Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 90/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Józef Frąckowiak
Protokolant Bożena Nowicka
w sprawie z powództwa J.D. i E.D.
przeciwko S.W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 10 grudnia 2004 r.,
na rozprawie
kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 czerwca 2003 r., sygn. akt [...],
oddala kasację.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 4 czerwca 2003 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w N. z dnia 30 października 2002 r., oddalający powództwo
wytoczone przez J. i E. małż. D. przeciwko S.W. o zasądzenie kwoty 66 000 zł z
odsetkami ustawowymi tytułem zwrotu podwójnego zadatku w kwocie 12 000 zł i
kary umownej w kwocie 54 000 zł i zasądził od pozwanej na rzecz powodów kwotę
6 000 zł z odsetkami ustawowymi, a w pozostałej części oddalił apelację powodów.
Rozstrzygniecie to jest wynikiem ustaleń, według których powód jest
współwłaścicielem w 1/8 części nieruchomości zabudowanej położonej w N. przy
ul. S. 13 o pow. 0,025 ha. W dniu 26 marca 1999 r. strony zawarły umowę
przedwstępną sprzedaży udziału wynoszącego 7/8 części tej nieruchomości.
Pozwana, do której należał tylko udział wynoszący 3/8, zobowiązała się nabyć
przez zasiedzenie udział wynoszący 4/8 części nieruchomości. Cenę ustalono
na równowartość 60 000 USD. Powód zapłacił pozwanej zadatek odpowiadający
1 500 USD, podlegający zwrotowi jedynie w razie śmierci pozwanej, a pozwana,
w wypadku nie dojścia z jej winy do zawarcia umowy przyrzeczonej, zobowiązała
się zapłacić powodowi karę umowną w wysokości odpowiadającej 15 000 USD.
Strony uzgodniły, że umowa notarialna przenosząca własność udziałów w
nieruchomości zostanie zawarta do dnia 30 kwietnia 1999 r. Jeszcze w dniu
zawarcia umowy strony uzyskały informację od adwokata, że w tak krótkim czasie
jaki przewidziano w umowie, stwierdzenie zasiedzenia nie jest możliwe. Pozwana
nie spełniła wówczas żądania powoda zwrotu zapłaconego zadatku. Pod koniec
kwietnia 1999 r. powód, utrzymując, że umowa została rozwiązana, ponownie
zażądał od pozwanej zwrotu zadatku. Wówczas pozwana wyraziła zgodę na
rozwiązanie umowy i zwrot zadatku, ale do zwrotu tego nie doszło. Pismem z dnia
30 kwietnia 1999 r. powodowie zwrócili się do pozwanej z nową ofertą nabycia
udziału wynoszącego 3/8 części nieruchomości za równowartość 22 500 USD,
ale pozwana nie przyjęła tej oferty. Ustalenia te, jedynie częściowo oparte zostały
na tekście pisemnym umowy przedwstępnej i piśmie powodów z dnia 30 kwietnia
3
1999 r., w pozostałej części ich podstawę stanowią zeznania świadków i stron.
Oceniając zebrany w sprawie materiał Sąd Apelacyjny uznał, że umowa
przedwstępna z woli obu stron została rozwiązana, wobec czego powodowie mogą
żądać od pozwanej jedynie zwrotu zadatku (art. 394 § 3 k.c.) i nie ma podstawy do
zasądzenia na ich rzecz kary umownej.
Wymieniony na wstępie wyrok w części oddalającej apelację zaskarżyli
kasacją powodowie. Podstawę kasacji stanowi naruszenie prawa materialnego
przez nie zastosowanie art. 77 i 74 § 1 i 2 k.c. i błędne zastosowanie art. 66 § 1 k.c.
w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 14 lutego 2003 r., a także
naruszenie przepisów postępowania, a to art. 232, 233 § 1, art. 236, 246 k.p.c.,
art. 74 § 1 i 2 k.c., art. 328 § 2 oraz art. 382 k.p.c. przez przeprowadzenie dowodu
z przesłuchania stron na okoliczność, że strony zgodnie rozwiązały umowę
przedwstępną. Skarżący wnieśli o zmianę wyroku Sądu Apelacyjnego oraz wyroku
Sądu pierwszej instancji i uwzględnienie powództwa w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ze względu na czas dokonywania czynności prawnych, których dotyczy
rozpoznawana sprawa, mają do nich zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego
w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. (Dz. U.
Nr 49, poz. 408).
Stosownie do art. 77 k.c. rozwiązanie za zgodą obu stron umowy zawartej na
piśmie powinno być stwierdzone pismem. Nie dochowanie formy pisemnej
nie powoduje w tym wypadku nieważności czynności (art. 73 § 1 k.c.), a wywiera
jedynie skutki w sferze dowodowej. Stosownie do art. 74 § 1 k.c. nie jest wówczas
dopuszczalny dowód ze świadków, ani dowód z przesłuchania stron na fakt
dochowania czynności chyba, że zachodzą okoliczności wymienione w art. 74 § 2
k.c. Na płaszczyźnie procesowej kwestii tej dotyczy art. 246 k.p.c. W sytuacji,
gdy ustawa lub umowa stron wymaga dla czynności prawnej zachowania formy
pisemnej, przepis ten dopuszcza przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków
lub z przesłuchania stron tylko w wypadkach przewidzianych w tym przepisie,
a jeżeli forma pisemna była zastrzeżona tylko dla celów dowodowych – także
w wypadkach określonych w art. 74 § 2 k.c. Jeżeli nie zachodzi wypadek
4
wymieniony w art. 246 k.p.c. (wprost lub w art. 74 § 2 k.c., do którego on odsyła),
przeprowadzenie dowodu ze świadków i z przesłuchania stron stanowi zatem
uchybienie procesowe. Kodeks postępowania cywilnego ogranicza jednakże
możność powoływania się przez strony na takie uchybienia. Według art. 162 k.p.c.
strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym
posiedzeniu zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc
o wpisanie zastrzeżenia do protokołu; stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła,
nie przysługuje prawo powoływania się na takie uchybienia w dalszym toku
postępowania chyba, że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd
powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo, że strona uprawdopodobni,
iż nie zgłosiła zastrzeżenia bez swojej winy. Powodowie nie zgłosili w czasie
i w sposób przewidziany w powołanym przepisie zastrzeżenia
co do przeprowadzenia dowodu ze świadków i z przesłuchania stron
na okoliczność rozwiązania za zgodą obu stron umowy przedwstępnej i nie podjęli
nawet próby uprawdopodobnienia, iż nie zgłosili takiego zastrzeżenia bez swojej
winy. Przeprowadzenie dowodu z naruszeniem art. 246 k.p.c. nie jest uchybieniem
przepisom postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę
z urzędu. Na takie naruszenie przepisów postępowania, nawet jeżeli uchybienie to
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3931
pkt 2 k.p.c.), powodowie
nie mogą więc skutecznie powoływać się w kasacji.
Przeprowadzenie przez sąd pierwszej instancji dowodu z przesłuchania
stron, o co nie wnosiła żadna ze stron, nie stanowi naruszenia art. 232 k.p.c.
Stosownie do tego przepisu sąd może bowiem dopuścić dowód nie wskazany przez
strony.
Wytknięta w kasacji wadliwość postanowienia dowodowego sądu pierwszej
instancji dotyczącego dopuszczenia dowodu z przesłuchania stron (art. 236 k.p.c.)
nie wskazuje na uchybienie, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
To samo odnosi się do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., skierowanego
pod adresem uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Uzasadnienie to daje bowiem
możliwość poddania kontroli kasacyjnej (w granicach jej podstaw) tego wyroku.
5
Brak złożonego w stosownym czasie zastrzeżenia stron
co do przeprowadzenia przez sąd pierwszej instancji dowodu z zeznań świadków
i przesłuchania stron na okoliczność rozwiązania za zgodą oby stron umowy
przedwstępnej (art. 162 k.p.c.), nakazywał sądowi drugiej instancji orzekanie
w sprawie przy uwzględnieniu tych dowodów i czyniąc tak Sąd Apelacyjny
nie naruszył art. 382 k.p.c. Zarzucając temu Sądowi naruszenie art. 233 § 1 k.p.c.
skarżący nie odnieśli tego zarzutu do przesłanek oceny dowodów określonych
w tym przepisie, a więc w istocie zarzut ten nie stanowi zarzutu naruszenia
wymienionego przepisu.
Według art. 74 § 2 k.c. ograniczenia dowodowego polegającego
na niedopuszczalności przeprowadzenia dowodu ze świadków lub z przesłuchania
stron na fakt dokonania czynności nie stosuje się m.in. wówczas, gdy obie strony
wyrażą zgodę na przeprowadzenie takich dowodów. Jak powszechnie przyjmuje
się, zgoda taka nie musi być wyrażona w wyraźnie złożonym oświadczeniu woli,
ale może być także dorozumiana. Może w szczególności wynikać z tego, że strona
powołuje dowód ze świadków lub przesłuchania stron na fakt dokonania czynności,
nie sprzeciwia się wnioskowi drugiej strony o przeprowadzenie takich dowodów
albo też nie zgłasza zastrzeżeń co do przeprowadzenia ich przez sąd (art. 162
k.p.c.). W rozpoznawanej sprawie mamy do czynienia z ostatnią z wymienionych
sytuacji, co pozwalało na przyjęcie dorozumianej zgody stron na przeprowadzenie
dowodów ze świadków i z przesłuchania stron na fakt rozwiązania za zgodą obu
stron umowy przedwstępnej. Sprawia to, że zarzut naruszenia prawa materialnego
– art. 74 § 1 i 2 k.c. także nie może być uznany za zasadny.
Zarzut naruszenia art. 66 § 1 k.c. kasacja odnosi do oceny pisma powodów
z dnia 30 kwietnia 1999 r., skierowanego do pozwanej. W związku z tym zarzutem
należy stwierdzić, że gdyby nawet pismo to – jak twierdzą skarżący – nie stanowiło,
oferty zawarcia nowej umowy, co mogłoby świadczyć o zasadności tego zarzutu,
nie wykluczało to ustalenia poczynionego w związku z oceną innych dowodów
zebranych w sprawie, iż powodowie w piśmie tym wyrazili zgodę na rozwiązanie
umowy przedwstępnej. Wadliwość takiej oceny mogła być zwalczana za pomocą
zarzutu naruszenia art. 65 § 1 k.c. Podstawą rozpoznawanej kasacji nie jest jednak
naruszenie tego przepisu.
6
Skoro z przytoczonych względów kasacja okazała się nie mieć
usprawiedliwionych podstaw, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).