Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 515/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lutego 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSA Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa K. Ś.
przeciwko M.(...) Spółce z o.o. w W.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 lutego 2005 r., kasacji powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17 czerwca 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala apelację pozwanej M.(...)
Spółka z o.o. z siedzibą w W. od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 13 sierpnia
2002 r., sygn. akt II C (…) oraz zasądza od tej spółki na rzecz powódki 540 (pięćset
czterdzieści) zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i
kasacyjnego.
Uzasadnienie
K. Ś., po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa skierowanego przeciwko M.(...)
Sp. z o.o. w W., H.(...) sp. z o.o. w W. i J. S., wniosła o zobowiązanie każdego z
pozwanych do opublikowania na ich koszt w dzienniku „S.(...)" oświadczenia
zawierającego stwierdzenie, że przepraszają powódkę za naruszenie jej dóbr osobistych
2
przez opublikowanie w ramach reklamy wizerunku powódki bez jej zgody wraz z
tekstem, który naruszał jej dobre imię i cześć.
Wyrokiem z dnia 13 sierpnia 2002 r. Sąd Okręgowy w W. uwzględnił roszczenie
powódki w stosunku do M.(...) sp. z o.o. i H.(...) sp. z o.o., oddalił natomiast powództwo
wobec J. S. i orzekł o kosztach procesu. Orzeczenie to zostało oparte na podstawie
następujących ustaleń faktycznych i ocen prawnych.
W latach 1989 - 1990 powódka wzięła udział w dwu sesjach zdjęciowych
prowadzonych przez pozwanego J. S., za które otrzymała wynagrodzenie, wyrażając
zgodę na publikację wykonanych podczas tych sesji zdjęć bez ograniczeń. We wrześniu
1996 r. J. S. zawarł z H.(…) sp. z o.o. umowę, na mocy której, powołując się na
przysługujące mu na zasadzie wyłączności prawo rozporządzania i swobodnego
wykorzystywania fotografii modelek, przekazał nabywcy zestaw fotografii składających
się z 10 sztuk zdjęć przedstawiających nieoznaczone z imienia i nazwiska modelki,
wśród których jedno ze zdjęć przedstawiało K. Ś.
W pierwszej połowie 1998 r. w wielu numerach gazety „S.(...)" ukazała się
reklama usług audio - tele zawierająca zdjęcie powódki z zamieszczonym tekstem
„Czekam na Ciebie", „Spróbuj ze mną", „Z Tobą prywatnie", „Zadzwoń" oraz podanymi
numerami telefonów. Pod reklamą drobnym drukiem umieszczona została informacja ile
kosztuje minuta rozmowy a także, że należy mieć 18 lat, aby skorzystać z reklamowanej
usługi. Powyższe ogłoszenia zamówione zostały u pozwanej spółki M.(...) jako wydawcy
gazety „S.(...)" przez firmę trudniącą się reklamą i działającą na zlecenie spółki H.(…).
O ukazaniu się ogłoszeń powódka dowiedziała się od znajomych, którzy uznali,
że „nisko upadła" skoro reklamuje agencje towarzyskie, porównywali ją do dziewczyn z
takich agencji, a babcia powódki wręcz uznała, że wnuczka „reklamuje się jako
prostytutka". Po ukazaniu się reklamy K. Ś. nie otrzymała żadnych propozycji filmowych
ze swojej agencji filmowej, choć wcześniej zagrała w ponad 20 filmach. Zaistniała
sytuacja skłoniła powódkę do wyjazdu do USA. Efektem interwencji powódki u
pozwanych było zaprzestanie z końcem czerwca publikacji reklamy.
Dokonując oceny prawnej roszczenia powódki Sąd Okręgowy uznał, że zasługuje
ono na uwzględnienie tylko w stosunku do pozwanych spółek, które bezprawnymi
działaniami naruszyły dobra osobiste K. Ś.. Spółka H.(…) nie posiadała zgody powódki
na wykorzystanie jej fotografii w takim zestawieniu jak to przedstawiono w reklamie.
