Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 431/04
POSTANOWIENIE
Dnia 9 lutego 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z wniosku J. K.
przy uczestnictwie K. K., H. K. i Z. F.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 lutego 2005 r., kasacji
uczestniczki K. K. od postanowienia Sądu Okręgowego w S. z dnia 26 kwietnia 2004 r.,
sygn. akt V Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w S.
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji postanowieniem wstępnym wydanym w sprawie o podział
majątku wspólnego określił nieruchomości i ruchomości wchodzące w skład majątku
dorobkowego wnioskodawcy i uczestniczki postępowania, których rozwód został
orzeczony w maju 2000 r.
W apelacji od tego postanowienia uczestniczka postępowania zarzuciła
naruszenie art. 45 § 1 k.r.o. w zw. z art. 1038 § 1 k.c. przez pominięcie w postanowieniu
wstępnym pasywów majątku wspólnego w postaci nakładów poczynionych przez
uczestniczkę postępowania z jej majątku odrębnego i stwierdzenie przez Sąd, że
przedmiotem podziału mogą być jedynie aktywa majątku wspólnego.
2
Sąd drugiej instancji uwzględnił w części apelację w ten sposób, że orzekając
reformatoryjnie w pkt. I lit. a) – c) sentencji rozszerzył listę składników majątku
wspólnego o kolejne ruchomości, a w pkt. I d) o określoną w nim wierzytelność,
natomiast w pkt. II sentencji oddalił apelację w pozostałej części.
W ocenie Sądu odwoławczego trafne są ustalenia Sądu I instancji, w odniesieniu
do składu majątku wspólnego, przedmiotem podziału którego są jedynie prawa
majątkowe (aktywa), a podział nie obejmuje długów (pasywów). Sąd ten stwierdził, że
nakłady poczynione przez uczestniczkę postępowania z jej majątku odrębnego na
majątek wspólny nie wchodzą w skład majątku wspólnego, a jedynie będą one
podlegały rozliczeniu w dalszym toku postępowania.
Przeciwko zaliczeniu do majątku dorobkowego pieniędzy zgromadzonych na
kontach bankowych przesądził fakt likwidacji tych lokat jeszcze w latach 1991 – 1994 r.,
a zatem te wartości pieniężne nie istniały już w chwili ustania wspólności ustawowej,
stwierdził Sąd odwoławczy.
Za trafne uznał Sąd II instancji ustalenia Sądu Rejonowego, że w skład majątku
dorobkowego nie wchodzi równowartość ceny samochodu m-ki „P.(…)” oraz
równowartość ceny mieszkania. Sąd ten uznał, że twierdzenia uczestniczki
postępowania o zakupie samochodu przez wnioskodawcę na nazwisko brata,
a mieszkania na nazwisko matki, nie znajdują oparcia w zebranych dowodach, w tym w
treści zeznań obiektywnych świadków, za których nie mogą być uznani śwd. F. F. i śwd.
A. F. (brak i bratowa) czy śwd. H. K., której mąż pozostawał w konflikcie z
wnioskodawcą. Nadto Sąd odwoławczy zaaprobował dokonaną przez Sąd Rejonowy
negatywną ocenę zeznań tych świadków, potwierdzając, że z zeznań ich nie wynika w
sposób jednoznaczny do kogo należały środki pieniężne przeznaczone na zakup
samochodu i mieszkania, a w szczególności czy były to środki pieniężne pochodzące z
majątku wspólnego.
Uzasadniając rozstrzygnięcie w części uwzględniającej apelację Sąd Okręgowy
stwierdził, że fakt zabrania agregatu z chłodni dużej przez uczestniczkę postępowania
nie wyklucza uznania za składnik majątku dorobkowego wierzytelności odpowiadającej
wynagrodzeniu za korzystanie przez H. K. z chłodni dużej bez agregatu.
Postanowienie Sądu drugiej instancji uczestniczka postępowania zaskarżyła
kasacją w części, a mianowicie co do punktu I lit. a), b) i punktu II sentencji
postanowienia.
