Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 414/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Tadeusz Żyznowski
w sprawie z powództwa Zakładu Opieki Zdrowotnej w K.
przeciwko Gminie Miejskiej K. - Miejskiemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 stycznia 2005 r.,
kasacji strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 16 grudnia 2003 r., sygn. akt VII Ca (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Powodowy Zespół Opieki Zdrowotnej w K. domagał się od pozwanej Gminy
Miejskiej w K. zwrotu kosztów leczenia dwóch osób bezdomnych, nie objętych
ubezpieczeniem zdrowotnym, z których jedna uległa wypadkowi i doznała urazu
czaszkowo - mózgowego, a druga nagle zachorowała i wymagała natychmiastowej
pomocy lekarskiej w warunkach leczenia szpitalnego.
Obydwie w/w osoby, mimo udzielenia im właściwej pomocy zmarły. Koszt ich
leczenia wyniósł kwotę 28.520; złotych.
2
Sąd Rejonowy w K. wyrokiem z dnia 16 września 2003 r. uwzględnił powództwo.
Uznał, że w świetle art. 10 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 26 listopada 1990 r. o pomocy
społecznej oraz art. 68 Konstytucji pozwana Gmina miała obowiązek pokrycia wydatków
na świadczenia zdrowotne osób bezdomnych i nieubezpieczonych, oraz nie mogła
skutecznie zasłonić się brakiem wyczerpania wymaganej procedury, przewidzianej w
przepisach o przyznawaniu świadczeń ze środków opieki społecznej. Zdaniem Sądu
Rejonowego, przyjęcie przeciwnego stanowiska prowadziłoby do wniosku, że ryzyko
udzielania świadczeń medycznych osobom bezdomnym i nieubezpieczonym obciąża
samofinansujące się zakłady opieki zdrowotnej, czego nie można akceptować.
W wyniku apelacji pozwanej Sąd Okręgowy w K. zaskarżonym wyrokiem zmienił
wyrok Sądu Rejonowego i powództwo oddalił. Uznał, że wbrew twierdzeniom powoda i
stanowisku Sądu pierwszej instancji przepisy art. 68 Konstytucji oraz art. 10 ust 2 pkt 3
ustawy o pomocy społecznej nie stanowiły źródła roszczenia osób bezdomnych o
przyznanie im przez gminę świadczeń pieniężnych na pokrycie kosztów leczenia ani
prawnej podstawy dochodzenia przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej od gminy
zwrotu poniesionych kosztów leczenia takich osób. Stwierdził też, że podstawą
uwzględnienia powództwa w niniejszej sprawie nie mógł być art. 752 k.c., ponieważ
ocena, że wykonując na rzecz pacjentów bezdomnych świadczenia zdrowotne zakład
opieki zdrowotnej podejmuje czynności faktyczne w interesie gminy i na jej rachunek,
wymagałaby przyjęcia, iż pacjenci ci mają co najmniej do gminy roszczenie
cywilnoprawne o zapewnienie kosztów leczenia. Zdaniem Sądu Okręgowego tego
rodzaju roszczenie osobie bezdomnej nie przysługuje.
Sąd Okręgowy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października
2002 r. III CKN 152/01 (nie publ.), w którym stwierdzono, że gmina może przyznać,
ubiegającej się o to osobie bezdomnej, świadczenie pieniężne na pokrycie kosztów
leczenia szpitalnego, ale wymagana jest do tego określona procedura w celu
wyjaśnienia sytuacji życiowej takiej osoby oraz wzięcie pod wzgląd możliwości
finansowych gminy; w każdym zaś razie z art. 10 ust 2 pkt 3 ustawy o pomocy
społecznej nie wynika obowiązek gminy przyznania we wszystkich przypadkach
określonych świadczeń, ani obowiązek zwrotu osobie trzeciej poniesionych przez nią
kosztów leczenia osoby bezdomnej.
W kasacji powód zarzucił powyższemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego
art. 752 k.c. w zw. z art. 10 ust 2 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy
społecznej (Dz. U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414 ze zm.), oraz art. 68 Konstytucji przez
3
błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w/w przepisy nie stanowią prawnej
podstawy roszczeń powoda. Wskazał, że publiczny zakład opieki zdrowotnej jest
jednostką samofinansującą, która uzyskuje wpływy za świadczenia medyczne od
Narodowego Funduszu Zdrowia w ramach określonych umów obejmujących osoby
ubezpieczone, lub od osób nieubezpieczonych z ich własnych środków. W przypadku
osoby nieubezpieczonej, będącej jednocześnie osobą bezdomną i nieposiadającą
środków na pokrycie kosztów leczenia, sfinansowanie wydatków zakładu opieki
zdrowotnej jest obowiązkiem gminy, co wynika wyraźnie z art. 10 ust 2 pkt 3 ustawy o
pomocy społecznej. Zdaniem skarżącego, obowiązku tego nie uchyla okoliczność, że
osoba bezdomna, z uwagi na nagłość zachorowania i pozostawanie w stanie
nieprzytomności, nie jest w stanie sama wystąpić do opieki społecznej; wówczas o
udzielenie pomocy finansowej na pokrycie kosztów leczenia może wystąpić zakład
opieki zdrowotnej, co wyraża się w formie dochodzenia zwrotu poniesionych kosztów
leczenia na podstawie art. 752 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Konstytucja RP w art. 68 ust 1 i 2 przewiduje, że każdy ma prawo do ochrony
zdrowia oraz, że obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne
zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków
publicznych, przy czym warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.