W ocenie Sądu Okręgowego umiejscowienie fotografii powódki wśród innych
reklam usług audiotekstowych, kontekst i miejsce w jakim reklama ta występuje
3
w czasopiśmie „S.(...)" mogło powodować, że reklamy takie były traktowane jako
reklamy usług o szeroko rozumianym charakterze erotycznym. Postacie zamieszczone
w tych reklamach często utożsamiane są z rodzajem reklamowanych usług, może
również sugerować, że powódka świadczy reklamowane usługi. Powódka jako kobieta i
aktorka ma prawo do kształtowania swego pozytywnego wizerunku czemu niewątpliwie
nie służy publikowanie jej fotografii z cytowanymi wyżej napisami. W związku z
publikacją zdjęć powódki z określonymi zwrotami i numerami telefonów naruszone
zostało prawo powódki do dobrego imienia, godności i czci.
Sąd Okręgowy podniósł, iż pozwane spółki nie wykazały okoliczności
wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych powódki. Przedmiotowa
reklama naruszająca dobra osobiste powódki musi być uznana za sprzeczną z prawem,
co uzasadnia odpowiedzialność spółki M.(...), jako wydawcy gazety, w której
opublikowano reklamę, na podstawie art. 37 w zw. z art. 38 Prawa prasowego. Zdaniem
Sądu Okręgowego dla bytu odpowiedzialności wydawcy wystarczy w tym przypadku, iż
w opublikowanym przez niego materiale prasowym zamieszczono reklamę, która
naruszyła dobra osobiste innej osoby. Na pozwanym jako wydawcy ciążył szczególny
obowiązek zainteresowania się treścią reklam, które budzą w społeczeństwie
przeciwstawne oceny.
Sąd I instancji oddalił powództwo w stosunku do pozwanego S. uznając, iż
przeniósł prawo do rozpowszechniania wizerunku powódki zgodnie z posiadanym
uprawnieniem i nie uczestniczył bezpośrednio w przygotowaniu reklam, zatem
działaniom tego pozwanego nie można przypisać cech bezprawności.
W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy nakazał pozwanym spółkom złożenie
oświadczenia o treści sprecyzowanej w wyroku.
Spółka M.(...) w apelacji od wyroku Sądu Okręgowego, w części jej dotyczącej,
zarzuciła rażące naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 36, 37, 38 i 42
ust. 2 Prawa prasowego przez błędną interpretację i niewłaściwe zastosowanie oraz
sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału
dowodowego i przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów.
Sąd Apelacyjny uznał apelację za zasadną. Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
prawidłowo Sąd Okręgowy ustalił, że poprzez zestawienie w ramach jednej kompozycji
zdjęcia powódki z określonymi zwrotami mogącymi sugerować, że to właśnie ona
oferuje reklamowane usługi o charakterze erotycznym, doszło do naruszenia dóbr
osobistych powódki. Nie zostało w sprawie wykazane, aby powódka udzieliła zgody na
4
wykorzystanie jej wizerunku do tego typu reklamy. Zgoda powódki dotyczyła bowiem
rozpowszechniania bez ograniczeń jej zdjęć, a nie tworzenia kompozycji z
wykorzystaniem tychże, zwłaszcza w takim kontekście w jakim zostały użyte.
Rozważając kwestię zakresu udzielonej przez powódkę zgody trafnie zauważył Sąd
Okręgowy, że w czasie gdy powódka wyraziła zgodę na publikację jej fotografii bez
ograniczeń nie istniały na polskim rynku reklamowane w mediach usługi audiotekstowe.
Sąd Apelacyjny uznał, że reklama naruszyła wymienione dobra osobiste
powódki, co wszakże nie jest równoznaczne ze sprzecznością reklamy z prawem. Nie
sposób podzielić wyrażonego przez Sąd I instancji w niniejszej sprawie zapatrywania, iż
dla bytu odpowiedzialności wydawcy wystarczy, że w opublikowanym przez niego
materiale prasowym zamieszczono reklamę, która naruszyła dobra osobiste innej
osoby.
