Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 149/04
POSTANOWIENIE
Dnia 4 listopada 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Ewa Zawisza
w sprawie z wniosku J.M.
przy uczestnictwie P.P.
o podział majątku,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 listopada 2004 r.,
kasacji wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w J.
z dnia 27 listopada 2003 r., sygn. akt [...],
1.) odrzuca kasację w części dotyczącej orzeczenia
zamieszczonego w punkcie trzecim;
2.) oddala kasację w części pozostałej;
3.) zasądza od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika
postępowania kwotę 900 zł (dziewięćset) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 10 czerwca 2003 r. Sąd Rejonowy w J. ustalił, że w
skład majątku dorobkowego wnioskodawczyni J.M. i uczestnika postępowania P.P.
wchodzi zabudowana nieruchomość o powierzchni 10,86 a, położona w P. przy ul.
K. 1B, o wartości 300 000 zł, którą przyznał na własność uczestnikowi, a na rzecz
wnioskodawczyni zasądził spłatę w wysokości 150 000 zł.
Sąd ustalił również, że udziały stron w majątku wspólnym są równe oraz
orzekł o kosztach postępowania sądowego.
Przedmiotem podziału była wyłącznie nieruchomość, jako że strony
dobrowolnie podzieliły się pozostałymi składnikami dorobku przed wszczęciem
postępowania sądowego. Sąd ustalił, że nieruchomość tę kupił uczestnik do
majątku odrębnego w dniu 22 kwietnia 1996 r. za cenę 39 500 zł, ale nastąpiło to
w czasie trwania małżeńskiej wspólności ustawowej (6 stycznia 1996 r. –
13 czerwca 2002 r.) i dlatego ten przedmiot majątkowy stał się składnikiem dorobku
(art. 32 § 1 k.r.o.). Taki skutek prawny nastąpiłby – zdaniem Sądu - również
w sytuacji, gdyby P.P. nabył nieruchomość za środki pochodzące w całości z jego
majątku odrębnego; mógłby wtedy domagać się ustalenia nierównych podziałów w
majątku wspólnym, ale tego nie uczynił. Nie złożył też wniosku o rozliczenie
nakładów majątku odrębnego na majątek wspólny, chociaż udowodnił darowiznę
ojca „na zakup mieszkania” w kwocie 26 000 zł, dokonaną w dniu 20 marca 1996
r.
Sąd ustalił ponadto, że małżonkowie dokonali wspólnie znacznych nakładów
na kupioną nieruchomość, co spowodowało wydatny wzrost jej wartości w chwili
podziału.
W następstwie apelacji uczestnika, Sąd Okręgowy w J. postanowieniem z
dnia 27 listopada 2003 r. zmienił zaskarżone orzeczenie i oddalił wniosek,
orzekając o kosztach postępowania.
Końcową część postanowienia (pkt. III) ma następującą treść: „zwrócić akta
Sądowi Rejonowemu do rozpoznania wniosku wnioskodawczyni z dnia 29.V.2003 r.
3
(k.177) o rozliczenie nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny
uczestnika”.
Sąd II instancji zakwestionował – jako wadliwy – pogląd Sądu Rejonowego
w kwestii niemożności nabycia rzeczy do majątku odrębnego w czasie trwania
wspólności ustawowej i ustalił, że nieruchomość położona w P. weszła w trybie
surogacji (art. 33 pkt. 3 k.r.o.) do majątku odrębnego uczestnika. Na zakup
nieruchomości zostały bowiem przeznaczone środki pieniężne pochodzące
z darowizny ojca – J.P.; nie tylko kwota 26 000 zł, lecz także równowartość sum
dewizowych w kwocie 15 658 zł. Doprowadziło to do oddalenia wniosku o podział
majątku wspólnego. Pozostały jednak nie rozliczone nakłady z majątku wspólnego
na majątek odrębny (nieruchomość) uczestnika, dlatego Sąd Okręgowy zalecił
rozpoznanie wniosku J.M. w tym zakresie, zgłoszonego na rozprawie w dniu 29
maja 2003 r.
W kasacji wnioskodawczyni domagała się zmiany, bądź uchylenia
postanowienia odwoławczego w całości.
Skarżąca powołała się na naruszenie prawa notarialnego przez błędną
wykładnię art. 888 i 890 k.c., a także na naruszenie przepisów procesowych,
a mianowicie art. 233 § 1, 316, 328 § 2 , 382, 386, 386 § 1 i 4, 518 i 567 k.p.c. oraz
art. 45 k.r.o.
Wnioskodawczyni zakwestionowała skuteczność darowizn dokonanych
przez J.P. z racji „braku dodatkowego oświadczenia darczyńcy zobowiązującego go
do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”.
Zarzuciła też pominięcie rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek
odrębny uczestnika i wydanie niezgodnego z procedurą orzeczenia „zwracającego
akta sprawy celem rozliczenia tych nakładów”. Nie zgodziła się również z oceną
materiału dowodowego dokonaną w postępowaniu apelacyjnym.