Powyższy przepis zawiera normę programową, tj. taką, która nakazuje realizację
określonego celu i skierowana jest do władzy publicznej bez wskazania jak konkretnie
kształtuje się sytuacja prawna obywatela, w stosunku do którego cel ma zostać
osiągnięty oraz jak ma się zachować obywatel, który tę swoją sytuację prawną chce
realizować. Charakter normy programowej ma także art. 10 ust 2 pkt 3 ustawy z dnia 29
listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz.U. nr 87, poz. 506), który, w brzmieniu
nadanym przez ustawę z dnia 18 lipca 1998 r. o zmianie ustawy o powszechnym
ubezpieczeniu zdrowotnym oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 117, poz. 756)
oraz ustawę z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z
funkcjonowaniem administracji publicznej (Dz. U. Nr 12, poz. 136), stanowi, że do zadań
własnych gminy z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowiązkowym należy
udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osób
bezdomnych i innych osób nie mających dochodu i możliwości ubezpieczenia się na
podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Także i ten przepis
nie stwarza po stronie osób bezdomnych i innych w nim określonych praw
4
podmiotowych mogących stanowić źródła roszczeń przeciwko gminie lecz wskazuje
tylko cel podlegający realizacji przez władzę samorządową. Gdy się ponadto zważy, że
powyższy przepis nie zawiera sformułowania w rodzaju „osobie bezdomnej przysługuje
świadczenie pieniężne od gminy na pokrycie kosztów leczenia”, a także, że art. 22 ust. 1
w związku z art. 2 ust 4 cyt. ustawy przewiduje możność przyznania pomocy finansowej
na pokrycie wydatków na leczenie w zależności m.in. od możliwości pomocy społecznej,
to wartość prawna art. 10 ust 2 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej, jako obejmująca
wyłącznie normę programową, a nie prawa podmiotowe, jawi się szczególnie wyraziście.
Wbrew stanowisku skarżącego, Sąd Okręgowy nie naruszył art. 68 Konstytucji w
zw. z art. 10 ust 2 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej przyjmując, że żaden z tych
przepisów nie stwarzał podstawy do uznania, iż osoby bezdomne leczone przez powoda
mogłyby skutecznie dochodzić od pozwanej Gminy przyznania im określonych
świadczeń pieniężnych. Sąd Okręgowy również nie naruszył wymienionych przepisów
gdy uznał, że nie mogły one stanowić wprost podstawy dochodzenia od pozwanej
zwrotu poniesionych kosztów leczenia. Przepisy te nie regulują bowiem stosunków
prawnych pomiędzy zakładami opieki zdrowotnej i gminami.
Prawną podstawą roszczeń powoda o zwrot kosztów leczenia nie mógł być art.
752 k.c. Świadcząc usługi lecznicze powodowy zakład opieki zdrowotnej prowadził
sprawę osób bezdomnych wymagających leczenia, a nie sprawę pozwanej Gminy i
zgodnie z prawdopodobną wolą tych osób, a nie pozwanej Gminy, podjął czynności, w
związku z którymi poniósł określone wydatki. Zasadniczo więc mógłby domagać się
zwrotu tych wydatków na podstawie art. 752 k.c. od spadkobierców osób leczonych. Od
pozwanej Gminy tylko wówczas powód mógłby domagać się zapłaty, gdyby okazało się,
że Gmina przyznała lecz nie wypłaciła określonych świadczeń pieniężnych, albo gdyby
w okolicznościach rozpoznawanej sprawy można było wyjątkowo uznać, że Gmina
bezwzględnie nie mogła odmówić osobom leczonym przez powoda przyznania
świadczeń pieniężnych na pokrycie kosztów leczenia. W takich przypadkach jednak
prawną podstawą roszczeń powódki stanowiłby art. 405 k.c., a nie art. 752 k.c. Kasacja
nie zawiera zarzutu naruszenia art. 405 k.c. w związku z czym Sąd Najwyższy nie był
władny oceniać zaskarżonego wyroku w świetle instytucji bezpodstawnego
wzbogacenia.
Z przedstawionych względów kasacja podlegała oddaleniu (art. 39312
k.p.c.).