Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 391/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. B.
przeciwko D. B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 stycznia 2005 r.,
kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 października 2003 r., sygn.
akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego jej rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za instancję
kasacyjną.
Uzasadnienie
Oddalając powództwo o zwrot przedmiotu pożyczki w kwocie 333.000 marek
niemieckich – Sąd Okręgowy stwierdził, że powód K. B. nie udowodnił, aby udzielił
pozwanej D. B. pożyczki. Wniosek ten poprzedzony został ustaleniami obrazującymi
wysokość poniesionych wydatków na zakup dwóch nieruchomości w M. i kosztów
2
odbudowy oraz remontu zabudowań znajdujących się na tych nieruchomościach, a
także odniesieniu tych kosztów do zasobów i środków finansowych, którymi
dysponowały strony w okresie zakupu nieruchomości i czynionych na nie nakładów.
W uwzględnieniu apelacji powoda Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i
uwzględnił powództwo do wysokości 170.260,20 euro z odsetkami i kosztami procesu.
Powołując się na zeznania przesłuchanych w instancji apelacyjnej świadków J. K., R. Ś.,
A. S., stron oraz dowód z nagranej na taśmie magnetofonowej rozmowy telefonicznej J.
K. z pozwaną D. B. – Sąd Apelacyjny stwierdził, że materiał dowodowy pozwolił na
ustalenie, iż powód od lipca 1997 r. do października 1998 r. pożyczył pozwanej kwotę
333.000 marek niemieckich. Pieniądze te zostały przeznaczone na zakup i remont
nieruchomości położonych w M. Były one przekazywane sukcesywnie pozwanej, która 2
listopada 1998 r. wystawiła pisemne pokwitowanie na pobraną kwotę 333.000 DEM.
Nastąpiło to w wyniku pogarszających się stosunków małżeńskich między stronami,
które zawarły związek małżeński dnia 12 lipca 1997 r. Powód K. B. wykazał – w ocenie
Sądu Apelacyjnego, że dysponował wystarczającymi środkami finansowymi
pozwalającymi mu na udzielenie żonie D. B. pożyczki w takiej wysokości. Pozwana
natomiast nie zdołała udowodnić, ze jej sytuacja materialna pozwalała na zakup i remont
nieruchomości z własnych środków.
Kasację złożyła pozwana D. B. i z powołaniem się na obie podstawy z art. 3931
k.p.c. zarzuciła naruszenie prawa materialnego tj. art. 29 ustawy z dnia 12 listopada
1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe, art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o
skutkach wprowadzenia w niektórych państwach członkowskich Unii Europejskiej
wspólnej waluty euro, poprzez jego zastosowanie w sytuacji gdy ustalony przez Sąd
termin zwrotu pożyczki przypadał przed dniem 31 grudnia 2001 r., a zobowiązanie
pieniężne z umowy pożyczki powinno być spełnione nie na terytorium Polski, ale w
miejscu zamieszkania wierzyciela tj. w Republice Federalnej Niemiec, art. 58 § 1 k.c. w
zw. z art. 358 § 1 k.c. poprzez jego zastosowanie i uznanie za ważną umowę pożyczki
zawartą między stronami w obcej walucie.
Nadto skarżąca zarzuciła naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez rażące
przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na uznaniu, iż pozwana na
zakup i remont nieruchomości zakupionych za kwotę 88.000 zł otrzymała od powoda
kwotę 693.936,50 zł.
Wskazując na powyższe wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego jej rozpoznania przy uwzględnieniu
3
kosztów postępowania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie
apelacji powoda.
Powód K. B. wnosił o oddalenie kasacji z zasądzeniem kosztów procesu za
instancję kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zważywszy, że zastosowanie przepisów prawa materialnego może nastąpić tylko
w odniesieniu do prawidłowo ustalonego i niepodważonego stanu faktycznego, który jest
kwestionowany i podważany przez stronę pozwaną w kasacji z powołaniem się na
przepisy k.p.c. mające wypełniać podstawę z art. 3931
pkt 2 tego kodeksu – to
niezbędnym jest i to w pierwszej kolejności odniesienie się do wywodów i zarzutów
kasacji opartych na przewidzianej w art. 3931
pkt 2 k.p.c. podstawie kasacji. Ponieważ
kasacja skierowana jest na wykazanie wadliwości ustaleń stanowiących podstawę
faktyczną zaskarżonego wyroku należy wskazać, że na podstawę tych ustaleń składają
się następujące elementy:
- materiał zebrany w toku postępowania w pierwszej instancji
- materiał zebrany przez sąd drugiej instancji z zachowaniem reguł przewidzianych w
art. 381 i 368 § 1 pkt 4 k.p.c. ograniczających dopuszczalność powołania nowych
faktów i dowodów, uzupełniający materiał zgromadzony w instancji niższej,
- fakty powszechnie znane (art. 213 § 1, 228 § 2 k.p.c.), fakty znane sądowi z urzędu
(art. 228 § 1 k.p.c.), fakty przyznane (art. 229 k.p.c.), fakty niezaprzeczone (art. 230
k.p.c.) i domniemania prawne (art. 234 k.p.c.).
Nowe, własne ustalenia sądu odwoławczego powinny stanowić wynik oceny
sprawy pod kątem faktów i dowodów, które pojawiły się dopiero przed tym sądem
z uwzględnieniem jednakże materiału procesowego zebranego i ocenionego przez sąd
pierwszej instancji (art. 233 § 1 k.p.c. i uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98 – OSNC 1999 nr 7-8, poz.
124).
