduje zastosowanie do rozpoznawania skargi konstytucyjnej, wstępne rozpoznanie skargi jest dokonywane przez Trybunał w składzie jednego sędziego. W takim składzie Trybunał wydaje też postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu (art. 36 ust. 3 ustawy o TK). Zakwestionowane postanowienie zostało więc wydane zgodnie z przepisami ustawy o TK, których zgodność z Konstytucją nie jest przedmiotem niniejszej sprawy. Jednocześnie Trybunał stwierdza, że z powołanego przez skarżącego art. 190 ust. 5 Konstytucji nie wynika, iż Trybunał nie może wydawać żadnych orzeczeń w składzie jednoosobowym. Przepis ten wyraża jedynie zasadę podejmowania rozstrzygnięć w sytuacji, w której skład Trybunału jest wieloosobowy. Nie wyklucza jednak, aby przepisy ustawowe, które zgodnie z art. 197 Konstytucji określają między innymi tryb postępowania przed Trybunałem, umożliwiły wydawanie rozstrzygnięć o nadaniu dalszego biegu wnioskowi lub skardze konstytucyjnej w składzie jednego sędziego.

2.2. Następnie Trybunał stwierdza, że w zakwestionowanym postanowieniu prawidłowo stwierdził, iż zaskarżony w niniejszej sprawie § 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych nie był podstawą orzeczenia przedstawionego przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie o jej prawach i wolnościach.
Jak Trybunał wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie, samo wyszczególnienie danej normy w uzasadnieniu orzeczenia sądowego, nie oznacza, że normę tę można uznać za podstawę tego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Możliwość taka pojawia się dopiero wówczas, gdy norma ta determinuje treść orzeczenia (zob. np. wyroki TK z 22 listopada 2005 r., SK 8/05, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 117 oraz 12 stycznia 2010 r., SK 2/09, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 1).

2.3. Zakwestionowany przepis, mimo że został wspomniany w uzasadnieniach postanowień wydanych w sprawie skarżącej, nie zdecydował o ich treści. Nie dotyczy on bowiem przesłanek ustanowienia dla strony pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postępowania, lecz stanowi podstawę określenia wysokości kosztów zwracanych stronie po zakończeniu postępowania.

3. Jak Trybunał słusznie wskazał w zakwestionowanym postanowieniu, w sprawie skarżącego wysokość takich kosztów nie została określona, a więc nie wydano orzeczenia, które mogłoby zostać oparte na § 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

4. W konsekwencji, nie zasługuje na uwzględnienie również argument podniesiony w zażaleniu, że nawet jeśli skarżący poniósłby koszty ustanowienia pełnomocnika z wyboru, to ze względu na treść zakwestionowanego przepisu nie zostałyby one mu zwrócone w całości.
W tym kontekście Trybunał przypomina, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być jedynie taki przepis, który znalazł zastosowanie w sprawie skarżącego i tym samym doprowadził do naruszenia jego konstytucyjnych wolności lub praw. Niedopuszczalne jest więc złożenie skargi w sytuacji, w której skarżący zakłada, że kwestionowany przepis może doprowadzić do naruszenia jego praw w przyszłości. Takie naruszenie ma bowiem charakter jedynie potencjalny i nie może być przedmiotem oceny dokonywanej przez Trybunał.

5. W zakwestionowanym postanowieniu Trybunał prawidłowo przyjął więc, że w zakresie badania zgodności § 12 ust. 5 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych ze wskazanymi w skardze wzorcami kontroli skardze konstytucyjnej należało odmówić nadania dalszego biegu z uwagi na nieprzedstawienie przez skarżącego ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu.

6. Wbrew twierdzeniu skarżącego Trybunał słusznie uznał również, że w zakresie badania zgodności art. 117 § 2 k.p.c. z art. 32 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Jak Trybunał zasadnie wskazał w zakwestionowanym postanowieniu, art. 117 § 2 k.p.c. ustanawiając, przesłanki ustanowienia dla osoby fizycznej pełnomocnika z urzędu, w żaden sposób nie różnicuje sytuacji osób prowadzących działalność gospodarczą oraz pozostałych osób. Zarzut skarżącego jakoby sądy orzekające w jego sprawie potraktowały go gorzej niż osoby nieprowadzące działalności gospodarczej, jest natomiast zarzutem dotyczącym sfery stosowania prawa, a nie treści zakwestionowanego przepisu. Nie może więc być rozpoznany przez Trybunał Konstytucyjny w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej.
Ponadto Trybunał zauważa, że we wniesionym zażaleniu skarżący nie zakwestionował ustalenia, iż w zakresie badania zgodności zaskarżonych przepisów z art. 2 i art. 7 Konstytucji skarga konstytucyjna jest niedopuszczalna. Wymienione przepisy Konstytucji nie zawierają bowiem gwarancji konstytucyjnych wolności lub praw, których ochronie służy skarga konstytucyjna. W konsekwencji nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli przepisów zaskarżonych w skardze. Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że również w tym zakresie postanowienie z 16 grudnia 2013 r. jest prawidłowe.

Wziąwszy powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.