Pełny tekst orzeczenia

110/2/B/2014


POSTANOWIENIE

z dnia 28 czerwca 2013 r.
Sygn. akt Ts 107/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Piotr Tuleja,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.M. w sprawie zgodności:
art. 405 i art. 406 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 45, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 25 kwietnia 2012 r. J.M. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 405 i art. 406 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 45 art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. Postanowieniem z 26 marca 2009 r. (sygn. akt I Ns 135/08) Sąd Rejonowy w Białogardzie dokonał podziału majątku wspólnego, przyznając byłemu mężowi skarżącej spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego i zasądzając od niego spłatę na rzecz skarżącej w wysokości 25 000 zł. Sąd Okręgowy w Koszalinie – VII Wydział Cywilny Odwoławczy postanowieniem z 16 lipca 2009 r. (sygn. akt VII Ca 446/09) oddalił apelację skarżącej od powyższego postanowienia. Skarżąca wniosła skargę o wznowienie postępowania. Postanowieniem z 15 listopada 2011 r. (sygn. akt VII Ca 703/11) Sąd Okręgowy w Koszalinie – VII Wydział Cywilny Odwoławczy odrzucił tę skargę. Skarżąca wniosła apelację od powyższego postanowienia, którą Sąd Okręgowy w Koszalinie – VII Wydział Cywilny Odwoławczy odrzucił postanowieniem z 16 grudnia 2011 r. Skarżąca wniosła zażalenie na to postanowienie, które zostało odrzucone przez Sąd Okręgowy w Koszalinie – VII Wydział Cywilny Odwoławczy (postanowienie z 3 stycznia 2012 r.).
Skarżąca twierdzi, że w postanowieniu Sądu Okręgowego w Koszalinie, odrzucającym jej apelację, sąd dokonał błędnej interpretacji art. 406 w zw. z art. 405 k.p.c. Sąd ten uznał, że jeżeli skargę o wznowienie postępowania rozpoznaje sąd odwoławczy, działa on jako sąd drugiej instancji. W rezultacie stwierdził, że od formalnego postanowienia tego sądu o odrzuceniu skargi o wznowienie nie przysługuje apelacja, lecz zażalenie do Sądu Najwyższego, tylko jeśli w sprawie przysługuje skarga kasacyjna (art. 3941 § 2 w zw. z art. 5191 § 2 k.p.c.). Skarżąca uważa jednak, że rozpoznający skargę o wznowienie Sąd Okręgowy w Koszalinie był sądem pierwszej instancji, ponieważ skarga o wznowienie postępowania uruchamia nowe, odrębne postępowanie. Wynika to – w ocenie skarżącej – z art. 406 k.p.c., zgodnie z którym do postępowania ze skargi o wznowienie stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. W związku z powyższym utrwalona w orzecznictwie wykładnia zaskarżonych przepisów, zgodnie z którą sąd odwoławczy, rozpoznający skargę o wznowienie postępowania, działa jako sąd wyższej instancji, a zatem od jego orzeczeń przysługuje środek zaskarżenia tylko w przypadkach określonych ustawą, jest – w przekonaniu skarżącej – niezgodna z Konstytucją. Narusza bowiem prawo do zaskarżenia orzeczeń (art. 78 Konstytucji), zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 Konstytucji), zasadę demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji) i uprawnienie obywateli do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek jego dopuszczalności. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz doprecyzowane w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Trybunał zwraca uwagę, że trzymiesięczny termin, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, jest nieprzywracalnym terminem materialnoprawnym. Wraz z jego upływem wygasa prawo skarżącego do złożenia skargi konstytucyjnej.
Zgodnie z zaskarżonym art. 405 k.p.c. do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności oraz na podstawie przewidzianej w art. 4011 k.p.c. właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, właściwy jest sąd instancji wyższej. Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy. W myśl art. 406 k.p.c. do postępowania ze skargi o wznowienie stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jeżeli przepisy nie stanowią inaczej.
