Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 221/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 listopada 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa „L." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - następcy
prawnego E.P. i L.P. właścicieli Przedsiębiorstwa Handlowo - Usługowego „L."
przeciwko S.H.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 10 listopada 2004 r.,
kasacji pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 grudnia 2003 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i nie obciąża pozwanego S.H. kosztami
postępowania za instancję kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny oddalił – zaskarżonym wyrokiem – apelację pozwanego S.H.
i orzekł o kosztach procesu w oparciu o dokonane ustalenia faktyczne, z których
wynika, że dnia 16 maja 2000 r. strona powodowa sprzedała pozwanemu środek
do produkcji rolnej o nazwie Hydro NFK 16-16-16/B o wartości 47.726 zł. Nabywca
S.H. podpisał dokumenty magazynowe „Wz” własnym imieniem i nazwiskiem. Poza
tymi danymi odbiorcę towaru określono przez wskazanie jego miejsca
zamieszkania. Nawóz został dostarczony do magazynów firmy „M.”, której
członkiem zarządu był pozwany. Wystawione i wysłane dwie faktury VAT nr [...], na
kwotę 23.376 z. i nr [...], na kwotę 24.350 zł nie zostały przez pozwanego
podpisane. Dnia 5 sierpnia 2000 r. Spółka „M.” zapłaciła powodowi kwotę 23.376 zł
z adnotacją na poleceniu przelewu, iż płaci tytułem „Hydro NPK Wz Nr 2088”,
kolejna zapłata przez wymienioną Spółkę na rzecz strony powodowej wynosiła
kwotę 24.350 zł z adnotacją tytułem „Hydro NPK 16-16-16B/B 25 ton z dn.
17.05.2000 r.” Spółka „M.”, była zadłużona – z tytułu innych, wcześniejszych
dostaw, na kwotę 505.459,75 zł, strona powodowa – wobec braku oświadczenia, że
płaci za dług S.H. – zaliczyła dokonane wpłaty na najdalej wymagalny dług. Sądy
obu instancji wyraziły zapatrywanie, ze kontrahentem i dłużnikiem zbywcy w
odniesieniu do zawartej dnia 16 maja 2000 r. umowy był pozwany S.H., a nie
Spółka „M.”, i dlatego nie przysługiwały jej uprawnienia z art. 451 § 1 k.c., do
wskazania własnego długu, który chce zaspokoić spełniając dane świadczenie. Nie
istnieją też podstawy do przyjęcia wygaśnięcia wierzytelności na skutek spełnienia
świadczenia pieniężnego przez osobę trzecią (art. 356 k.c.).
Kasację złożył pozwany S.H.
Skarżący – bez wyodrębnienia podstaw kasacji – zaskarżonemu wyrokowi
zarzucił:
1) naruszenie prawa materialnego art. 451 § 1 k.c. w związku z art. 356 § 2 k.c.
poprzez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na
przyjęciu, że w wyniku zapłaty za towar w postaci nawozu Hydro NPK,
3
dokonanej przez spółkę „M.” sp. z o.o., nie zostały wykonane zobowiązanie
wobec powoda,
2) naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik
sprawy:
a) art. 386 § 2 k.p.c. poprzez nie uwzględnienie nieważności postępowania
przed sądem I instancji, polegającej na pozbawieniu strony pozwanej
możności dopozwania spółki „M.” wskutek naruszenia przepisów art. 485
k.p.c. w związku z art. 486 § 1 k.p.c. i art. 495 § 4 k.p.c. i zaniechanie
skierowania sprawy do rozpoznania w trybie zwykłym,
b) art. 381 k.p.c. poprzez przyjęcie, że pozwany powołuje nowy fakt polegający
na nieotrzymaniu faktur VAT, w sytuacji, gdy materiał sprawy wykazuje, że
powód nigdy nie przedstawił dowodu na okoliczność, że faktury te doręczył,
a pozwany od początku podnosił zarzut braku biernej legitymacji,
c) art. 382 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. i art. 232 k.p.c. poprzez
niewłaściwą ocenę dowodów zebranych w postępowaniu w I instancji
polegającą na przyjęciu, że:
- to na pozwanym spoczywał obowiązek wykazania, że faktury VAT nr [...] i
[...] nie zostały mu doręczone,
- o tym, kto był stroną umowy kupna nawozu sztucznego, może
decydować treść dokumentu wewnętrznego WZ, wytworzonego przez
powoda, oraz wystawiony na jego podstawie dokument rozliczeniowy
w postaci faktury VAT.
Wskazując na powyższe skarżący wnosił o:
uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku sądu I instancji i przekazanie
sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów
postępowania kasacyjnego jako części kosztów procesu.