Powołany przepis art. 233 § 1 k.p.c. nakłada, także na sąd drugiej instancji (art.
391 § 1 k.p.c.) obowiązek wszechstronnego rozważenia zebranego materiału
dowodowego a także – w myśl powołanych powyżej przepisów – ustosunkowania się do
argumentacji, którą kierował się – przy ocenie dowodów – Sąd pierwszej instancji. W
razie zaistnienia rozbieżności, niezbędnym minimum jest wskazanie przez sąd drugiej
instancji wadliwości, którymi dotknięte są ustalenia bądź ocena wyrażona przez sąd
pierwszej instancji (por. m. in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia
4
2000 r., II CKN 924/98 – OSNC 2000 nr 11, poz. 207). W rozpoznawanej sprawie
niespornym wydaje się fakt, że dokument na który powołuje się powód K. B. stanowi
potwierdzenie uprzednio wydatkowanych kwot przeznaczonych – według twierdzeń
powoda – na nabycie, odbudowę bądź remont budynków na zakupionej przez D. B.
nieruchomości położonej w M. Jednakże powód poza wskazaniem dwóch wpłat na
zakup nieruchomości nie wskazał i przytoczył innych wpłat do wysokości spornej kwoty,
a został on określony jako pozbawiony skłonności do obdarowywania pozwanej i
wykazywaną dbałością o uzyskanie pokwitowania udzielonych jej pożyczek. Takich
pokwitowań na poszczególne kwoty – wpłacane jak stwierdza pożyczkodawca – powód
nie przedstawił. Pokwitowanie jest zatem zbiorczym dokumentem, zawierającym – jak
można wnosić sumę udzielonych pożyczek, na przestrzeni od daty zakupu
nieruchomości do jej odbudowy i przeprowadzenia remontu. Pozwana D. B. nie
zaprzeczyła także, że „.. na remont środki łożyliśmy wspólnie”. Pokwitowanie,
stanowiące podstawę roszczenia powoda, nie zawiera elementów pozwalających na
odtworzenie danych związanych ze świadczeniem powoda na rzecz tej – wspólnej
zdaniem pozwanej – inwestycji. Nie przedstawił powód w toku procesu sposobu
ustalenia, czy wyliczenia tej spornej kwoty, ani też bliższych okoliczności złożenia przez
pozwaną podpisu potwierdzającego pobranie całej spornej kwoty. Sąd Okręgowy
analizował – przedstawiane sposób rozbieżny – możliwości płatnicze i źródła dochodów,
każdej ze stron wskazując, że powód pobranymi ze swojego konta DM zaspokajał
potrzeby swojej rodziny. Sąd Okręgowy nie wyłączył udziału finansowego powoda w
prowadzonej inwestycji na nieruchomości w M.
Ustalenie Sądu Apelacyjnego, że pozwana nie zdołała udowodnić, że jej sytuacja
majątkowa pozwalała na zakup i remont nieruchomości z własnych środków nie da się w
pełni pogodzić z relacją tego Sądu o postawie pozwanej, która przyznawała, że
otrzymała od powoda różne kwoty na poczet zakupu i remont nieruchomości w M. To
ostatnie stwierdzenie pozostaje w zgodności z twierdzeniami pozwanej D. B. Kwoty te
nie zostały ustalone. Po stronie pozwanej nie zachodzi brak konsekwencji. Druga teza
Sądu Apelacyjnego jakoby powód wykazał, iż dysponował dostatecznymi środkami na
udzielenie żonie pożyczki w zasądzonej wysokości została sformułowana w oderwaniu
od ustaleń Sądu Okręgowego oraz wielkości ogółem poniesionych przez pozwaną
wydatków na podjętą inwestycję w M. Ustalenia i wyrażone oceny w zaskarżonym
wyroku nie pozwalają na odparcie zarzutu o naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c. Świadek A. S.
relacjonowała tylko o wysokości środków przeznaczonych na zakup i odbudowę
5
budynku a nie wysokości pożyczki, co potwierdziła przed Sądem Apelacyjnym. Zeznania
św. J. K. dotyczą – jak można wnioskować – tylko kwoty stanowiącej równowartość
zakupu nieruchomości. Zeznania zatem świadka R. Ś. stanowiące zdaniem Sądu
Apelacyjnego podstawę do uznania, że pozwana mówiła mu, iż pożyczała pieniądze od
męża nie mogły stanowić podstawy do ustalenia, że skarżąca otrzymała pożyczkę w
zasądzonej wysokości 333.000 DM ani też przesądzać o miejscu zawarcia tej umowy
pożyczki, co wiąże się z zarzutem naruszenia art. 29 prawa prywatnego
międzynarodowego. Jak to na wstępie podniesiono zarzuty dotyczące prawa
materialnego mogą być rozważane przez instancję kasacyjną tylko w odniesieniu do
ustalonego i niepodważonego stanu faktycznego, który w przedmiotowej sprawie został
skutecznie podważony w kasacji pozwanej D. B. (por. m. in. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 7 marca 1997 r., II CKN 18/97 – OSNC 1997, nr 8, poz. 112). Na marginesie należy
zauważyć, że skarżąca zarzucając naruszenie zasady walutowości (art. 358 k.c.) pomija
przepisy prawa dewizowego mogące wyłączać wymienioną zasadę walutowości, która
nie obowiązuje w zakresie zaciągania zobowiązań w walucie obcej nie wymagających
zezwolenia dewizowego.
Skoro podstawa kasacji przewidziana w art. 3931
pkt 2 k.p.c. okazała się
uzasadniona kasacja podlega uwzględnieniu (art. 39313
k.p.c.).