Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 47/03
POSTANOWIENIE
Dnia 23 maja 2003 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz
w sprawie z powództwa S. C.
przeciwko Centrum Języków Obcych spółce cywilnej w B. – J. M., P. P. i W. S.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 maja 2003 r.,
kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w S.
z dnia 28 września 2001 r.,
odmawia przyjęcia kasacji do rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. wyrokiem z
dnia 28 września 2001 r. oddalił apelację powódki S. C. od wyroku Sądu
Rejonowego – Sądu Pracy w S. z dnia 10 lipca 2001 r. w sprawie …371/00
przeciwko Centrum Języków Obcych S.C. w B. – J. M., P. P. i W. S. o ustalenie
istnienia stosunku pracy, którym Sąd ten oddalił powództwo.
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji.
Wynikało z nich, że w dniu 1 października 1998 r. powódka zawarła z wspólnikami
spółki cywilnej Centrum Wydawnicze „P. – L.” w B. umowę o pracę na czas
określony, tj. do dnia 30 czerwca 1999 r., na stanowisku referenta do spraw
dystrybucji i szkoleń. Tego samego dnia powódka zawarła z pozwanymi, będącymi
2
wspólnikami spółki cywilnej pod nazwą Centrum Języków Obcych w B., a
równocześnie wspólnikami spółki „P. – L.” w B., umowę zlecenia na czas do dnia
20 czerwca 1999 r. Zakresy obowiązków powódki wynikające z wymienionych
umów zazębiały się, ale nie pokrywały. Umowa o pracę nakładała na powódkę
obowiązki związane z dystrybucją pomocy naukowych dla dzieci, badaniem rynku i
sporządzaniem sprawozdań, promocją sprzedaży, z prowadzeniem szkoleń dla
klientów i współpracowników firmy. Natomiast umowa zlecenia zobowiązywała
powódkę do organizowania kursów językowych dla dzieci i dla dorosłych, naboru
wykładowców, wypłaty im wynagrodzeń, pobierania należności od uczestników
kursów itp. W pozwanej spółce nie były prowadzone listy obecności, powódka nie
miała obowiązku codziennego zgłaszania się do Dyrektora Regionalnego. Kontrola
jej pracy sprowadzała się przede wszystkim do oceny rezultatu wykonanych przez
nią zadań. Rozliczała się z ich wykonania na koniec każdego miesiąca, kiedy to
otrzymywała plan zadań na kolejny miesiąc.
Na podstawie przytoczonych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, że w stosunku
prawnym łączącym strony brak było cech przesądzających o tym, że był to
stosunek pracy. Powódka nie wykonywała bowiem pracy podporządkowanej w
rozumieniu art. 22 § 1 k.p. Ponadto ponosiła ryzyko własnej działalności wyrażające
się w możliwości zmniejszenia jej wynagrodzenia do 50% w razie stwierdzenia
niesumienności działania. Wypłata wynagrodzenia była uzależniona od przekazania
przez powódkę 88% ogólnej należności przypadającej na dany miesiąc. Pozwani
nie wydawali powódce poleceń co do sposobu, miejsca i czasu świadczenia pracy,
organizowania kursów i pobierania należności. Powódka była samodzielna w
wykonywaniu czynności wynikających z umowy, a z pozwanymi uzgadniała jedynie
prace związane z realizacją przedmiotu umowy zlecenia. Powódki nie
obowiązywała także dyscyplina pracy, a ujemne konsekwencje niestarannego
działania mogły być ponoszone przez nią w drodze zmniejszania jej
wynagrodzenia. W świetle przytoczonych okoliczności pozostawanie powódki pod
nadzorem Dyrektora Regionalnego nie mogło – zdaniem Sądu Okręgowego – mieć
wpływu na zmianę istoty stosunku prawnego łączącego strony.
Od wyroku Sądu Okręgowego powódka złożyła kasację opartą na obu
podstawach przewidzianych w art. 3931
k.p.c. Wniosła w niej o zmianę
3
zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego w S. z dnia 10 lutego 1997 r.
przez uwzględnienie powództwa w całości i zasadzenie od strony pozwanej
kosztów procesu. Zdaniem powódki, zaskarżony wyrok naruszył następujące
przepisy prawa materialnego: art. 22 § 1 i § 1 k.p., art. 734 § 1 i art. 750 k.c., „art.