Powodowe „L. ” Spółka z o.o. w złożonej odpowiedzi na kasacji wnosiło o jej
oddalenie z zasądzeniem kosztów procesu za instancję kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Najdalej idącym jest zarzut nieważności postępowania dotyczący
postępowania przed sądem pierwszej instancji, którego sformułowanie – jak
wyjaśnił autor kasacji – wskazujące na obrazę przez sąd odwoławczy art. 386 § 2
k.p.c. – zmierza do uwzględnienia stanowiska Sądu Najwyższego (powołanego
w kasacji) stwierdzającego, że instancja kasacyjna nie jest uprawniona do badania,
czy postępowanie przed sądem pierwszej instancji było dotknięte nieważnością,
której skarżący nie zarzucał w toku postępowania apelacyjnego. Jako przyczynę
nieważności postępowania wskazał skarżący, także w uzasadnieniu kasacji art. 379
pkt 5 k.p.c., który dotyczy szczególnie poważnych i rażących uchybień oraz
wadliwości postępowania ze strony sądu lub działań strony przeciwnej,
w następstwie których skarżąca strona pozbawiona została możności obrony swych
praw. Współzależność tego zarzutu od charakteru postępowania apelacyjnego jest
oczywista. Oczywistym jest zawarty w art. 378 § 1 zd. pierwsze k.p.c. nakaz
rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 392/01 –
OSNC 2004, nr 10, poz. 161 i powołane tamże dalsze orzecznictwo). Przyjęcie
w polskim procesie cywilnym modelu apelacji tzw. pełnej sprawia, że postępowanie
apelacyjne – chociaż jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym zachowuje
charakter postępowania rozpoznawczego (por. uzasadnienie uchwały składu
7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, mającej moc
zasady prawnej, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124).
Sąd pierwszej instancji ustalił, że kontrahentem transakcji dokonanej dnia
16 maja 2000 r., przedmiotem której był określony w pozwie środek do produkcji
rolnej, był pozwany S.H. i on jest wyłącznie biernie legitymowany w przedmiotowej
sprawie. Sąd Apelacyjny aprobował te ustalenia, co przesądzało o nie istnieniu
podstaw do zastosowania przepisów umożliwiających naprawienie błędów
niewłaściwego, podmiotowego określenia granic postępowania, bądź braku
legitymacji procesowej występującej po stronie pozwanej. Obszerne wywody
kasacji mające dowodzić, że następstwem uchybień w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym było pozostawienie pozwanego nadal w tym procesie jako
biernie legitymowanego nie przystają do niepodważonych ustaleń faktycznych
5
i okoliczności sprawy obejmujących także funkcję sprawowaną przez pozw. S.H.
we wskazywanej przez niego jako biernie legitymowanej Spółce „M.”.
W odniesieniu do zarzutów i przepisów mających wypełniać podstawę z art.
3931
pkt 2 k.p.c. należy wskazać, że podstawę ustaleń faktycznych, w Sądzie
drugiej instancji stanowi:
- materiał zebrany w toku postępowania w pierwszej instancji,
- materiał zebrany przez Sąd drugiej instancji oczywiście z zachowaniem
reguł przewidzianych w powołanym w kasacji art. 381 k.p.c. i 368 § 1 pkt
4 k.p.c. ograniczających dopuszczalność powołania nowych faktów
i dowodów, mających uzupełnić materiał zgromadzony w instancji niższej,
- fakty powszechnie znane (art. 213 § 1, 228 § 2 k.p.c.), fakty znane
sądowi z urzędu (art. 228 § 1 k.p.c.), fakty przyznane (art. 229 k.p.c.),
fakty nie zaprzeczone (art. 230 k.p.c.), domniemania prawne (art. 234
k.p.c.).
Strona powodowa w treści pozwu wskazała (k. 1) „…Faktury pozwanemu
wysłano pocztą i dlatego nie ma na nich podpisu pozwanego”.
Pozwany S.H. nie zaprzeczył w toku postępowania tego faktu, a dopiero w
apelacji (k. 83) zarzucił, że strona powodowa nie przedstawiła dowodu na tę
okoliczność.
Podzielić należy w całości odmowę prowadzenia w instancji odwoławczej
postępowania dowodowego co do zasadności tego twierdzenia celem włączenia go
do podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku.
