Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 555/04
POSTANOWIENIE
Dnia 16 lutego 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Wytwórni (..) SA w C.
przy uczestnictwie E. K. i M. K.
o wpis hipoteki kaucyjnej Kw (...), po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu
16 lutego 2005 r., kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w S. z
dnia 28 listopada 2003 r., sygn. akt IV Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w C. z
dnia 23.09.2003 r. i sprawę przekazuje temu Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wnioskodawca - Wytwórnia (…) S.A. wystąpił z wnioskami o wpis hipoteki
kaucyjnej do kwoty 2.000.000 zł w dziale IV księgi wieczystej KW (...)9, do kwoty
1.000.000 zł w dziale IV księgi wieczystej Kw 2(...), do kwoty 500.000 zł w dziale IV
księgi wieczystej KW (...), do kwoty 500.000 zł w dziale IV księgi wieczystej KW (...)7
oraz do kwoty 500.000 zł w dziale IV księgi wieczystej KW (...)2, prowadzonych przez
Sąd Rejonowy w C. na rzecz E. K. i M. K., celem ubezpieczenia wierzytelności i
roszczeń z tytułu umowy kredytu kupieckiego z dnia 30.05.2003 r. i umowy o
współpracę zawartej tego samego dnia.
Sąd Rejonowy po rozpoznaniu jednego z tych wniosków dotyczących wpisu
hipoteki w dziale IV KW (...), postanowieniem z dnia 23.09.2003 r. odmówił dokonania
2
wpisu, a Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 28.11.2003 r. oddalił apelację
wnioskodawcy. Sąd Rejonowy podniósł, iż wszystkie wnioski, które wpłynęły tego
samego dnia dotyczą obciążenia hipoteką kaucyjną nieruchomości, powiązanych
organizacyjnie i funkcjonalnie w kompleks o istotnym znaczeniu dla prowadzenia
działalności gospodarczej przez wnioskodawcę. Z tego względu ustanowienie hipoteki
wymaga, zgodnie z art. 393 pkt 3 k.s.h. zgody walnego zgromadzenia, której nie
przedłożono mimo stosownego wezwania. Tę ocenę podzielił Sąd Okręgowy wskazując,
że zgodnie z art. 393 pkt 3 k.s.h. uchwały walnego zgromadzenia wymaga zbycie i
wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na
nim ograniczonego prawa rzeczowego. Oznacza to, zdaniem tego Sądu, iż
ustanowienie hipoteki jedynie na nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa
nie wymaga dla swej ważności uchwały walnego zgromadzenia, natomiast taka zgoda
jest wymagana, gdy następuje obciążenie hipoteką nieruchomości bez których nie jest
możliwe prowadzenie działalności gospodarczej. Z taką sytuacją mamy do czynienia
w niniejszej sprawie, skoro chodzi o nieruchomości zabudowane magazynami wyrobów
hutniczych, wyrobów łatwopalnych, pomieszczeniami na tarcicę, halę z wydziałem
obsługi ruchu, głównym punktem zasilania itp.
Wnioskodawca zaskarżył to postanowienie kasacją zarzucając naruszenie
przepisów prawa materialnego tj. art. 393 pkt 3 k.s.h. i art. 65 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece w związku z art. 551
k.c. oraz naruszenie przepisów
postępowania tj. art. 233 § 1 i 328 § 2 k.p.c., co mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy. Wskazując na te zarzuty wnioskodawca domagał się uchylenia zaskarżonego
postanowienia i poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego w C. i
przekazanie sprawy temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 22.12.2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z
2005 r. Nr 13, poz. 98) rozpoznanie kasacji od orzeczenia wydanego przed 06.02.2003
r. następuje przy zastosowaniu przepisów dotychczasowych. Stosując więc tę regułę
stwierdzić należy, że zarzuty wnioskodawcy dotyczące naruszenia art. 233 i 328 § 2
k.p.c. nie znajdują uzasadnienia. W szczególności wnioskodawca dopatrując się
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia materiału
dowodowego i pominięcie dowodów wskazujących, że przedmiotowe nieruchomości nie
stanowią i nie mogą stanowić zorganizowanej części przedsiębiorstwa, nie bierze pod
3
uwagę art. 6268
§ 2 k.p.c., w którym określono kognicję sądu wieczystoksięgowego.
Kognicja ta jest ograniczona w ten sposób, iż Sąd ten bada jedynie treść i formę
wniosku wieczystoksięgowego, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi
wieczystej. Jest zatem oczywiste, iż Sąd wieczystoksięgowy nie jest władny prowadzić
żadnego postępowania dowodowego dla ustalenia, czy nieruchomości mające być
obciążone hipoteką stanowią zorganizowaną część przedsiębiorstwa. Jeśli tak, to
bezprzedmiotowy jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Nie jest również uzasadniony
zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. przez lakoniczność uzasadnienia. Prawidłowo
sformułowany zarzut naruszenia tego przepisu wymaga ustalenia, jakich elementów
ustawowych nie zawiera uzasadnienie oraz wykazania, że mogło to mieć istotny wpływ
na wynik sprawy. Tego wymagania wnioskodawca nie spełnił.