W myśl art. 42 ust. 2 Prawa prasowego w związku z art. 36 ust. 2 ustawy,
wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść opublikowanych ogłoszeń i reklam o ile
nie są one sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Przesłankę
odpowiedzialności wydawcy stanowi zatem sprzeczność ogłoszenia i reklamy z prawem
lub zasadami współżycia społecznego wynikająca wprost z treści lub formy tych
materiałów. Odpowiedzialność wydawcy uzasadniona jest wówczas, gdy z treści
reklamy lub ogłoszenia wynika w sposób oczywisty, że narusza czyjeś prawa.
W ocenie Sądu Apelacyjnego ani z treści ani z formy przedmiotowej reklamy nie
wynika wprost fakt naruszenia czyjegoś dobra osobistego. Dokonane w toku procesu
ustalenia o braku zgody powódki na zestawienie jej zdjęć z określonym tekstem w celu
reklamy usług audiotekstowych nie zmienia powyższej oceny. Zaprezentowana przez
Sąd I instancji wykładnia wymienionych przepisów Prawa prasowego, zgodnie z którą
ustalony fakt naruszenia dóbr osobistych powódki przez zamieszczenie reklamy równa
się sprzeczności reklamy z prawem, prowadziłoby do wyłączenia stosowania art. 42 ust.
2.
Wymaga podkreślenia, że przedmiotowa reklama ukazała się na specjalnie
wydzielonych do tego celu stronach w sposób nie budzący wątpliwości, że nie stanowi
materiału redakcyjnego wydawcy. Ponadto, co jest bezsporne, wydawca dysponował
zapewnieniem zlecającego opublikowanie reklamy o posiadaniu oświadczeń osób, które
zezwalają na publikację reklam ze swoimi wizerunkami. Osobną kwestią zaś jest, czy
zlecający opublikowanie reklamy wykorzystał zdjęcia w granicach udzielonego
zezwolenia.
5
W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżone orzeczenie w ten
sposób, że powództwo względem spółki M.(...), oddalił oraz w konsekwencji zmienił
rozstrzygnięcia o kosztach procesu za pierwszą instancję.
W kasacji od tego wyroku powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego art.
24 k.c. i art. 42 ust. 2 Prawa prasowego w związku z art. 36 ust. 2 Prawa prasowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługuje na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny ustalił, że wykorzystanie
zdjęć powódki bez jej zgody w materiale reklamowym zamieszczonym w piśmie
wydawanym przez pozwaną spółkę M.(...) naruszyło dobra osobiste powódki, w
szczególności jej dobre imię i część. Z drugiej strony jednak doszedł do wniosku, że
pozwany wydawca, który opublikował te zdjęcia jako materiał reklamowy może być
zwolniony z obowiązku przeproszenia powódki. Zdaniem Sądu Apelacyjnego
odpowiedzialność wydawcy uzasadniona jest wówczas, gdy z treści reklamy lub
ogłoszenia wynika w sposób oczywisty, że narusza czyjeś prawa. Z taką sytuacją nie
mamy zaś do czynienia w rozpoznawanej sprawie. Pogląd Sadu Apelacyjnego nie
znajduje jednak uzasadnienia w przepisach dotyczących odpowiedzialności wydawcy za
treść reklam zamieszczonych w piśmie wydawanym przez niego.
Przede wszystkim podkreślić należy, że reklama jest materiałem prasowym.
Zgodnie z art. 7 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. Nr
5, poz. 24 ze zm.), materiałem prasowym jest każdy opublikowany lub przekazany do
opublikowania w prasie tekst albo obraz o charakterze informacyjnym, publicystycznym,
dokumentalnym lub innym, niezależnie od środków przekazu, rodzaju, formy,
przeznaczenia czy autorstwa. Do tak szeroko ujmowanej kategorii należy więc
niewątpliwie reklama. Do odpowiedzialności za naruszenia prawa spowodowane
opublikowaniem materiału prasowego, a więc także reklamy stosuje się zasady ogólne,
chyba że ustawa stanowi inaczej. Gdy chodzi o opublikowanie reklamy to zgodnie z art.