Chybiona jest powzięta w kasacji próba wykazania, że strona pozwana zachowała
uprawnienie z art. 381 k.p.c. przez sam fakt zgłaszania zarzutu braku biernej
legitymacji procesowej. Oczywistym jest, że zarówno zgłaszany i argumentowany
innymi danymi i przesłankami wniosek o oddalenie powództwa, jak też wymieniony
zarzut braku legitymacji, nie może być taktowany, jako materiał dostarczony
Sądowi drugiej instancji i pozwalający bez naruszenia treści art. 381 k.p.c. pominąć
ograniczenia tam zawarte, które mają zapobiegać przesuwaniu punktu ciężkości
rozpoznania sprawy z sądu pierwszoinstancyjnego do sądu drugiej instancji oraz
6
przeciwdziałaniu przewlekłości postępowania. Sąd Apelacyjny nie przekroczył
swoich uprawnień. Zwalczający to stanowisko pomija nakaz konstytucyjny
rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji)
i jednoznaczne postanowienia zawarte w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r.
o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu
sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843). Stwarza to
także dla współuczestników postępowania sądowego (stron, uczestników
postępowania, pełnomocników i biegłych) nowe wymagania co do potrzeby
koncentrowania materiału procesowego. Istnienie tej świadomości wyklucza
posługiwanie się – w omawianym zakresie – argumentacją przytoczoną w kasacji.
Realizacja ostatnio powołanej ustawy wywołuje skutki nie tylko finansowe, lecz
przede wszystkim prestiżowe dla każdego sędziego sądu i wymiaru
sprawiedliwości.
Nie zasługują na uwzględnienie także dalsze zarzuty pozwanego,
zmierzające do podważenia ustaleń faktycznych, a dotyczące naruszenia art. 233
§ 1 k.p.c. i art. 232 k.p.c. przez niewłaściwą ocenę dowodów zebranych
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Jeżeli w kasacji zgłoszony został zarzut
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., to Sąd Najwyższy jako instancja kasacyjna nie
dokonuje powtórnej oceny, o której mowa w powołanym przepisie art. 233 § 1
k.p.c., lecz sprawdza, czy nie zostały przekroczone granice uprawnień osądu
sędziowskiego w tym przepisie określone. W orzecznictwie sądowym wskazane
zostały kryteria i sposób realizacji tych uprawnień (por. w szczególności
uzasadnienie orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1996 r.,
III CKN 8/96 – III CKN 1997, nr 3, poz. 30 i orz. z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN
1169/99 – OSNC 2000, nr 7-8, poz. 139 i z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN
17/2000 – OSNC 2000, nr 10, poz. 189). Odmienna interpretacja dowodów
wskazana w kasacji lub też, inne, korzystne dla skarżącego wnioski z tych
dowodów wyprowadzone, nie mogą przesądzać o wadliwości ustaleń faktycznych
przyjętych za podstawę orzeczenia.
Jak to już wskazano, Sąd orzekający przytoczył dostateczne uzasadnienie do
przyjęcia za prawdziwe twierdzeń strony powodowej zawartych w pozwie, których
strona pozwana nie zaprzeczyła (art. 230 k.p.c.). Skarżący nie wykazał, aby
7
zachodziły okoliczności wykluczające fakt wysłania faktur pocztą. Prawidłowość
ustaleń co do tego faktu i wniosków z niego wynikających nie została podważona.
Sąd orzekający nie miał obowiązku zbierania dalszych dowodów z urzędu, skoro
zebrany w sprawie materiał okazał się dostateczny do jej rozstrzygnięcia. Jest to
utrwalona linia orzecznictwa (por. m.in. orz. Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca
1980 r., I CR 75/80 – OSNCP 1981, nr 2-, poz. 36). Ostatnie zmiany k.p.c.,
poczynając od ustawy z dnia 1 marca 1996 r. (Dz.U. Nr 13, poz. 189) potwierdzają
kierunek zmierzający do zwiększenia kontradyktoryjności postępowania sądowego
i odpowiedzialności stron procesowych za wynik procesu cywilnego (por. art. 3
k.p.c.).
Dla oceny przez Sąd Najwyższy, rozpoznający kasację, trafności zarzutu
naruszenia – powołanych w kasacji przepisów – prawa materialnego miarodajny
jest niepodważony stan faktyczny sprawy, będący podstawą zaskarżonego wyroku.
Skoro kasacja zarzut naruszenia prawa materialnego opiera na przepisach
nieadekwatnych do tych ustaleń, to podstawa kasacji przewidziana w art. 3931
pkt 1
k.p.c. nie może być uznana za usprawiedliwioną (art. 39312
k.p.c.). Dlatego kasacja
podlega oddaleniu. O kosztach procesu za instancję kasacyjną orzeczono na
podstawie art. 39319
, 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 i 102 k.p.c. biorąc za
podstawę okoliczności ustalone przez Sąd Apelacyjny w postępowaniu
międzyinstancyjnym pozwalające na zastosowanie ostatnio wymienionego przepisu
w stosunku do pozwanego.
Z powyższych przyczyn i na podstawie przytoczonych przepisów orzeczono
jak w sentencji wyroku.