3
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła błędną wykładnię
przepisu art. 45 § 1 k.r.o. w zw. z art. 1038 § 1 k.c. poprzez nie objęcie postanowieniem
wstępnym wymienionych nakładów i wydatków na wspólną nieruchomość, poczynionych
przez uczestniczkę z jej majątku odrębnego oraz przez brak ustalenia czy takie nakłady i
wydatki istniały.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej, zarzut naruszenia art. 318 k.p.c. w zw. z
art. 13 § 2 k.p.c. uzasadniono wadliwym przyjęciem, że postanowienie wstępne w
sprawie o podział majątku wspólnego nie obejmuje poczynionych przez jednego z
małżonków nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny.
W kolei zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uzasadniono
nieprawidłową oceną wiarygodności dowodów w postaci zeznań następujących
świadków: I. H. i M. H. na okoliczność faktu przekazania H. K. lokalu sklepowego z
wyposażeniem; F. F., A. F. i A. K. na okoliczność źródła pochodzenia pieniędzy, za
które wnioskodawca zakupił samochód na nazwisko brata, a mieszkanie na nazwisko
matki; J. R. na okoliczność źródła pochodzenia części pieniędzy zgromadzonych na
lokatach założonych przez wnioskodawcę.
W uzasadnieniu kasacji skarżąca eksponuje zarzut naruszenia art. 45 § 1 k.r.o.,
twierdząc stanowczo, że w sprawie o podział majątku dorobkowego przepis ten zezwala
na rozliczenie pasywów majątku wspólnego w postaci nakładów dokonanych z majątku
odrębnego małżonka na majątek wspólny.
Uzasadniając zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. skarżąca wywodzi, że
o negatywnej ocenie zeznań świadków nie może przesądzać sam fakt ich
pokrewieństwa z uczestniczką postępowania, a Sąd nie wykazał, by świadkowie ci
mówili nieprawdę.
Jako fakt bezsporny ocenia skarżąca wypłacenie pieniędzy z lokat, a następnie
wpłacenie ich przez wnioskodawcę na nazwisko matki H. K.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługiwała na uwzględnienie wobec uznania za usprawiedliwioną
drugiej podstawy kasacyjnej. Rację ma strona skarżąca, że oceny wiarygodności
dowodów w postaci zeznań świadków dokonał Sąd odwoławczy z obrazą art. 233 § 1
k.p.c., wskutek dyskwalifikacji wartości dowodowej zeznań świadków: F. F., A. F. i H. K.
wobec uznania ich za nieobiektywnych świadków z tej przyczyny, że pierwszych dwoje
spośród wymienionych są najbliższymi członkami rodziny uczestniczki postępowania, a
mąż trzeciej z wymienionych osób pozostawał w konflikcie z wnioskodawcą. Więzy
4
rodzinne istniejące między świadkami a stroną postępowania mogą być oczywiście
jednym z elementów wpływających na konieczność dokonywania przez Sąd szczególnie
wnikliwej i ostrożnej oceny wiarygodności ich zeznań, ale nie mogą niemal
automatycznie, bez oceny innych elementów zebranego materiału, skutkować
każdorazowo dyskwalifikacją wartości dowodowej ich zeznań. Sąd odwoławczy dopuścił
się zarazem określonej niekonsekwencji w toku swego rozumowania, bowiem
dyskwalifikując wartość dowodową zeznań wymienionych świadków zaaprobował
zarazem brak stanowczej oceny Sądu pierwszej instancji wyrażającej się stwierdzeniem,
że z zeznań tych świadków nie wynika w sposób jednoznaczny do kogo należały środki
pieniężne przeznaczone na zakup samochodu i mieszkania, a w szczególności czy były
to środki pieniężne pochodzące z majątku wspólnego. Tymczasem zadaniem Sądu jest
dokonanie oceny wiarygodności i mocy dowodów w sposób jednoznaczny i stanowczy,
przy zastosowaniu zobiektywizowanych kryteriów oceny i na podstawie
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Obraza przepisu art. 233 § 1 k.p.c.
mogła więc mieć istotny wpływ na wynik sprawy, skoro zeznania świadków dotyczyły
spornej między stronami kwestii, a mianowicie, czy konkretne rzeczy lub ich
równowartość są składnikiem majątku wspólnego.