42 ust. 2 Prawa prasowego wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i
reklam opublikowanych zgodnie z art. 36 tej ustawy. Wspomniany przepis art. 36 Prawa
prasowego jako podstawowy warunek zamieszczania reklam wymienia zaś to, iż
reklama nie może być sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. O
tym więc czy pozwana spółka M.(...) ma ponosić odpowiedzialność za opublikowanie
reklamy zawierające zdjęcia powódki przesądza to, czy publikacja tych zdjęć była
bezprawna.
6
Sąd Apelacyjny ustalił, że umieszczenie zdjęć w takim kontekście jak użyto ich w
reklamie przygotowanej przez pozwaną spółkę H.(...) naruszało dobra osobiste powódki.
Zgodnie z art. 23 i 24 k.c. jeżeli naruszone zostało dobro osobiste, to istnieje
domniemanie, że naruszenie to ma charakter bezprawny. Skoro więc pozwana spółka
M.(...) dopuściła do opublikowania reklamy zawierającej zdjęcia i przez to doszło do
naruszenia dobór osobistych powódki, to aby uniknąć odpowiedzialności przewidzianej
w art. 24 k.c., musiałaby udowodnić, że taka publikacja nie była jednak bezprawna. Jak
wskazuje się w doktrynie okolicznościami wyłączającymi bezprawność są: 1) działania
w ramach porządku prawnego, w tym wykonywanie prawa podmiotowego, 2) ochrona
interesu zasługującego na ochronę, 3) zezwolenie uprawnionego, 4) przepisy
szczególne, które wyłączają lub ograniczają ochronę dóbr osobistych 5) sprzeczność
żądania ochrony z zasadami współżycia społecznego. W okolicznościach
rozpoznawanej sprawy uchylenie bezprawności byłoby możliwe tylko gdyby pozwany
wydawca wykazał, że posiadał zezwolenie powódki na umieszczenie jej wizerunku w
takim kontekście słownym jak użyto go w opublikowanej przez niego reklamie.
Sąd Apelacyjny jednoznacznie ustalił również, że takim zezwoleniem nie
dysponowała pozwana spółka H.(...), która przygotowała reklamę ani tym bardziej
pozwana spółka M.(...). Skoro więc nastąpiło, przez opublikowanie reklamy zawierającej
zdjęcia powódki, naruszenie jej dóbr osobistych, a pozwany wydawca nie wykazał, że
taka publikacja nie była bezprawna, jest on odpowiedzialny na podstawie art. 24 k.c. To,
że publikacja zdjęcia bez wyrażenia zgody osoby, której wizerunek ono przedstawia jest
bezprawne potwierdza także art. 81 ustawy z dnia z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.).
Dokonane powyżej ustalenia prowadzą do wniosku, że zamieszczenie w reklamie
zdjęć powódki było bezprawne, tym samym zaś uznać należy, że w rozumieniu art. 36
Prawa prasowego reklama ta była niezgodna z prawem. W związku z tym pozwany
wydawca nie może być zwolniony z odpowiedzialności za jej publikację na podstawie
art. 42 ust. 2 Prawa prasowego. W konsekwencji odpowiedzialny on jest w zakresie jaki
przewiduje art. 24 k.c. To, że wydawca, który dopuszcza do publikacji reklamy
niezgodnej z prawem, ponosi odpowiedzialność niezależnie od tego czy można mu
przypisać winę za jej opublikowanie, można uznać za pogląd utrwalony w orzecznictwie
Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 8 lutego 1990 r. II CR 1303/89, OSNC z 1991, z 8-9.
Poz. 108; uchwała z dnia 7 grudnia 1993 r. III CZP 160/93, Wokanda z 1994, z. 2, poz.
1; wyrok z dnia 10 września 1999 r. III CKN 939/98, OSNC 2000/3/56).
7
Mając na uwadze powyższe względy Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39315
k.p.c., orzekł jak w sentencji.