W konsekwencji stwierdzić należy, iż brak podstaw do uznania za usprawiedliwione
określone w kasacji zarzuty dot. naruszenia przepisów postępowania.
2. Nie sposób natomiast przejść do porządku dziennego nad zarzutami
dotyczącymi naruszenia przepisów prawa materialnego. W szczególności chodzi
o przepisy art. 65 ustawy z dnia 06.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U.
z 2002 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) i art. 393 pkt 3 kodeksu spółek handlowych. W
pierwszym z tych przepisów określono przedmiot hipoteki, którym może być
nieruchomość (udział we współwłasności), prawo użytkowania wieczystego (udział we
współużytkowaniu wieczystym), spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do
domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz wierzytelność zabezpieczona
hipoteką. Zgodnie zaś z art. 393 pkt 3 k.s.h. uchwały walnego zgromadzenia spółki
akcyjnej wymaga zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej
części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego. Mając na uwadze
treść art. 393 pkt 3 k.s.h. Sąd Okręgowy aprobował pogląd sądu wieczystoksięgowego,
iż obciążenie hipoteką - jako ograniczonym prawem rzeczowym (art. 244 § 1 k.c.)
nieruchomości, które powiązane są organizacyjnie i funkcjonalnie w ten sposób, iż bez
nich nie jest możliwe dalsze prowadzenie działalności gospodarczej jako
przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, wymaga zgody walnego
zgromadzenia.
Pogląd ten kwestionuje wnioskodawca i nie można jego zarzutów uznać za
nieuzasadnione. Niewątpliwie określenie wzajemnej relacji między art. 65 ukwih oraz art.
393 pkt 3 k.s.h. nie jest jednoznaczne. Jest poza sporem, że ani przedsiębiorstwo w
rozumieniu art. 551
k.c. ani zorganizowana część przedsiębiorstwa (pojęcie tego nie
4
definiują ani przepisy kodeksu cywilnego ani kodeksu spółek handlowych) nie może być
przedmiotem hipoteki. Można też wskazać, że ani przedsiębiorstwo ani zorganizowana
część przedsiębiorstwa nie może być przedmiotem zastawu (art. 306 i n. k.c.) ani
zastawu rejestrowego (art. 7 ustawy z dnia 06.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i
rejestrze zastawów - Dz. U. Nr 149, poz. 703 ze zm.). Nie sposób także ustanowić na
przedsiębiorstwie lub jego zorganizowanej części służebności gruntowej lub osobistej
albo ustanowić spółdzielczego ograniczonego prawa rzeczowego.
W konsekwencji należy dojść do wniosku, że przedsiębiorstwo w rozumieniu art.
551
k.c. lub jego zorganizowana część (niezależnie od sposobu rozumienia tego pojęcia)
może być jedynie przedmiotem użytkowania - jako ograniczonego prawa rzeczowego.
Tak też prawidłowo regulowano tę kwestię w art. 388 pkt 3 k.h. Przepis ten wymagał
bowiem uchwały walnego zgromadzenia w przedmiocie zbycia i wydzierżawienia
przedsiębiorstwa oraz ustanowienia na nim prawa użytkowania. Odnosząc się zatem do
art. 393 pkt 3 k.s.h. należy stwierdzić, iż uchwała walnego zgromadzenia spółki akcyjnej
na ustanowienie na przedsiębiorstwie lub jego zorganizowanej części ograniczonego
prawa rzeczowego wymagana jest jedynie wówczas, gdy przedsiębiorstwo lub jego
zorganizowana część może być przedmiotem tego prawa. Hipoteka nie należy do tych
praw, co wynika jednoznacznie z art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
Trafność takiej wykładni art. 393 pkt 3 k.s.h. potwierdzają też dalsze argumenty. Po
pierwsze, same nieruchomości nie mogą stanowić przedsiębiorstwa w rozumieniu art.
551
k.c., jak też zorganizowanej części przedsiębiorstwa (rozumianej jako zespól
składników materialnych i niematerialnych, wyodrębniony organizacyjnie i finansowy,
umożliwiający realizację określonej działalności gospodarczej). Po drugie, przepis art.
393 pkt 4 k.s.h. wymaga jedynie uchwały walnego zgromadzenia na nabycie i zbycie
nieruchomości lub udziału we współwłasności nieruchomości; nie jest wymagana zgoda
walnego zgromadzenia na obciążenie nieruchomości, (także hipoteką). Nie może więc
być tak, że na podstawie kolejno po sobie umieszczonych przepisów, wyprowadza się
wnioski diametralnie sprzeczne.
Na marginesie należy jedynie dodać, iż przekracza kognicję sądu
wieczystoksięgowego ustalenie, czy nieruchomości, które mają być obciążone hipoteką
tworzą zorganizowaną część przedsiębiorstwa względnie, iż bez nich nie jest możliwe
funkcjonowanie przedsiębiorstwa.
Z tych przyczyn, na podstawie art. 39313
k.p.c., orzeczono jak w sentencji.