Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 235/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSN Jan Górowski
Protokolant Anna Jasińska
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej "P."
przeciwko Bank […] Spółce Akcyjnej
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 14 grudnia 2004 r.,
kasacji strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 maja 2003 r., sygn. akt […],
oddala kasację i nie obciąża powódki kosztami postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Spółdzielnia Mieszkaniowa „P." domagała się ustalenia, że jest nadal
związana z pozwaną Bankiem S.A. § 4 ust. 2 umowy z dnia 16 czerwca 1989 r. o
następującym brzmieniu: „Wysokość rat kwartalnych ustala spółdzielnia
mieszkaniowa na zasadach określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia
30 grudnia 1988 r.".
Wyrokiem z dnia 2 września 2002 r., Sąd Okręgowy w G. oddalił powództwo,
ustalając, że w dniu 16 czerwca 1989 r. strony zawarły umowę kredytu bankowego,
która miała zostać przeznaczona na wzniesienie budynków mieszkalnych
wielorodzinnych w G. Strony postanowiły, że spłata kredytu nastąpi na warunkach
określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1988 r. w sprawie
ogólnych zasad udzielania kredytu bankowego na cele mieszkaniowe. Umowa była
czterokrotnie zmieniana, gdyż podwyższano kwotę kredytu. Żadna ze zmian nie
dotyczyła zasad i warunków spłaty kredytu. W 2001 r. pozwany Bank wezwał
powódkę do uiszczenia kwoty 44.111, 96 zł jako uzupełnienie raty kredytu za trzeci
kwartał 2001 r. Poinformował, że wysokość należnych rat ustalono w oparciu o tzw.
metodę ilorazową wprowadzoną art. 11 ustawy z dnia 30 listopada 1995 r.
o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych, refundacji
bankom wypłaconych premii gwarancyjnych oraz zmianie niektórych ustaw.
Powódka nie uiściła tak obliczonej raty kredytu.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo wskazując na brak interesu
prawnego po stronie powódki. Uznał, że ma ona możliwość wystąpienia
z powództwem opozycyjnym (art. 840 § 1 k.p.c.). Ponadto zauważył, że także
merytorycznie powództwo nie zasługuje na uwzględnienie. Przyjął, że od chwili
wejścia w życie art. 11 ustawy z 1995 r. przepis ten znajduje zastosowanie do
istniejących umów kredytowych. Jeżeli bowiem ustawa nowa nie reguluje
odmiennie zakresu obowiązywania określonych przepisów, do trwających
stosunków prawnych znajdują zastosowanie przepisy ustawy nowej. Powołał się na
uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 grudnia 1997 r., K 22/96
3
(OTK 1997, nr 5-6, poz. 71), w którym Trybunał wskazał, że w szczególnych
okolicznościach dopuszcza się ingerencję ustawodawcy w treść ukształtowanych
stosunków prawnych, w tym też umów kredytowych.
Apelacja powódki została przez Sąd Apelacyjny oddalona. Sąd ten wskazał
jedynie na nietrafność stanowiska Sądu pierwszej instancji, że powódka nie ma
interesu prawnego uzasadniającego wytoczenie powództwa o ustalenie. Podzielił
natomiast stanowisko dotyczące dopuszczalności ingerowania przez ustawodawcę
w treść ukształtowanych stosunków prawnych. Za trafny uznał także pogląd
o stosowaniu zasady bezpośredniego działania nowej ustawy do umowy kredytu.
Za takim stanowiskiem przemawiają art. XXVII § 1, art. XXVIII , XLI § 1, art. XLVIII
i art. L p.w.k.c. Bez znaczenia pozostaje okoliczność, że w art. L p.w.k.c. umowa
kredytu nie została wymieniona.
Kasacja powódki oparta została na podstawie naruszenia prawa
materialnego (art. 3931
pkt 1 k.p.c.). Podnosi się w niej zarzut naruszenia art. 11
ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 1995 r. o pomocy państwa w spłacie niektórych
kredytów mieszkaniowych przez jego zastosowanie do umów kredytowych
zawartych wcześniej; art. L p.w.k.c oraz art. 5 k.c. przez jego niezastosowanie.
W odpowiedzi na kasację pozwany Bank wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie podstawowym zagadnieniem jest dopuszczalność
stosowania reguł spłaty kredytów mieszkaniowych wynikających z ustawy z dnia
30 listopada 1995 r. o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów
mieszkaniowych, udzielaniu premii gwarancyjnych oraz refundacji bankom
wypłaconych premii gwarancyjnych (Dz.U. nr 5, poz. 32; tekst jedn. Dz.U. z 2003 r.,
nr 119, poz. 1115 ze zm.) do umów kredytowych zawartych przed wejściem w życie
ustawy, tj. przed dniem 1 stycznia 1996 r. W toku sprawy zostały bowiem
zaprezentowane dwa rozbieżne poglądy: zgodnie z pierwszym, prezentowanym
przez powódkę, przepisy wskazanej ustawy znajdują zastosowanie jedynie do
umów zawartych po jej wejściu w życie; według drugiego, wyrażonego przez oba
Sądy orzekające, zastosowanie znajduje zasada bezpośredniego działania ustawy
nowej. Dla uzasadnienia swego stanowiska Sądy odwołały się do treści art. L
4
p.w.k.c.
