Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 512/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lutego 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSA Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa Miasta W.
przeciwko M.(...) S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 lutego 2005 r.,
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 4 marca 2004 r., sygn.
akt I ACa (…),
oddala kasację i zasądza od strony powodowej na rzecz pozwanej kwotę 5.400 zł
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Strona powodowa – Miasto W. domagała się zasądzenia od pozwanej M.(...) S.A.
kwoty 579.600 zł z odsetkami z tytułu opłat rocznych za użytkowanie wieczyste gruntu w
latach 1999 – 2001, Sąd Okręgowy powództwo oddalił, a Sąd Apelacyjny wyrokiem z
dnia 4.03.2004 r. oddalił apelacji strony powodowej.
2
W sprawie tej ustalono, że strony w dniu 2.02.1998 r. zawarły umowę o oddanie
gruntu w użytkowanie wieczyste i sprzedaży budynków. Na jej podstawie powodowa
Gmina ustanowiła na rzecz pozwanej użytkowanie wieczyste gruntu w postaci działki nr
(...)/2 o pow. 2.660 m2
, położoną w W. oraz użytkowanie wieczyste w udziale
wynoszącym 0,9289 części w działce nr (...)4 o pow. 1008 m2
, także położoną w W., na
okres 99 lat. Umową tą sprzedała też powodowa Gmina stronie pozwanej budynki
położone na tych działkach, przeznaczone do rozbiórki. Strony ustaliły, iż opłaty roczne
za użytkowanie wieczyste stanowią 3 % ceny przedmiotowego gruntu i płatne będą
począwszy od 1999 r. w terminie ustawowym tj. 31 marca. Powodowa Gmina ustanowiła
też na działce nr (...)/1 na rzecz każdoczesnego użytkownika wieczystego działki (...)/2 i
(...)4 służebność gruntową polegającą na prawie przechodu i przejazdu przez działkę
(...)/1 do tzw. prześwitów na A. oraz na ul. K. i N. Jednocześnie powodowa Gmina
zobowiązała się ustanowić – po porozumieniu z właściwymi wspólnotami
mieszkaniowymi – w odrębnym akcie notarialnym dalszą służebność w terminie 2
miesięcy.
Na podstawie umowy z dnia 2.02.1998 r. zawartej w formie aktu notarialnego
strony wniosły do sądu wieczystoksięgowego o wpis w dziale II księgi wieczystej KW
(...)5, prowadzonej dla działki nr (...)4 (po przyłączeniu do tej księgi działki (...)/2) jako
użytkownika wieczystego działek (...)/2 i 14 strony pozwanej. Postanowieniem z dnia
6.04.2000 r. Sąd Rejonowy odmówił dokonania wpisu, następny wniosek także został
oddalony postanowieniem z 3.01.2002 r. i dopiero postanowieniem z dnia 12.02.2003 r.
rozpoznając wniosek powoda z dnia 25.11.2002 r. Sąd dokonał wpisu w KW nr (...)5
dotyczącej działki (...)4 prawa użytkowania wieczystego na rzecz strony pozwanej do
0.9289 części oraz w KW (...)4 dotyczącej działki (...)/2, wpisu użytkowania wieczystego
tej działki na rzecz pozwanej.
Sąd I instancji oddalając powództwo stwierdził, iż skoro wpis użytkowania
wieczystego ma charakter konstytutywny, to prawo to powstało z dniem 25.11.2002 r. tj.
z datą złożenia wniosku o wpis, który został uwzględniony. Żądanie zatem opłat
rocznych za użytkowanie wieczyste w latach 1999 - 2001 nie jest uzasadnione. Pogląd
ten aprobował Sąd Apelacyjny.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła kasacją powodowa Gmina zarzucając
naruszenie prawa materialnego tj. art. 71 ustawy z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce
nieruchomościami przez uznanie, że obowiązek ponoszenia opłaty z tytułu użytkowania
wieczystego powstaje z chwilą wpisu tego prawa do księgi wieczystej, a nie z chwilą
3
zawarcia aktu notarialnego zawierającego umowę o ustanowieniu użytkowania
wieczystego oraz art. 29 ustawy z dnia 6.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece w
związku z art. 28 ustawy o gospodarce nieruchomościami przez błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, iż prawo użytkowania wieczystego powstało z chwilą wpisu z
mocą wsteczną od 25.11.2002 r. a nie z datą złożenia pierwszego wniosku
wieczystoksięgowego zamieszczonego w akcie notarialnym w dniu 2.02.1998 r. Nadto
zarzucono naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. przy ocenie
wniosku wieczystoksięgowego z dnia 25.11.2002 r.
Wskazując na powyższe powodowa Gmina domagała się zmiany wyroku przez
uwzględnienie powództwa względnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie należy stwierdzić, że wbrew zarzutom kasacji co do naruszenia przepisu
art. 233 § 1 k.p.c., stan faktyczny niniejszej sprawy jest bezsporny. W szczególności,
jeśli powodowa Gmina zarzuca naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez to, że Sąd
Apelacyjny uznał wniosek z dnia 25.11.2002 r. o wpis prawa użytkowania wieczystego
za odrębny wniosek wieczystoksięgowy, niezależny od wniosku zawartego w akcie
notarialnym w dniu 2.02.1998 r., to taki zarzut dotyczy oceny prawnej, a nie ustaleń
faktycznych. Nie sposób przecież kwestionować istnienia wniosku wieczystoksięgowego
z dnia 25.11.2002 r. i tego powodowa Gmina nie czyni. W konsekwencji, przy
bezspornie ustalonym stanie faktycznym należy rozważyć jedynie zarzuty naruszenia
prawa materialnego.