Trybunał stwierdza, że zgodnie z art. 405 zdanie drugie k.p.c. w sprawie skarżącej właściwym do rozpoznania skargi o wznowienie był sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy, tj. Sąd Okręgowy w Koszalinie, który oddalił apelację skarżącej od postanowienia Sądu Rejonowego w Białogardzie z 26 marca 2009 r. (sygn. akt I Ns 135/08). Tym samym postanowienie Sądu Okręgowego w Koszalinie – VII Wydział Cywilny Odwoławczy z 15 listopada 2011 r. (sygn. akt VII Ca 703/11), zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego jest orzeczeniem sądu drugiej instancji i jako takie podlega zażaleniu – stosowanie do art. 3941 § 2 w zw. z art. 5191 § 2 k.p.c. – tylko jeśli w sprawie przysługuje skarga kasacyjna (zob. postanowienia SN z: 8 czerwca 1966 r., II CZ 55/66, LEX nr 5999; 20 czerwca 1972 r., sygn. akt II CZ 110/72, LEX nr 7097; 23 stycznia 1973 r., sygn. akt II CR 689/72, OSNC z 1973 r., nr 12, poz. 217; 8 maja 1981 r., sygn. akt I PZ 17/81, LEX nr 8323; 22 lipca 1999 r., sygn. akt I PKN 312/99, OSNP z 2000 r., nr 4, poz. 6; 13 sierpnia 2002 r., sygn. akt I PZ 62/02, OSNP z 2004 r., nr 11, poz. 195).
W dniu 5 grudnia 2011 r. skarżąca wniosła apelację od postanowienia Sądu Okręgowego w Koszalinie – VII Wydział Cywilny Odwoławczy z 15 listopada 2011 r. o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania, którą tenże sąd odrzucił ze względu na jej niedopuszczalność (postanowienie Sądu Okręgowego w Koszalinie – VII Wydział Cywilny Odwoławczy z 16 grudnia 2011 r., sygn. akt VII Ca 703/11). Sąd stwierdził, że w sprawie skarżącej nie przysługiwała skarga kasacyjna, a zatem postanowienie sądu II instancji o odrzuceniu skargi o wznowienie było niezaskarżalne. Postanowienie o odrzuceniu apelacji zostało wydane na podstawie art. 406 w zw. z art. 405 k.p.c., które zdaniem skarżącej naruszają jej prawa i wolności konstytucyjne. W postanowieniu tym sąd uznał, że zgodnie z utrwaloną wykładnią stosowanie – na podstawie art. 406 k.p.c. – przepisów o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji dotyczy przepisów o ustalaniu wartości przedmiotu sporu, o stronach, czynnościach procesowych, postępowaniu dowodowym i przepisów dotyczących oceny skargi o wznowienie jako pisma procesowego. Jeśli jednak skarga o wznowienie postępowania dotyczy orzeczenia wydanego w drugiej instancji, to wznowienie oznacza powrót do tej fazy postępowania, a wtedy stosuje się przepisy o postępowaniu apelacyjnym.
Postanowienie o odrzuceniu apelacji z 16 grudnia 2011 r. jest więc pierwszym rozstrzygnięciem wydanym w sprawie skarżącej na podstawie zaskarżonych przepisów i jednocześnie ostatecznym w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK, gdyż nie przysługiwał od niego żaden środek zaskarżenia. Postanowienie to zostało doręczone skarżącej w dniu 21 grudnia 2011 r. i od tej chwili rozpoczął bieg termin do złożenia skargi konstytucyjnej. Termin ten upłynął 21 marca 2012 r. Skoro skarga konstytucyjna została wniesiona po tym terminie – 25 kwietnia 2012 r., to niedopuszczalne jest nadanie jej dalszego biegu.
Trybunał zaznacza, że wniesienie przez skarżącą zażalenia na postanowienie Sądu Okręgowego w Koszalinie – VII Wydział Cywilny Odwoławczy z 16 grudnia 2011 r. o odrzuceniu apelacji nie mogło mieć wpływu na bieg terminu do wniesienia skargi, gdyż od postanowienia o odrzuceniu apelacji nie przysługiwał żaden środek odwoławczy. W związku z powyższym trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczął bieg od doręczenia skarżącej postanowienia o odrzuceniu apelacji i upłynął przed wniesieniem rozpatrywanej skargi konstytucyjnej.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.