87 ust. 1 i art. 178 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”
przez błędną wykładnię tych przepisów oraz ich niezastosowanie. Zaskarżony
wyrok naruszył ponadto art. 390 § 2 k.p.c. oraz zawiera sprzeczność istotnych
ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie kasacji do rozpoznania skarżąca
wskazała występowanie istotnych zagadnień prawnych i potrzebę wyjaśnienia
budzących wątpliwości przepisów prawnych w zakresie definiowania pojęcia pracy
pod kierownictwem pracodawcy, „którą przecież, podlegając władzy zwierzchniej i
(ustalonej przez sądy) kontroli kierującego przedsiębiorstwem pozwanych w
regionie dyrektora regionalnego, wykonywała powódka”. Zdaniem skarżącej,
„zamiast wielostronicowych rozważań na temat wcześniejszej praktyki, należało
udzielić odpowiedzi, „co to jest praca pod kierownictwem oraz co robi w
wieloosobowym przedsiębiorstwie dyrektor i czy nie kieruje pracą (czynnościami
faktycznymi) podległych mu w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa osób”.
Pozwani w odpowiedzi na kasację wnieśli o jej odrzucenie lub oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja powódki spełniła wymagania formalne określone w art. 3933
k.p.c.,
w tym także warunek przedstawienia okoliczności uzasadniających rozpoznanie
kasacji (§ 1 pkt 3), co nie pozwalało jej odrzucić na podstawie art. 3937
§ 2 KPC.
Jednak pozytywny wynik oceny kasacji pod względem formalnym nie powoduje
automatycznego przyjęcia jej do rozpoznania. W kolejnej bowiem fazie
postępowania, jaką jest tzw. przedsąd, Sąd Najwyższy bada i ocenia, czy
przytoczone przez stronę skarżącą okoliczności świadczą o występowaniu w
sprawie istotnego zagadnienia prawnego bądź wskazują na potrzebę wykładni
przepisów prawa budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w
4
orzecznictwie sądów bądź też czy istnieją inne przytoczone w kasacji przesłanki
uzasadniające przyjęcie jej do rozpoznania.
Skarżąca powołała się na występowanie w sprawie „istotnych zagadnień
prawnych i potrzebę wyjaśnienia budzących wątpliwości sądów przepisów
prawnych w zakresie definiowania pojęcia pracy pod kierownictwem pracodawcy”.
Inaczej mówiąc, jej zdaniem należy w sprawie udzielić odpowiedzi, co to jest praca
pod kierownictwem i co robi dyrektor w wieloosobowym przedsiębiorstwie oraz czy
nie kieruje pracą osób podległych mu w strukturze organizacyjnej.
Odnosząc się do stanowiska skarżącego, należy podnieść, że stosownie do
art. 393 § 1 pkt 1 k.p.c., zagadnienie prawne, które uzasadniałoby przyjęcie kasacji
do rozpoznania, powinno być należycie sformułowane, a wtedy gdy strona
skarżąca powołuje się na występowanie (co najmniej) dwóch zagadnień prawnych,
powinna przedstawić każde z nich. W sformułowaniu zagadnienia prawnego
powinny się także znaleźć przepisy prawne, w związku z którymi zagadnienie to
powstało. Obowiązek ten należy do strony wnoszącej kasację i nie można uznać,
że zostaje spełniony przez wskazanie podstaw kasacyjnych oraz ich uzasadnienie.
Zresztą skarżąca nie powołała się nawet na przepisy stanowiące podstawę kasacji,
lecz napisała: „Z tych przyczyn oraz wobec występujących zagadnień prawnych (...)
kasacja jest uzasadniona”.