Treść art. 27 ustawy z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U.
z 2004 r. Nr 261, poz. 2603) jednoznacznie wskazuje, że oddanie nieruchomości
gruntowej w użytkowanie wieczyste wymaga:
- zawarcia umowy w formie aktu notarialnego
- wpisu do księgi wieczystej.
Oba te wymagania muszą być spełnione kumulatywnie. Umowne oddanie
nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste wymaga więc konstytutywnego
wpisu do księgi wieczystej, podobnie jak umowne przeniesienie tego prawa. Wpis
konstytutywny do księgi wieczystej oznacza, że powstanie określonego prawa i jego
przejście na nabywcę uzależnione zostało od dokonania wpisu w księdze wieczystej.
Taki skutek konstytutywnego wpisu jest oczywisty, a zaprzeczenie trafności tego
wniosku pozostawałoby w oczywistej sprzeczności z art. 27 ustawy o gospodarce
4
nieruchomościami. Jak się wydaje, z tym oczywistym stwierdzeniem zgadza się też
powodowa Gmina.
W uchwale z dnia 21.05.2002 r. III CZP 29/02 (OSNC 2003, nr 6, poz. 70) Sąd
Najwyższy stwierdził, że wpis użytkowania wieczystego do księgi wieczystej ma moc
wsteczną od daty złożenia wniosku o wpis (art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
księgach wieczystych i hipotece – Dz.U. z 2002 r. Nr 124, poz. 1341). W ten sposób
przesądzono, że nie tylko skutki wpisu cofają się do daty złożenia wniosku, lecz samo
powstanie użytkowania wieczystego lub jego przejście wiąże się z datą złożenia
wniosku o wpis. Od tej daty należy liczyć termin, na jaki prawo to zostało ustanowione.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tej uchwały podkreślił jednak rzecz oczywistą, a
mianowicie że skutek wsteczny wynikający z art. 29 ustawy o księgach wieczystych
związany jest z wpisem dokonanym. Inaczej rzecz ujmując, w razie dokonania wpisu
datą powstania prawa użytkowania wieczystego jest data złożenia wniosku. Tak trafnie
przyjęły sądy obu instancji.
Powstaje zatem pytanie, jaka konkretnie data złożenia wniosku w niniejszej
sprawie wchodzi w rachubę przy ocenie zastosowania art. 29 ustawy w księdze
wieczystej i hipotece. Chodzi więc o ustalenie daty powstania użytkowania wieczystego.
W sprawie jest poza sporem, co dokumentuje zawiadomienie sądu
wieczystoksięgowego, iż wpis użytkowania wieczystego zarówno w KW (...)5,
obejmującej działkę (...)4, jak i w KW (...)4 obejmującej działkę nr (...)/2 został dokonany
w wyniku wniosku wieczystoksięgowego złożonego w dniu 25.11.2002 r. W sprawie jest
także bezsporne, iż dwa uprzednio złożone wnioski ustawy zostały prawomocnie
oddalone postanowieniem z dnia 6.04.2000 r. i 3.01.2002 r. Oddalenie nastąpiło na
podstawie art. 6269
k.p.c., gdyż istniały przeszkody do jego dokonania. Po usunięciu
tych przeszkód, trzeci wniosek został uwzględniony. W tej sytuacji, nie jest możliwe
wiązanie powstania użytkowania wieczystego z dniem złożenia pierwszego wniosku
wieczystoksięgowego, gdyż wniosek ten został oddalony, podobnie jak drugi wniosek.
Wpis użytkowania wieczystego nastąpił dopiero w wyniku uwzględnienia wniosku
złożonego w dniu 25.11.2002 r. i tylko ta data jest miarodajna - przy zastosowaniu art.
29 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, dla ustalenia daty powstania prawa
użytkowania wieczystego.
Zgodnie z art. 238 k.c. wieczysty użytkownik uiszcza przez czas trwania swego
prawa opłatę roczną. Początek tego trwania wyznacza data powstania prawa
użytkowania wieczystego. Powstanie zaś tego prawa wymaga wpisu konstytutywnego.
5
Bez wpisu prawo użytkowania wieczystego nie powstaje, a zatem brak podstawy
prawnej do pobierania opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego z tej prostej
przyczyny, że prawo to nie powstało. Odnosząc to do okoliczności niniejszej sprawy
należy stwierdzić, iż skoro prawo użytkowania wieczystego powstało z dniem
25.11.2002 r., to brak podstawy prawnej do żądania opłaty rocznej za lata 1999 -2001 r.
Jeśli zaś pozwana korzystała z podmiotowego gruntu we wskazanym okresie bez tytułu
prawnego (a taki tytuł prawny w postaci użytkowania wieczystego powstał dopiero
25.11.2002 r.), to rzeczą powodowej Gminy było rozważenie możliwości obciążenia
pozwanej wynagrodzeniem za bezumowne korzystanie z nieruchomości.
Z tych przyczyn, na podstawie art. 39312
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.