Dla rozstrzygnięcia przedstawionej kontrowersji niezbędne jest sięgnięcie
w pierwszej kolejności do przepisów ustawy z 1995 r. Wprawdzie bowiem wyrokiem
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 grudnia 1997 L, K 22/96 (OTK ZU 1997, nr 5-
6, poz. 71) art. 11 ustawy o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów
mieszkaniowych (…) został uznany za niezgodny z art. 2 Konstytucji RP ponieważ
przez wejście w życie z mocą wsteczną oraz brak odpowiedniego okresu
przygotowawczego narusza wynikające z zasady demokratycznego państwa
prawnego zasady pewności prawa, zaufania obywateli do państwa i niedziałania
prawa wstecz, ale wyrok ten został oddalony przez Sejm. Zaś, jak wskazał Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 29 kwietnia 2003 r., V CKN 143/01 (nie publ), chociaż
orzeczenie o niezgodności ustawy z Konstytucją ma nieodwracalny skutek i ustala
po stronie wszystkich organów obowiązek traktowania go jako niekonstytucyjnego,
a odrzucenie orzeczenia Trybunału przez Sejm nie prowadzi do konwalidacji
przepisu, to jednak niekonstytucyjny przepis pozostaje w systemie prawa, nie
zostaje pozbawiony mocy obowiązującej.
Z treści samego art. 11 ustawy z 30 listopada 1995 r., a także innych
uregulowań nie wynika wprost, czy znajduje on zastosowanie do umów
kredytowych zawartych przed dniem 1 stycznia 1996 r. Odwołać się jednak należy
do celu, jaki ustawodawca zamierzał osiągnąć. Celem tym było uporządkowanie,
a także urealnienie zasad spłaty kredytów mieszkaniowych, w odniesieniu do
których państwo przyjęło na siebie obowiązek pomocy wyrażający się przejściowym
wykupieniem ze środków budżetu odsetek od kredytów mieszkaniowych,
umorzeniem części zadłużenia kredytobiorców z tytułu przejściowego wykupienia
odsetek od kredytów mieszkaniowych, a także wykupieniem ze środków budżetu
państwa części zadłużenia kredytobiorców z tytułu skapitalizowanych odsetek.
Z tych tytułów następowały rozliczenia z bankiem dokonywane przez ministra
właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej (art.
4 ustawy).
Takie założenia ustawodawcy pociągają za sobą konieczność ingerencji
w istniejące już umowy kredytowe. Ingerencja taka może być uzasadniona, jak
5
wskazał Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu powoływanego wyroku z dnia
17 grudnia 1997 r., K 22/96, gdy wymaga tego konieczność utrzymania równowagi
budżetowej i zdolności państwa do wywiązywania się ze swoich podstawowych
obowiązków. Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie może przy tym prowadzić
do przejściowego pogorszenia sytuacji materialnej członków spółdzielni
mieszkaniowych.
W sprzeczności z powyższym stanowiskiem nie pozostają reguły tzw. prawa
międzyczasowego, określające czasowe granice obowiązywania norm prawnych.
Zgodnie z powszechnie przyjętym poglądem, zbiór takich zasad, w braku odrębnej
ustawy, zawarty został w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy
wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 94 ze zm.). Przyjmuje się
w związku z tym, że uregulowania tam zawarte należy odnosić nie tylko do kodeksu
cywilnego, ale także do przepisów innych ustaw regulujących stosunki
cywilnoprawne, chyba że co innego wynika z przepisów przechodnich
wspomnianych ustaw.
Trafnie zatem Sąd Apelacyjny odwołał się do art. L p.w.k.c. Z przepisu tego
można bowiem wywieść zasadę, że do umownych stosunków prawnych
o charakterze ciągłym bezpośrednie zastosowanie znajduje ustawa nowa.
Wprawdzie przepis ten nie wymienia umowy kredytowej, ale należy mieć na
uwadze, że jego uregulowanie obejmuje stosunki ciągłe wykreowane zawarciem
jednej z umów unormowanych w kodeksie cywilnym (kontraktacja, najem,
dzierżawa, rachunek bankowy, ubezpieczenie, renta, dożywocie). Kodeks cywilny
nie zawiera przepisów dotyczących umowy kredytowej, a więc nie było możliwe
wymienienie tej umowy w art. L p.w.k.c. Nie pozbawia to jednak zasadności
twierdzenia, że do stosunków o charakterze ciągłym zastosowanie znajduje zasada
bezpośredniego działania ustawy nowej.
Z powyższego wynika, że nie znajdują uzasadnienia zawarte w kasacji
powódki zarzuty naruszenia art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 1995 r. oraz
art. L p.w.k.c. Co zaś tyczy zarzutu naruszenia art. 5 k.c. przez jego nie
zastosowanie to należy przypomnieć, iż przepis ten pozwala odmówić ochrony
osobie, która wykonuje swoje prawo podmiotowe w sposób sprzeczny z zasadami
6
współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.
W rozpoznawanej sprawie to nie pozwany Bank domagał się ochrony swoich praw
podmiotowych, a więc nie było żadnych podstaw, aby odwołać się do konstrukcji
nadużycia prawa.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację jako pozbawioną
usprawiedliwionych podstaw (art. 39312
k.p.c.). O kosztach orzeczono zgodnie
z art. 102 k.p.c.