Gdy chodzi o drugą przesłankę kasacji, tj. potrzebę wyjaśnienia przepisów
prawnych budzących poważne wątpliwości, o której stanowi art. 393 § 1 pkt 2
k.p.c., to skarżąca odniosła je do art. 22 § 1 i § 11
k.p. oraz do pojęcia „pracy pod
kierownictwem pracodawcy”, uznając, że w szczególności wymaga wyjaśnienia
kwestia, „co robi w wieloosobowym przedsiębiorstwie dyrektor i czy nie kieruje
pracą (czynnościami faktycznymi) podległych mu w strukturze przedsiębiorstwa
osób”.
Odnosząc się do tak sformułowanych wątpliwości prawnych należy
stwierdzić, że pytanie skarżącej jest retoryczne. Nie ulega bowiem wątpliwości, że
dyrektor określonej jednostki organizacyjnej jest jej kierownikiem, a więc przy
pomocy zespołu ludzi oraz środków finansowych (zasobów materialnych) oraz
środków technicznych (maszyn, urządzeń, technologii) kieruje daną jednostką.
Zakres kierowania pracownikami – osobiście lub przez inne osoby – zależy od
5
wielu czynników, w tym między innymi od wielkości i charakteru działalności
jednostki, jej struktury organizacyjnej, rodzaju stanowisk zajmowanych przez
pracowników, ich charakteru (np. kierownicze lub niekierownicze), stopnia
samodzielności stanowisk itp. W ramach kierownictwa w sensie ogólnym podlegają
też dyrektorowi jednostki osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy,
chociaż zakres ich podporządkowania jest inny. Nie dotyczy na przykład samego
procesu pracy, obowiązku stosowania się do poleceń przełożonych, pozostawania
w dyspozycji pracodawcy itp. Po nowelizacji Kodeksu pracy ustawą z dnia 26 lipca
2002 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 135, poz. 1146), polegającej na dodaniu § 12
k.p., istotnymi elementami
ustawowej definicji stosunku pracy dodatkowo stały się miejsce i czas wyznaczony
przez pracodawcę. Oznacza to, że jeżeli osoba zatrudniająca nie wyznaczy miejsca
pracy lub czasu pracy, to brak tych ustawowych cech w stosunku zatrudnienia
będzie wskazywał na inny niż pracowniczy stosunek prawny.
Jak z powyższych uwag wynika, ogólna kontrola nad pracą powódki ze
strony dyrektora regionalnego - z punktu widzenia rezultatu wykonywanych przez
powódkę zadań - nie świadczy o jej podporządkowaniu pracowniczym. Powódka
bowiem miała obowiązek rozliczania się w końcu miesiąca z rezultatu swojej pracy,
a jednocześnie otrzymywała zadania na następny miesiąc. Odpowiedzialność za
wyniki działalności ze strony biorącego zlecenie i ich kontrola ze strony dającego
zlecenie nie jest niczym osobliwym w stosunku zlecenia.
Wątpliwości powódki dotyczące rozumienia art. 22 § 1 i art. 22 § 11
k.p.
zostały ponadto sformułowane bardzo ogólnie. Przyjęcie przez Sąd Najwyższy
kasacji do rozpoznania ze względu na występujące w sprawie zagadnienie prawne
lub ze względu na istnienie poważnych wątpliwości prawnych ma przede wszystkim
umożliwić właściwe rozstrzygnięcie danej sprawy, tj. sprawy, w której została
wniesiona kasacja. Wątpliwości powstają przy tym wówczas, gdy na daną sprawę
(zagadnienie) można spojrzeć przynajmniej z dwóch punktów widzenia. Zatem
rzeczą skarżącej było wykazanie, skąd wypływają jej wątpliwości w ustalonym
stanie faktycznym, który ze względu na brak podstaw kasacyjnych natury
procesowej musiał być uznany za wiążący. Wątpliwości prawne oderwane od
ustaleń dokonanych w sprawie, a wynikające z wersji stanu faktycznego
6
przedstawionego przez stronę skarżącą, nie spełniają warunku, o którym stanowi
art. 393 § 1 pkt 2 k.p.c.
Z tych względów na podstawie art. 393 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. oraz art. 3937
§ 1
k.p.c. Sąd Najwyższy postanowił odmówić przyjęcia kasacji do rozpoznania.