W uzasadnieniu kasacji zamieszczona została ponadto sugestia,
iż sędziowie Sądu Okręgowego w J. powinni się wyłączyć od orzekania w sprawie z
udziałem wnioskodawczyni, zatrudnionej w okręgu tego Sądu, jako aplikant oraz
asesor sądowy (art. 49 i 51 k.p.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Sugestia o potrzebie wyłączenia się sędziów Sądu Okręgowego w J. z racji
przejściowego zatrudnienia J.M. w okręgu tego Sądu, jako aplikanta i asesora
sądowego jest niezrozumiała. Jeżeli sędziowie orzekający nie skorzystali z art. 51
k.p.c., to oznacza, że nie wystąpiły przesłanki z art. 49 k.p.c. Brak jest racjonalnych
argumentów uzasadniających istnienie tych przesłanek.
W postępowaniu nieprocesowym kasacja przysługuje od postanowienia co
do istoty sprawy oraz od postanowienia w przedmiocie odrzucenia wniosku
i umorzenia postępowania nieprocesowego (art. 5191
§ 1 k.p.c.). Zamieszczone
w punkcie trzecim zaskarżonego postanowienia orzeczenia o zwrocie akt celem
rozpoznania wniosku o rozliczenie nakładów z majątku wspólnego na majątek
odrębny uczestnika nie należy do tych rozstrzygnięć, przeto kasacja w tej części
jest niedopuszczalna i podlega odrzuceniu (art. 3937
§ 2 k.p.c. w związku z art. 13 §
2 k.p.c.). Należy nadmienić, iż nie istnieją przeszkody procesowe w rozpoznaniu
wniosku J.M. (k.177), przewidziane w art. 618 § 3 k.p.c. (w związku z art. 567 § 3
k.p.c. i art. 688 k.p.c.), aktualizujące się tylko po dokonaniu sądowego podziału
dorobku (pozytywnego).
Merytoryczny zakres rozpoznania kasacyjnego koncentruje się
w konsekwencji na problemie przynależności (nieprzynależności) nieruchomości
położonej w P. do majątku dorobkowego. W tej mierze Sąd Okręgowy zasadnie
skorygował błędny pogląd Sądu I instancji o rzekomej niemożności nabycia rzeczy
do majątku odrębnego w czasie trwania wspólności ustawowej. Pozytywna
możliwość wynika bowiem wprost z ustawy, m.in. w przypadku surogacji (art. 33
pkt. 3 k.r.o.)
Sąd Okręgowy dokonał odmiennej oceny dowodów i ustalił, że uczestnik
skutecznie kupił nieruchomość do majątku odrębnego w całości za środki pieniężne
darowane mu przez ojca (art. 33 pkt. 3 k.r.o.). Sąd ten miał procesowe uprawnienie
do dokonania takich ustaleń (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
1999 r., III CZP 59/98 - OSNC 1999, z. 7 - 8, poz. 124, mającą moc zasady
prawnej).
Sąd Najwyższy może kwestionować ustalenia faktyczne w sytuacji wyjątkowej,
a taka w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi. Co więcej, ustalenia dokonane
5
w postępowaniu apelacyjnym są bardziej wszechstronne i przekonywujące, bo
opierają się na dokumentach, a także na rozważeniu całego kontekstu
sytuacyjnego związanego z nabyciem nieruchomości w dniu 22 kwietnia 1996 r.
Zakup do majątku odrębnego uczestnika był świadomą decyzją, poprzedzoną
konsultacją prawną notariusza, znajdującą odzwierciedlenie w akcie notarialnym.
Wskazane zostały środki nabycia pochodzące z darowizny J.P. Łatwo było
podważyć ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy, bo Sąd ten błędnie
ocenił prawo materialne i w konsekwencji ograniczył zakres postępowania
dowodowego. Nie są więc uzasadnione zarzuty zgłoszone w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej (art. 3931
pkt. 23 k.p.c.).
Nie są również zasadne zarzuty prawnomaterialne, mające podważyć
dojście do skutku darowizny. Została ona bezspornie wykonana, zatem
wystarczające były czynności konkludentne (art. 890 § 1 k.c.).
Co więcej, treść aktu notarialnego zaświadcza, że nabycie nastąpiło do majątku
odrębnego uczestnika, czyli środki pieniężne J.P., darowane przezeń synowi,
ograniczyły majątek darczyńcy na rzecz obdarowanego (art. 888 § 1 k.c.). Zarzuty
kasacyjne w tej mierze nie mogły być nigdy skuteczne, bo sugerowane niedojście
do skutku darowizny oznaczałoby nabycie nieruchomości przez J.P. w całości,
bądź do współwłasności z synem. Należy podkreślić, że wnioskodawczyni nie
składała apelacji, a więc nie zakwestionowała dokonanego przez Sąd Rejonowy
ustalenia, iż J.P. darował synowi w dniu 20 marca 1996 r. kwotę 26 000 zł.
Należało zatem oddalić kasację w części pozostałej i orzec o kosztach
postępowania kasacyjnego (art. 39312
k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art.
520 § 2 k.p.c.).