Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 409/04
POSTANOWIENIE
Dnia 18 lutego 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Marian Kocon
w sprawie z wniosku B. G., P. J., B. J., U. L. i M. L.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 18 lutego 2005 r.,
kasacji wnioskodawców B. G., P. J. i B. J. od postanowienia Sądu Okręgowego w W. z
dnia 16 grudnia 2003 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Wnioskodawcy domagali się ujawnienia w księdze wieczystej Kw (...)
przekształcenia prawa wieczystego użytkowania w prawo własności. Według
dotychczasowych zapisów w tej księdze wieczystej właścicielem działki nr 53, AM
o pow. 1042 m2
jest Gmina W. Nieruchomość zabudowana jest budynkiem
mieszkalnym, w którym w dniu 17 lipca 1968 r. wyodrębniono własność dwóch lokali.
Własność lokalu nr 1 należy do wnioskodawców. Dla lokalu tego prowadzona jest księga
wieczysta nr Kw (...)4 z wpisem prawa współwłasności wspólnych części budynku w
55%. Lokal nr (…) należy do uczestników postępowania. Dla tego lokalu prowadzona
jest księga wieczysta nr (...)5 z wpisem prawa współwłasności budynku w 45%.
Jednocześnie na rzecz właścicieli tych lokali ustanowione zostało prawo wieczystego
użytkowania nieruchomości gruntowej w ½ części, jako prawo związane z odrębną
2
własnością lokali. Decyzją Prezydenta W. nr (…) z dnia 15 grudnia 1998 r.
przysługujące właścicielom lokali nr 1 i 2 prawo współużytkowania wieczystego do
gruntu zostało przekształcone w prawo współwłasności z zachowaniem
dotychczasowych udziałów, tj. po ½ części.
W tym bezspornym stanie rzeczy Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 30
czerwca 2003 r. oddalił wniosek. Zdaniem tego Sądu określenie różnych udziałów we
własności budynku i w prawie wieczystego użytkowania było możliwe w stanie prawnym
obowiązującym w dacie wyodrębnienia własności lokali (17 lipiec 1968 r.) tj. na
podstawie ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach
(Dz. U. Nr 32, poz. 159), gdyż początkowo ustawa ta nie zawierała wymogu jednolitego
określenia udziałów właścicieli wyodrębnionych lokali we współwłasności części
wspólnych budynku i w prawie wieczystego użytkowania gruntu. Ten stan prawny uległ
zmianie po wejściu w życie z dniem 25 lipca 1972 r. noweli do tej ustawy. Nowela
wprowadziła przepis art. 15 a, zgodnie z którym części wspólne budynku, w którym
wyodrębniono własność lokali, stanowią współwłasność właścicieli lokali w częściach
ułamkowych odpowiadających stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu do powierzchni
użytkowej całego budynku. W tym samym stosunku określa się ułamkową część terenu
oddawanego w wieczyste użytkowanie nabywcy lokalu. Ustanowiona w tym przepisie
zasada prawna jednolitego określenia wysokości udziału właściciela lokalu w części
wspólnej budynku i w części użytkowania wieczystego gruntu została przejęta w
kolejnych regulacjach prawnych dotyczących tej problematyki i obowiązuje do dzisiaj
(art. 3 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (Dz. U. Nr 85, poz. 1994, ze
zm.). W ten sposób utrzymywany był stan zapisów w księgach wieczystych sprzeczny z
aktualnym stanem prawnym. W ocenie Sądu Rejonowego z momentem przekształcenia
prawa użytkowania wieczystego gruntu zapisanego w księdze Kw (...) w prawo
własności uległ zmianie status prawny położonego na nim budynku. Przysługujące
właścicielom lokali nr 1 i 2 części wspólne budynku stały się częściami składowymi
nieruchomości, na której jest on położony. Domaganie się wpisania różnych udziałów
we współwłasności gruntu i we współwłasności wspólnych części budynku jest
niedopuszczalne, jako sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym prawem. Dlatego
wniosek o wpis został oddalony.
Apelację wnioskodawców od tego orzeczenia oddalił Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 16 grudnia 2003 r., podzielając stanowisko prawne Sądu I – ej
Instancji.
3
Orzeczenie to zaskarżyli kasacją wnioskodawcy. Zarzucili w niej naruszenie art. 2
Konstytucji oraz „przepisów ustawy z dnia 4 września 1997 r. o przekształceniu prawa
wieczystego użytkowania przysługującego osobom fizycznym w prawo własności (Dz.
U. Nr 157, poz. 1037), a w szczególności przepisu art. 2 przedmiotowej ustawy”, a także
art. 3, art. 10, art. 31 pkt 2 i art. 35 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o Księgach wieczystych
i hipotece (t. jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, ze zm.) oraz art. 6268
k.p.c. Na
tych podstawach wnosili o zmianę skarżonego postanowienia przez uwzględnienie
wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszym rzędzie trzeba ustosunkować się do zarzutu kasacji naruszenia art.