Zarzut kasacji naruszenia przepisu art. 318 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. o tyle
uznać należało za uzasadniony, gdy skarżąca twierdzi, że postanowienie wstępne
powinno rozstrzygać o wszystkich spornych między stronami elementach podmiotowych
i przedmiotowych masy majątku wspólnego. Szczególny charakter postanowień
wstępnych, o których mowa w art. 567, art. 618 i art. 685 k.p.c., nie sprzeciwia się
wydaniu w postępowaniu nieprocesowym postanowienia wstępnego również w innych
wypadkach, na podstawie odpowiednio stosowanego – po myśli art. 13 § 2 k.p.c. – art.
318 § 1 k.p.c., a zwłaszcza wówczas, gdy zachodzi możliwość i celowość wydania
orzeczenia wstępnego „co do samej zasady”, a więc w szczególności w sytuacji gdy
przedmiotem postępowania jest zasądzenie świadczenia lub ustalenie, a dochodzone
świadczenie jest sporne tak co do zasady, jak i co do wysokości (zob. uchwała SN z
dnia 9 maja 1967 r., III CZP 37/67, OSNC 1967/11/198; postanowienie SN z dnia 21
października 1999, I CKN 169/98, OSNC 2000/5/86). Innymi słowy, w postępowaniu o
podział majątku wspólnego postanowienie wstępne może rozstrzygać między stronami
spór zwłaszcza co do tego, czy konkretny składnik majątkowy wchodzi czy też nie
wchodzi w skład majątku dorobkowego. Natomiast przedmiotem rozstrzygnięcia w
postanowieniu wstępnym nie może być ustalanie składu majątku dorobkowego, bowiem
5
Sąd, ustalając skład majątku dorobkowego, powinien równocześnie dokonać rozliczeń
między uczestnikami, co jest przedmiotem rozstrzygnięcia w postanowieniu kończącym
postępowanie w sprawie.
Nie sposób zatem podzielić stanowiska skarżącej, że postanowienie wstępne
powinno obejmować nakłady poczynione przez jednego z małżonków z jego majątku
odrębnego na majątek wspólny. Nakłady takie nie są bowiem składnikiem majątku
wspólnego, choć podlegają one rozliczeniu w toku tego postępowania w postanowieniu
kończącym postępowanie. Dlatego trafne w tym przedmiocie jest stanowisko Sądu
odwoławczego, że w postanowieniu wstępnym Sąd nie uwzględnia poczynionych
nakładów, które będą podlegały rozliczeniu dopiero w dalszym toku postępowania, o ile
ich istnienie zostanie udowodnione przez uczestniczkę.
Zarzut błędnej wykładni art. 45 § 1 k.r.o. w zw. z art. 1038 § 1 k.c. również okazał
się nietrafny, bowiem Sąd drugiej instancji nie dokonywał wykładni tego przepisu, a więc
nie można mu przypisać błędnego rozumienia zawartej w nim normy prawnej. Przepis
art. 45 § 1 k.r.o. jest bowiem podstawą żądania zwrotu m.in. nakładów poczynionych
przez jednego z małżonków ze swego majątku odrębnego na majątek wspólny,
natomiast – wbrew stanowisku skarżącej – nie stanowi on podstawy do ustalenia w
postanowieniu wstępnym faktu poczynienia nakładów z majątku odrębnego na majątek
wspólny.
Uwzględniając jednak okoliczność, że niektóre spośród zarzutów przytoczonych
w kasacji okazały się usprawiedliwione, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji działając
na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i w zw. z art. 3 ustawy z dnia
22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego... (Dz. U. 2005
r. Nr 13, poz. 98).