6268
k.p.c., czyli zarzutu przekroczenia określonej w tym przepisie kognicji sądu w
postępowaniu wieczystoksięgowym. Ocenę tego zarzutu należy rozpocząć od
stwierdzenia, że tak sformułowany zarzut odnosi się do postępowania przed sądem i –
ej Instancji, a więc już z tej formalnej przyczyny nie może odnieść skutku, gdyż kontrola
kasacyjna obejmuje badanie prawidłowości postępowania przed sądem odwoławczym,
a nie przed pierwszą instancją. Gdyby jednak nawet podejść do tej kwestii bardzo
tolerancyjnie i przyjąć, że zarzut ten zaczepia także postępowanie odwoławcze, to
trzeba uznać go za niezasadny. W postanowieniu z dnia 2 lipca 2004 r. II CK 264/04
Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis art. 6268
§ 2 k.p.c. nie może być rozumiany i
stosowany jako ograniczający rolę sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym tylko do
realizacji funkcji wyłącznie rejestracyjno – ewidencyjnych. W uzasadnieniu tego
orzeczenia nawiązano wprost do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 23 września 1993 r., III CZP 81/93 (OSNC 1994, nr 2, poz. 27), w motywach której
stwierdzono, że sąd wieczystoksięgowy ustosunkowuje się do skutków cywilnoprawnych
wywołanych ostateczną decyzją administracyjną. Dlatego też na postawione w tamtej
sprawie pytanie o zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym Sąd
Najwyższy podjął uchwałę, zgodnie z którą decyzja stwierdzająca nabycie przez
państwową osobę prawną prawa użytkowania wieczystego gruntów oraz własności
budynków na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie
ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464,
ze zm.) nie może być podstawą wpisu do księgi wieczystej w sytuacji, gdy grunty te w
dniu 5 grudnia 1990 r. stanowiły współwłasność Skarbu Państwa (gminy) i innych osób.
Tym samym Sąd Najwyższy w tej uchwale wypowiedział się przeciwko dokonywaniu
wpisu w sposób niejako automatyczny, na podstawie jedynie formalnego sprawdzenia
4
dokumentów, mających stanowić podstawę wpisu, lecz dopuścił możliwość badania
przez sąd wieczystoksięgowy, czy skutki decyzji, mającej być podstawą wpisu do księgi
wieczystej, nie naruszają w sposób rażący obowiązujących ustaw.
Podzielając to stanowisko prawne i odnosząc je do realiów niniejszej sprawy
trzeba stwierdzić, wbrew poglądowi wnioskodawców, że sądy obu instancji miały prawo
badać skutki cywilnoprawne, jakie są następstwem decyzji o przekształceniu ich
użytkowania wieczystego w prawo własności. Dlatego zarzut kasacji naruszenia art.
6268
k.p.c. jest niezasadny. Podobna ocena dotyczy też zarzutu naruszenia art. 2
powołanej ustawy o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo
własności. Skarżący ma prawdopodobnie na myśli ust. 2 tego przepisu, zgodnie
z którym decyzja o przekształceniu stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej. Jak
już o tym wspomniano, decyzja taka nie może być przyjmowana zupełnie bezkrytycznie,
bez zbadania jej konsekwencji w wymiarze cywilnoprawnym.
Należy podzielić dokonaną przez Sąd Okręgowy ocenę tych skutków. Istotnie, z
chwilą przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności,
nieruchomość wpisana do księgi wieczystej Kw (...) stała się względem położonego na
niej budynku rzeczą główną, zaś budynek jej częścią składową. To zaś oznacza, że
udziały współwłaścicieli w częściach wspólnych budynku muszą być takie same, jak
udziały we współwłasności gruntu. Odmienne rozwiązanie jest sprzeczne zarówno z art.
3 ustawy o własności lokali, jak i z art. 195 k.c. w zw. z art. 47 k.c. Dlatego Sąd
wieczystoksięgowy prawidłowo oddalił wniosek o dokonaniu wpisu do księgi wieczystej,
zgodnie z którym udział wnioskodawców w nieruchomości gruntowej wynosiłby ½, zaś
udział we wspólnej części budynku 55%; trafne też było oddalenie apelacji od takiego
rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy. Wbrew przy tym zastrzeżeniom skarżących
orzeczenie Sądu Okręgowego nie narusza powołanych w kasacji przepisów ustawy o
księgach wieczystych i hipotece. I tak:
- nie został naruszony art. 3 tej ustawy, gdyż uregulowane w nim
domniemanie zgodności z rzeczywistym stanem prawnym dotyczy wpisu istniejącego, a
nie nowego, który jest wnioskowany. Poza tym jest to domniemanie wzruszalne, trafnie
podważone w niniejszej sprawie.
- Bezpodstawne są zarzuty uchybienia art. 10 i art. 31 , gdyż tych przepisów
Sąd Okręgowy nie stosował.
5
- Nie może też być uwzględniony zarzut naruszenia art. 31, gdyż dotyczy on
obowiązku niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie prawa w księdze wieczystej, a
nie obowiązku uwzględnienia tego wniosku.
Nie jest wreszcie usprawiedliwiony zarzut uchybienia art. 2 Konstytucji, który
statuuje ochronę praw słusznie nabytych, nie reguluje zaś podstaw ujawniania prawa
własności w księdze wieczystej. Skarżący najwidoczniej mylą przysługującą im ochronę
prawa własności z przesłankami wpisania tego prawa do księgi, przewidzianymi w
ustawach zwykłych. Jak to już wyjaśniono, w obecnym stanie rzeczy wpisanie tego
prawa jest niemożliwe.
Z tych przyczyn kasacja podlegała oddaleniu, jako niezasadna (art. 39312
w zw. z
art. 13 § 2 i art. 520 § 2 k.p.c.)